8.

WYZNANIA W II RZECZYPOSPOLITEJ

(MAPA 8.)

Druga Rzeczpospolita była krajem wielowyznaniowym, w którym mieszkali rzymscy katolicy, grekokatolicy (unici), prawosławni, ewangelicy i osoby wyznania mojżeszowego, a w województwach północno-wschodnich także nieliczni muzułmanie.

Według spisu z 1921 roku katolicy stanowili 63,8 proc., grekokatolicy 11,2 proc., prawosławni 10,5 proc., żydzi 10,5 proc., ewangelicy 3,7 proc., a inni 0,3 proc. W spisie z 1931 roku było podobnie: katolicy stanowili 63,7 proc., z tą jednak różnicą, że wzrósł odsetek prawosławnych do 11,8 proc., w związku z tym na trzecim miejscu znaleźli się grekokatolicy (10,4 proc.), potem żydzi (9,8 proc.), ewangelicy (2,6 proc.) i pozostali (0,6 proc.).

Konstytucja z 1921 roku zawierała zapisy, iż:

• „Wszystkim obywatelom poręcza się wolność sumienia i wyznania. Żaden obywatel nie może być z powodu swego wyznania i przekonań religijnych ograniczony w prawach, przysługujących innym obywatelom” […] (Art. 111);
• „Wyznanie rzymsko-katolickie, będące religją przeważającej większości narodu, zajmuje w Państwie naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań” (Art. 114);
• „Kościoły mniejszości religijnych i inne prawnie uznane związki religijne rządzą się same własnemi ustawami, których uznania Państwo nie odmówi, o ile nie zawierają postanowień, sprzecznych z prawem” (Art. 115).

Uprzywilejowany status religii katolickiej potwierdził konkordat zawarty między Polską a Watykanem w lutym 1925 roku. Kościół otrzymał w nim duże przywileje: swobodę działalności duchownej, przywileje duchowieństwa i prawo do nauczania religii w szkołach. W zamian państwo polskie uzyskało akceptację Stolicy Apostolskiej dla granic diecezji dostosowanych do granic II Rzeczypospolitej. Na terenie Polski miało odtąd istnieć pięć metropolii: gnieźnieńsko-poznańska, krakowska, warszawska, lwowska i wileńska. Ustalono również, że nominacje biskupie będą konsultowane z rządem polskim.

Polacy byli przede wszystkim katolikami lub, w zdecydowanie mniejszym stopniu, ewangelikami (protestantami). Ukraińcy byli podzieleni – część z nich była wyznania unickiego, część – zwłaszcza na Wołyniu – wyznania prawosławnego. W większości prawosławni byli również Białorusini i tak zwani „tutejsi” w województwie poleskim. Wśród Niemców przeważali protestanci, zaś Żydzi wyznawali judaizm, a nieliczni, chcący się zasymilować, przyjmowali wiarę katolicką lub protestancką. Muzułmanami byli przede wszystkim Tatarzy litewscy.

Państwo pozwalało na swobodny kult wszystkich uznanych wyznań, co czasami prowadziło do konieczności rozstrzygania wielu problemów, na przykład w wojsku. Ponieważ katolicy, protestanci, unici i prawosławni świętowali w niedzielę, żydzi w sobotę, a muzułmanie w piątek, należało wprowadzić takie rozwiązanie, które uwzględniałoby prawa wszystkich rekrutów. Ostatecznie wydano rozkaz, aby dniem świętym była niedziela.