5.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY II RZECZYPOSPOLITEJ

(MAPA 5.)

Odradzające się państwo musiało jak najszybciej stworzyć podstawy systemu administracyjnego. System odziedziczony po zaborcach był niemożliwy do automatycznego zaadaptowania. Najłatwiej było utrzymać system powiatów, we wszystkich trzech zaborach był bowiem podobny (w zaborze austriackim powiaty zwano dystryktami, w rosyjskim ujezdami, a w niemieckim kreisami). Brakowało organu pośredniego, łączącego władze powiatowe i centralne. Zdecydowano się zatem na stworzenie systemu województw, uwzględniając przy ich tworzeniu granice administracyjne odziedziczone po zaborcy rosyjskim (gubernie).

2 sierpnia 1919 roku została wydana tak zwana ustawa tymczasowa, przekształcająca dawne gubernie Królestwa Polskiego w województwa. Z dziesięciu guberni utworzono sześć województw: białostockie, kieleckie, lubelskie, łódzkie, warszawskie i osobne województwo obejmujące tylko miasto stołeczne Warszawę. Województwa te nazwano województwami centralnymi.

Otrzymane na mocy traktatu wersalskiego ziemie niemieckie skupiono w dwóch województwach – poznańskim i pomorskim (12 sierpnia 1919 roku). Po uregulowaniu kwestii Śląska, z ziem przyznanych Polsce na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim utworzono autonomiczne województwo śląskie. Wraz z poznańskim i pomorskim zaliczane było do tak zwanych województw zachodnich.

Mianem województw południowych określano cztery województwa powstałe na dawnych ziemiach austriackich. Utworzono je na mocy ustawy z 3 grudnia 1920 roku. Były to województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie.

Koniec wojny polsko-bolszewickiej umożliwił utworzenie województw na ziemiach leżących za Bugiem, tak zwanych województw wschodnich. Na mocy ustawy z 4 lutego 1921 roku powstały wówczas województwa: wołyńskie, poleskie i nowogródzkie. Ostatnim z nich była Litwa Środkowa, przyłączona do Polski w 1922 roku. Nazywana początkowo Ziemią Wileńską (na prawach wojewódzkich), na mocy ustawy z 22 grudnia 1925 roku stała się pełnoprawnym województwem wileńskim.

Podział na województwa został usankcjonowany przez artykuł 65. konstytucji z 17 marca 1921 roku, który określał, że: „Dla celów administracyjnych Państwo Polskie podzielone będzie w drodze ustawodawczej na województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie, które będą równocześnie jednostkami samorządu terytorialnego”.

Łącznie powstało 16 województw oraz jedno województwo obejmujące Warszawę. Każde z nich dzieliło się na powiaty, których w 1925 roku było łącznie 281. Powiaty dzieliły się na gminy. Liczba powiatów w czasie istnienia II Rzeczypospolitej ulegała zmianie, zwłaszcza po 1932 roku, kiedy to doszło do likwidacji małych powiatów i przekształcenia niektórych miast w powiaty grodzkie. Ostatnia korekta podziału administracyjnego nastąpiła w 1938 roku, po przyłączeniu Zaolzia, Spiszu i Orawy.