3.
CHOCIM
MOŁDAWSKA TWIERDZA Z POLSKĄ HISTORIĄ W TLE

(MAPA 3.)

Miejsce

Około 20 kilometrów na południe od Kamieńca Podolskiego i 60 kilometrów na północny zachód od Czerniowiec. Położone tuż za biegnącą Dniestrem granicą Podola, leży w krainie nazywanej Besarabią. W czasie zaboru austriackiego kraina należała do regionu Bukowina Północna. Obecnie jest w obwodzie czerniowieckim Ukrainy.

Usytuowanie

Zamek położony na stromym brzegu rzeki Dniestr, wśród jarów i wąwozów. Dookoła twierdzy znajdują się dużo wyższe wzniesienia, co może wskazywać na budowę umocnień przed rozwojem artylerii.

Czas budowy

Początki zamku sięgają XIII wieku, główna część budowli powstała w drugiej połowie XV wieku. Rozbudowana przez Turków w drugiej połowie XVII wieku. W latach 1711–1718 zmodernizowano bastionowe umocnienia wybudowane dookoła zamku.

Funkcja

Twierdza strzegąca północnych granic hospodarstwa (państwa) mołdawskiego, terytorium będącego lennem Polski, a później Turcji. Zamek kontrolował wygodną przeprawę przez Dniestr na szlaku wiodącym znad Morza Czarnego przez Suczawę i Kamieniec Podolski do Kijowa i Lwowa. Traktem tym najczęściej poruszały się polskie wyprawy do Mołdawii oraz tureckie najazdy na ziemie Rzeczypospolitej. Po ostatecznym podporządkowaniu Mołdawii Turcji – graniczna twierdza imperium osmańskiego.

Dzieje zamku

Ziemie, na których powstał Chocim, od XI wieku znajdowały się pod władaniem Rusi Halickiej. W XIV wieku weszły w skład hospodarstwa mołdawskiego – organizmu państwowego, usiłującego zachować względną niezależność od silniejszych sąsiadów: Królestwa Węgier, Królestwa Polskiego oraz imperium osmańskiego.

Twierdzę w Chocimiu zbudował – czy też, jak twierdzą niektórzy, rozbudował – jeden z najwybitniejszych hospodarów, Stefan III Wielki (1433–1504). Wcześniej, być może już w połowie XIII wieku, istniała murowana wieża, nazwana później wieżą północną. Stefan Wielki rozbudował zamek do wielkości 110 metrów na 55 metrów. Twierdza miała nieregularny kształt, wynikający z kształtu wzgórza, na którym została wzniesiona. Mury dochodziły do 8 metrów grubości. Równocześnie wybudowano piwnice, podniesiono poziom dziedzińca o ponad 8 metrów i podwyższono mury obronne. Na dziedzińcu powstały dwa pałace i budynki gospodarcze oraz studnia. Pogłębiona przez Turków ma ponad 50 metrów głębokości.

Zamek w Chocimiu stał się jedną z ośmiu twierdz, mających chronić państwo mołdawskie przed silniejszymi sąsiadami. W 1476 roku udało się jej obronić przed armią sułtana Mehmeda II.

Wojna chocimska – 1621 rok

Wielokrotnie wojska Rzeczypospolitej walczyły pod Chocimiem. Do historii Polski wpisały się jednak na trwale dwie wielkie bitwy: wojna chocimska w 1621 roku i listopadowa bitwa w roku 1673.

Preludium do wojny chocimskiej z 1621 roku była klęska armii koronnej w bitwie pod Cecorą w Mołdawii, w której zginął hetman Stanisław Żółkiewski, a hetman polny Stanisław Koniecpolski trafił do tureckiej niewoli. Rok później Rzeczpospolita przygotowała się lepiej do walki z siłami turecko­‑tatarskimi. Dowódcą liczącej około 30 tysięcy żołnierzy armii został wsławiony pod Kircholmem hetman wielki litewski Jan Karol Chodkiewicz. Do królewskich oddziałów dołączyło około 30 tysięcy Kozaków zaporoskich pod dowództwem Piotra Konaszewicza­‑Sahajdacznego. Hetman postanowił czekać na atak sił turecko­‑tatarskich w Chocimiu. Zamek był zbyt mały, by pomieścić taką masę wojska, w niedużej od niego odległości zbudowano więc dwa warowne obozy. Armia turecka, która nadciągnęła na początku września, liczyła, według różnych szacunków, od 100 do ponad 200 tysięcy ludzi i wyposażona była w ponad sto dział. Od 2 września oddziały polskie odparły kilka szturmów armii Osmana II. Jednak 24 września zmarł w obozie Jan Karol Chodkiewicz, a oblężonym zaczęło brakować żywności i prochu. Także armia turecka była wycieńczona. Przystąpiono więc do negocjacji. 9 października podpisano traktat pokojowy, w którym obie strony zobowiązały się powstrzymywać napady tatarskie i kozackie. Polska zgadzała się też na zwierzchność turecką nad Mołdawią i opuszczenie Chocimia. Zawarcie pokoju na tych warunkach uznano za duży sukces strony polskiej.

Bitwa pod Chocimiem – 1673 rok

Jeszcze większy rozgłos w całej Europie zyskało polskie zwycięstwo nad armią turecką odniesione pod Chocimiem w listopadzie 1673 roku. Imperium osmańskie stało wtedy u szczytu potęgi. Rok wcześniej zmusiło Rzeczpospolitą do podpisania upokarzającego pokoju w Buczaczu, który oddawał Turcji Podole z Kamieńcem Podolskim i czynił z Polski lennika Turcji. Dowodzona przez hetmana wielkiego koronnego Jana Sobieskiego 30‑tysięczna armia polska postanowiła rozbić podobnej wielkości, stacjonujący pod Chocimiem, w starych polskich szańcach z 1621 roku, turecki korpus Husseina Paszy. Nie było czasu na długie oblężenie, ponieważ w pobliżu znajdowały się inne tureckie armie, mogące w każdej chwili przyjść na pomoc oblężonym. Sobieski wykorzystał lepszą wytrzymałość na mróz polskiej armii. Przetrzymał swoich żołnierzy – i armię przeciwnika – w gotowości do szturmu i 11 listopada świtem zaatakował. W armii Husseina Paszy wybuchła panika. W ucieczce zginęli prawie wszyscy tureccy żołnierze. Błyskotliwe zwycięstwo przyniosło sukces Janowi Sobieskiemu – rok później opromienionego sławą pogromcy Turków hetmana wybrano królem Rzeczypospolitej. Nie osiągnięto jednak podstawowego celu wojny – odbicia Kamieńca Podolskiego i całego Podola. Pozostał on w tureckich rękach aż do 1699 roku.

W latach 1711–1718 Turcy przy pomocy francuskich inżynierów umocnili Chocim, budując pod zamkiem nowoczesne bastiony, bramy, mosty i koszary, a nawet meczet. Mimo to twierdza była kilkukrotnie zdobywana przez wojska austriackie i rosyjskie. Ostatecznie, w 1812 roku, wraz z całą Besarabią przeszła pod władzę Rosji. W 1918 roku weszła w skład Rumunii, a w 1940 roku została zajęta przez ZSRS. Po jego rozpadzie weszła w skład niepodległej Ukrainy. Nie odegrała już żadnej roli militarnej.

Stan obecny

Twierdza jest restaurowana, a na jej terenie znajduje się muzeum historyczne.

Strona internetowa zamku (dostępna w językach: ukraińskim i angielskim): https://khotynska-fortecya.cv.ua/