8.
MIR
MAGNACKA REZYDENCJA WŚRÓD LASÓW

(MAPA 8.)

Miejsce

Zamek położony jest na zachodnim skraju ziemi grodzieńskiej, 30 kilometrów na północ od Nieświeża, 50 kilometrów na południowy wschód od Nowogródka, niecałe 100 kilometrów na południowy zachód od stolicy Białorusi – Mińska, na trakcie z Brześcia przez Baranowicze do Mińska i dalej do Smoleńska.

Usytuowanie

Zamek nizinny, położony nad rozlewiskami niewielkiej rzeki Miranka, prawego dopływu Uszy, wśród nieprzebytych lasów Grodzieńszczyzny.

Czas budowy

Zamek zbudowano na przełomie XV i XVI wieku w stylu gotyckim. W chwili budowy była to już architektura nieco przestarzała, ale sprawiał wrażenie potęgi. W środku lasów wyrósł na planie kwadratu o bokach długości 75 metrów czworobok kamienno­‑ceglanych murów o wysokości 13 metrów, a grubości 3 metrów. Zostały wzmocnione pięcioma wieżami, czterema pięciokondygnacyjnymi narożnymi i piątą, nadbramną, sześciokondygnacyjną. Wieże były kwadratowe u podstawy, a wyżej ośmiokątne, przykryte dachem namiotowym. Wjazd znajdował się od zachodniej strony, a wewnątrz, od południowo­‑zachodniej strony, wzniesiono nieduży budynek mieszkalny. Zamek otoczono fosą i ziemnymi wałami. W drugiej połowie XVI wieku, gdy obiekt znalazł się w posiadaniu Radziwiłłów, rozbudowano go w stylu renesansowym, bryła zamku pozostała jednak na wskroś gotycka. Budynki zajęły całą wschodnią, południową i północną stronę dziedzińca, miały trzy kondygnacje o charakterze pałacowym. Pojawiły się charakterystyczne renesansowe krużganki. Na początku XVII wieku wzmocniono bastionami otaczające zamek wały i podwyższono je.

Funkcja

Punkt obronny, prywatna rezydencja magnacka i centrum administracyjne dóbr ziemskich.

Dzieje zamku

Miejsce wzmiankowano w kronikach w końcu XIV wieku, kiedy to zostało zniszczone przez krzyżacki najazd. W 1432 roku wielki książę litewski Zygmunt Kiejstutowicz podarował miejscowość i okoliczne dobra jednemu ze swoich możnych stronników. Później dobra dostały się w ręce rodu Ilniczów. Jerzy Ilnicz pod sam koniec XV wieku rozpoczął budowę zamku. W połowie XVI wieku dobra mirskie przeszły w ręce Radziwiłłów. Ich właścicielem został syn Mikołaja Czarnego, Mikołaj Sierotka, który włączył je pod koniec XVI wieku w skład ordynacji nieświeskiej. Ordynaci na Ołyce i Nieświeżu także i tu zgromadzili dużą kolekcję broni i dzieł sztuki. Centrum ich posiadłości był jednak odległy o niecałe 30 kilometrów Nieśwież. Zamek w Mirze nie był więc bardzo przebudowywany. Pozostał w rękach Radziwiłłów prawie 350 lat, aż do śmierci księcia Dominika w 1813 roku, kiedy to, złupiony przez Rosjan, przeszedł w ręce niemieckich rodzin arystokratycznych. Do tego czasu był kilkukrotnie zdobywany i rabowany, między innymi przez Rosjan w 1655 roku i Szwedów w 1704 roku. W 1792 roku pod Mirem doszło do bitwy między litewską armią Rzeczypospolitej dowodzoną przez generała Józefa Judyckiego a rosyjskim korpusem generała Borysa Mellina. Brało w niej udział około 16 tysięcy żołnierzy z obu stron. Wojska polskie doznały porażki i wycofały się w kierunku Nieświeża. Rosjanie zdobyli zamek, z którego wcześniej wycofała się polska załoga i tabory. Także w 1812 roku polska dywizja kawalerii Wielkiej Armii Napoleona przegrała pod Mirem potyczkę z cofającą się armią rosyjską. Rok później oddziały rosyjskie ścigające rozbitą armię cesarza Francuzów zdobyły, złupiły i częściowo wysadziły w powietrze zamek. Od tej pory pozostał ruiną.

W 1891 roku zamek kupił Mikołaj Świętopełk­‑Mirski, rosyjski generał i ataman Kozaków dońskich, uznawanych za wojsko najwierniejsze carowi. Był weteranem wojny krymskiej i rosyjsko­‑tureckiej, a wcześniej dowódcą carskiego Lejb­‑Gwardyjskiego Pułku Siemionowskiego. Jest bardzo prawdopodobne, że kupił ruiny radziwiłłowskiego zamku ze względu na podobieństwo nazwy do rodowego nazwiska. Jego książęcy tytuł był dość wątpliwy, i chciał w ten sposób dodać nazwisku splendoru. Wokół zamku urządził duży, kilkunastohektarowy park. Gdy generał zmarł w 1898 roku, ruiny zamku odziedziczył jego syn Michał, który dopiero po I wojnie światowej zaczął zamek odbudowywać. W tym celu zamówił projekt odbudowy u znanego warszawskiego architekta Teodora Bursche. Po pokoju ryskim zamek znalazł się w granicach odrodzonej Polski. Ze względu na olbrzymie koszty prace postępowały powoli i do wybuchu II wojny światowej odbudowano tylko jedno skrzydło budynku. Mimo to ruiny robiły na odwiedzających to miejsce duże wrażenie. W 1929 roku przyjechał tu z wizytą prezydent RP Ignacy Mościcki, a w 1937 roku zamek znalazł się na jednym ze znaczków Poczty Polskiej z serii Piękno Polski.

W 1939 roku, po wkroczeniu Armii Czerwonej na ziemie polskie, rodzina Świętopełk­‑Mirskich straciła posiadłość w Mirze. Po czerwcu 1941 roku na terenie zamkowego parku istniało krótko getto dla miejscowej ludności żydowskiej, które zostało zlikwidowane w sierpniu 1942 roku. Po ponownym zajęciu Grodzieńszczyzny przez wojska sowieckie w zamku zamieszkali mieszkańcy zniszczonego miasteczka.

Mirskie legendy i niesamowite historie

Znane są historie o ukrytych w zamku lub otaczającym go parku olbrzymich skarbach. Mir jest też rzekomo połączony ukrytym podziemnym tunelem z odległym o niecałe 30 kilometrów Nieświeżem. Najbardziej mroczna i niezwykła legenda związana jest jednak z osobą Mikołaja Świętopełk­‑Mirskiego. Niedługo po kupnie posiadłości miał on rozkazać, aby wycięto wszystkie drzewa z owocowego sadu rosnącego nieopodal zamku. Urządzono tu pałacowy staw. Nie spodobało się to miejscowym chłopom, którzy z niego korzystali i którzy przeklęli to miejsce. Wkrótce w nowym stawie utopiła się dziesięcioletnia córka nowego właściciela, Zofia. Od tego dnia co roku ktoś tonął w tym niedużym zbiorniku, a miejscowi czekali z kąpielą do momentu, aż nie przytrafiło się to jakiemuś nieświadomemu przyjezdnemu.

Stan obecny

Odbudowę zamku rozpoczęto ponownie dopiero w 1983 roku. W 2000 roku staraniem rządu Białorusi Mir został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, a w 2010 roku oficjalnie otworzono zamek dla zwiedzających. Według UNESCO, zespół zamkowy w Mirze jest wybitnym przykładem, który ilustruje znaczące etapy w historii ludzkości oraz wyjątkowym przykładem zamku w Europie Środkowej, odzwierciedlając w swoim projekcie i układzie kolejne wpływy kulturowe (gotyk, barok i renesans), które harmonijnie łączą się, tworząc imponujący pomnik historii tego regionu.

Strona internetowa miasta i muzeum (w językach: białoruskim, rosyjskim, ukraińskim i angielskim):
http://mirzamak.by/