TRASA NR 5

PLANSZA B4

 LWOWSKI UNIWERSYTET NARODOWY – PARK IMIENIA IWANA FRANKI (DAWNY OGRÓD JEZUICKI) – DOM UCZONYCH (DAWNE KASYNO SZLACHECKIE) – KATEDRA ŚWIĘTEGO JURA

Jedną z ulic odchodzących od Prospektu Swobody na wysokości pomnika Szewczenki w głąb dzielnicy śródmiejskiej, w kierunku zachodnim (czyli na lewo), jest krótka ulica Hnatiuka (dawna Jagiellońska). Można zobaczyć przy niej jak i przy odchodzących od niej ulicach bocznych kilka ciekawych obiektów.

I tak przy ulicy Syczowych Strilciw (dawnej Trzeciego Maja) wznosi się gmach hotelu „Imperial” z 1887 roku z posągiem Merkurego na szczycie frontonu. Nieco dalej na skrzyżowaniu ulicy Syczowych Strilciw z ulicą Kościuszki stoi ogromna pięciokondygnacyjna kamienica Rohatyna, zbudowana w 1913 roku. Jest ona uważana za jedno z najwybitniejszych dzieł lwowskiego modernizmu.

Z ulicy Hnatiuka skręciliśmy w lewo w ulicę Syczowych Strilciw, więc teraz wróćmy i możemy kontynuować nasz spacer. Po prawej minęliśmy ulicę Kurbasa (dawną Rejtana), przy której mieszkał Franciszek Ksawery Mozart (1791–1844), syn genialnego kompozytora, twórca lwowskiego Towarzystwa Muzycznego imienia Świętej Cecylii. Niestety z domu, w którym mieszkał, nic się nie zachowało.

Ulica Hnatiuka kończy się na położonym u zbiegu pięciu ulic trójkątnym placu Hryhorenki (dawnym Smolki). Jest to jedno z charakterystycznych miejsc śródmieścia Lwowa. Na placu stoi wzniesiony w 1999 roku pomnik z figurą Świętego Jerzego walczącego ze smokiem, upamiętniający milicjantów jako obrońców państwowości ukraińskiej.

Najważniejszą ulicą wybiegającą z placu Hryhorenki jest ulica Łystopadowoho Czynu (dawniej Mickiewicza). Skręcamy w nią i po lewej stronie mamy zabudowania Uniwersytetu Lwowskiego imienia Iwana Franki, które zajmują kwartał między ulicami: Łystopadowoho Czynu, Kościuszka, Siczowych Strilciw i Uniwersytecką (dawną Marszałkowską).

Gmach Lwowskiego Uniwersytetu Narodowego został wzniesiony w latach 1877–1881 jako siedziba Sejmu Galicyjskiego i tę funkcję pełnił do 1918 roku. Twórcą projektu był pochodzący z Poznania architekt Juliusz Hochberger (1840–1905). W walkach ulicznych w 1918 roku gmach uniwersytecki był zajęty przez Ukraińców. W 1920 roku w budynku umieszczono główną siedzibę Uniwersytetu Lwowskiego, który otrzymał imię króla Jana Kazimierza i należał do czołowych szkół wyższych II Rzeczpospolitej. Po II wojnie światowej znaczna część kadry naukowej, która przeżyła wojnę, zasiliła uczelnie w Polsce, głównie we Wrocławiu, Krakowie i Warszawie.

Obecnym patronem Uniwersytetu Lwowskiego jest Iwan Franko.

Gmach główny Uniwersytetu to przykład wiedeńskiego neorenesansu. Zasadnicza, ściśle symetryczna część budowli jest trójkondygnacyjna i składa się z korpusu głównego oraz trzech prostopadłych do niego skrzydeł bocznych. Niezwykle bogata jest dekoracja fasady od strony ulicy Uniwersyteckiej. Półkoliście zamknięte okna drugiej kondygnacji otrzymały bogatą neorenesansową oprawę. Okna trzeciej kondygnacji są przedzielone płaskorzeźbami z motywami roślinnymi. Środkowa część tworzy loggię. W attyce nad fasadą umieszczono monumentalną, alegoryczną kompozycję rzeźbiarską „Opiekuńczy duch Galicji” Teodora Rygiera (1841–1913), przedstawiającą stojącą postać kobiecą (symbol Galicji), a poniżej siedzących kobietę (po lewej, symbol Wisły) oraz mężczyznę (po prawej, symbol Dniestru).

Poniżej umieszczono rzeźbiarskie alegorie „Miłości” i „Sprawiedliwości”, „Prawdy” i „Wiary” (od lewej ku prawej), a na parterze – dwie grupy rzeźb o nazwach „Oświata” i „Praca”. We wnętrzu zachowała się tu wykonana przez Leonarda Marconiego neorenesansowa dekoracja klatki schodowej, a także witraże w hallu.

Przed fasadą uniwersytetu znajduje się obszerny plac, na którym w 1964 roku ustawiono granitowy pomnik Iwana Franki – patrona uczelni.

Przed uniwersytetem rozciąga się najstarszy park we Lwowie, Park imienia Iwana Franki (dawny Ogród Jezuicki).

W XVII i XVIII wieku teren ten należał do jezuitów, którzy mieli tu folwark zwany Wólką Jezuicką. W połowie XIX wieku przeszedł on na własność miasta, i w 1855 roku zaprojektowano tu park w stylu angielskim, który zajmuje powierzchnią dziesięciu i sześciu dziesiątych hektara i jest objęty ochroną. Jest jednym z ulubionych miejsc spacerów, zwłaszcza studentów uniwersytetu. Spacerując po nim możemy dojść do klasycystycznej altanki z początku XIX wieku. Niestety nie zachowały się ustawione w końcu XIX wieku popiersia wybitnych lwowian, m.in. Artura Grottgera, Leona Sapiehy i dyrektora teatru Jana Nepomucena Kamińskiego.

Wróćmy do ulicy Łystopadowoho Czynu. Naprzeciwko zabudowań Uniwersytetu, czyli po prawej stronie (jeśli idziemy od placu Hryhorenki), znajduje się jedna z najpiękniejszych kamienic we Lwowie – dawne Kasyno Szlacheckie zwane też Kasynem Narodowym, Kasynem Końskim lub Kasynem Ziemiańskim, a obecnie Domem Uczonych.

Neobarokowa budowla wzniesiona w 1897 roku jest najlepszym przykładem typowego dla Lwowa późnego historyzmu. Jest to budynek dwukondygnacyjny z arkadową loggią na piętrze. Na niezwykle bogatą dekorację fasady składają się portale z figurami atlasów podtrzymującymi balkony oraz bogata oprawa drzwi balkonowych. Na uwagę zasługuje doskonale zachowane i wspaniale odnowione neobarokowe wnętrze, w szczególności zaś kręta klatka schodowa z bogato rzeźbioną drewnianą balustradą.

Idziemy dalej, mijając kolejne piękne kamienice, a wśród nich pod numerem 16 dawny pałac hrabiego Agenora Gołuchowskiego (1812–1875), namiestnika Galicji. Pod numerem 20 wznosi się monumentalny gmach lwowskiej dyrekcji kolei, zbudowany w 1913 roku. W listopadzie 1918 roku o budynek ten toczyły się zacięte walki polsko-ukraińskie.

Ulica Łystopadowoho Czynu kończy się na placu Świętego Jura. Jego nazwa pochodzi od wznoszącego się przy nim monumentalnego zespołu grekokatolickiej katedry Świętego Jura, który należy do najcenniejszych zabytków nie tylko we Lwowie, ale i na całej Ukrainie.

Już w czasach Rusi Halickiej w rejonie dzisiejszego placu istniała drewniana cerkiew wzniesiona około 1280 roku przez księcia Lwa Daniłowicza. W 1539 roku, po przeniesieniu do Lwowa siedziby diecezji prawosławnej z Halicza, cerkiew Świętego Jura stała się soborem katedralnym. W 1744 roku z inicjatywy biskupa Atanazego Szeptyckiego na miejscy starej świątyni, którą rozebrano, wybudowano nową katedrę, której projektantem był wybitny architekt Bernard Meretyn. Prace trwały do 1772 roku. W 1807 roku, po ustanowieniu we Lwowie greckokatolickiej metropolii, cerkiew Świętego Jura stała się archikatedrą.

Lwowska metropolia przestała istnieć w 1946 roku, kiedy zwołany przez władze radzieckie tzw. synod lwowski ogłosił likwidację Kościoła greckokatolickiego na radzieckiej Ukrainie i przyłączenie jego struktur do moskiewskiej cerkwi prawosławnej. Hierarchowie i kapłani, którzy nie podporządkowali się tej decyzji, byli prześladowani i represjonowani, wielu z nich zamordowano lub zesłano do łagrów.

Katedra powróciła do grekokatolików w 1990 roku. Zwołany tu w następnym roku synod biskupów ogłosił oficjalne odnowienie struktur Kościoła greckokatolickiego na Ukrainie. W 2001 roku uroczyście witano tu papieża Jana Pawła II, który w czasie swej wizyty we Lwowie rezydował w świętojurskim pałacu metropolitów greckokatolickich.

Całość zespołu katedralnego otacza wykonane w 1765 roku kamienne ogrodzenie z metalową kratą na słupach. Na dziedziniec pomiędzy katedrą i pałacem metropolitów wiedzie brama główna o bogatym wystroju z kartuszem, w którym widnieje herb Szeptyckich. Po bokach stoją dwie rzeźby: „Wiara” i „Nadzieja”, dłuta Michała Filewicza.

Katedra Świętego Jura jest prawdziwym klejnotem europejskiej sztuki rokoka. Wzniesiona w najwyższym punkcie Góry Świętego Jura, zwanej też Świętą Górą, zachwyca malowniczą sylwetką.

Budowla ma plan krzyża z czterema niskimi aneksami, w których mieszczą się kaplice. Nad skrzyżowaniem naw wznosi się kopuła zwieńczona latarnią. Wspaniałą fasadę akcentuje arkadowa wnęka, mieszcząca portal wejściowy i półkolisty balkon. Po bokach balkonu znajdują się rzeźby świętych: Atanazego i Leona. Fasadę wieńczy attyka z kamiennymi latarniami i frontonem, nad którym wznosi się rzeźba Świętego Jerzego na koniu, walczącego ze smokiem.

Wszystkie rzeźby są dłuta Jana Jerzego Pinsla (ur. 1707).

Wnętrze ma jednolity rokokowy wystrój. Ołtarz główny ma formę wspartej na dwóch kolumnach arkady. Poprzedza go ikonostas, od którego na lewo jest umieszczona siedemnastowieczna cudowna ikona Matki Boskiej Trembowelskiej, pochodząca z obronnego monasteru w Podgórzanach pod Trembowlą.

Świątynię obejmuje z trzech stron gmach kapituły, a dłuższy korpus zbudowany w XIX wieku wieńczy wieża-dzwonnica z ozdobnym, neobarokowym hełmem. Znajduje się w niej najstarszy na Ukrainie dzwon, zwany dawniej Tatarem lub Dzwonem Lubarta. Odlano go w 1341 roku, o czym świadczy zachowana inskrypcja w języku starocerkiewnosłowiańskim.

Po przeciwnej stronie dziedzińca wznosi się rokokowy pałac metropolitów, zbudowany w 1762 roku. Jest to budowla dwukondygnacyjna, na planie prostokąta, nakryta łamanym dachem.

Na placu Świętego Jury, przed katedrą, ustawiono miniaturowy jej model wykonany w brązie z całym kompleksem katedralnym. Jest to kolejny już model lwowski, jaki możemy obejrzeć. Model architektoniczny o wymiarach 70 centymetrów na 70 centymetrów zainstalowany na kamiennym postumencie został postawiony niedaleko pomnika metropolity Andrieja Szeptyckiego. Znajdziemy go po prawej stronie od bramy głównej, schodząc schodami i skręcając w prawo. Model obejmuje katedrę Świętego Jury, komnaty metropolitalne, ogrody, dzwonnicę, kurię oraz pomnik metropolity Andrieja Szeptyckiego.