ATLAS.

GUŁAG – REPRESJE ZSRS WOBEC POLAKÓW
I OBYWATELI POLSKICH
DLA NIEWIDOMYCH I SŁABOWIDZĄCYCH

Projekt „Atlas. Gułag – represje ZSRS wobec Polaków i obywateli polskich dla niewidomych i słabowidzących" dofinansowany został ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Siergiej Kowalow (rosyjski działacz praw człowieka, polityk, naukowiec, były radziecki dysydent) trafnie opisał system sowieckich obozów:

[…] Masowe represje w ZSRR pochłonęły dużo więcej ofiar niż wojny, w których ten kraj brał udział w ciągu osiemdziesięciu lat swego istnienia. System, który tego dokonał, był oparty na nienawiści, przemocy i strachu obejmującym całe społeczeństwo, w tym także funkcjonariuszy systemu, którzy w każdej chwili sami mogli stać się ofiarami. W sowieckiej Rosji doszło do niebezpiecznego połączenia mentalności niewolniczej z rewolucyjną. Z postawy niewolniczej pochodził zakorzeniony od stuleci lęk i uległość wobec władzy, a także panujące wśród ludu przekonanie, że przemoc jest czymś naturalnym i koniecznym, aby kierować państwem. Natomiast mentalność rewolucyjna wprowadziła zasadę bezwzględnego dążenia do celu i całkowitą pogardę dla życia jednostki. Na tych podstawach powstało państwo, które masowo więziło i zabijało swoich obywateli w imię ideologii.

Bolszewicy stworzyli system obozów i kolonii karnych zaraz po dojściu do władzy w 1917 roku. Najpierw zamykano w nich przeciwników politycznych: członków innych partii, oficerów carskich. Potem po prostu tych obywateli, którzy nie popierali reżimu: przedsiębiorców, urzędników, inteligencję, bogatszych chłopów, księży. Wreszcie terror objął wszystkie warstwy społeczne, a do Gułagu zaczęli napływać także komuniści i czekiści. Za druty mógł trafić każdy – na skutek donosu, zeznań wymuszonych torturami, albo po prostu „za nic”, aresztowany w ramach kolejnej operacji NKWD, zadekretowanej przez Biuro Polityczne, które wskazywało grupy społeczne czy narodowościowe do „czyszczenia” i określało limity osób do aresztowania. Od wybuchu drugiej wojny światowej do obozów Gułagu trafiali też obywatele państw podbitych przez ZSRR: Estończycy, Litwini, Łotysze, Polacy. Po śmierci Stalina, w połowie lat pięćdziesiątych, większość cudzoziemców i więźniów politycznych zwolniono z łagrów. Niebawem jednak zaczęto znów zamykać wszystkich nieprawomyślnych: dysydentów, pisarzy, działaczy ruchów religijnych czy narodowych: Ukraińców, Tatarów, Ormian… Represje indywidualne trwały aż do połowy lat osiemdziesiątych, kiedy Michaił Gorbaczow rozpoczął pierestrojkę.

Gułag nie jest zamkniętą kartą historii.[…]

W tym okrutnym systemie znaleźli się Polacy stanowiący znaczny odsetek napływających do Gułagu więźniów zwłaszcza w latach 1939-1946. W roku 2020 będziemy obchodzić osiemdziesiątą rocznicę pierwszej wielkiej deportacji obywateli polskich w głąb ZSRS, pierwszej po 17 września 1939 roku z ziem zaanektowanych przez Związek Sowiecki. Wtedy to Polacy zostali wysłani do Kraju Krasnojarskiego, do Komi, do obwodów archangielskiego, swierdłowskiego i irkuckiego. Po dwóch miesiącach nastąpiła kolejna fala deportacji – tym razem głównym miejscem zesłania był Kazachstan.

Informacje o Gułagu są bardzo dobrze opracowane i prezentowane w Internecie jak i w postaci publikacji o charakterze albumowym czy encyklopedycznym. Osoba widząca ma do nich dostęp bardzo prosty i podany w sposób atrakcyjny co zachęca do zainteresowania się tym pięknym miastem. Proponowane zadanie ma na celu udostępnienie tego bogactwa informacji dla osób niewidomych i słabowidzących, którzy jak dotąd nie mieli takiej możliwości, bowiem nie wydano jeszcze publikacji stworzonej w technologii barwno-wypukłej, a więc map dostępnych zmysłem dotyku.

Propagowanie wiedzy a przede wszystkim docieranie z informacją w sposób przyjazny i czytelny dla osób z dysfunkcją wzroku to cel jaki sobie stawiamy przygotowując kolejne opracowania z serii TYFLOGRAFIA POLSKA. Wcześniejsze opracowania z tej serii przedstawiliśmy w informacjach dodatkowych i można zauważyć, że tematyka dziedzictwa kulturowego, pamięci narodowej, poszerzania wiedzy historycznej, edukacja jest nam bliska, a nowy proponowany projekt wpisuje się w tematykę tej serii wydawniczej.

Publikacja „Gułag – represje ZSRS wobec Polaków i obywateli polskich" to projekt skierowany w szczególności do osób niewidomych i słabowidzących. Na kilku barwnych planszach dotykowych znajdą się tematyczne mapy Sowieckiej Rosji (ZSRS) oraz przybliżenie szczególnie złowrogo brzmiących nazw związanych systemem łagierniczym takich jak: Martwa Droga, Sołowki, Kanał Biełomorski, Kołyma czy Workuta. Norman Davis dokonał przerażającego porównania, które ilustruje ogrom tej totalitarnej zbrodni:

[…] Istniejące tam obozy pochłonęły znacznie więcej ludzkich istnień niż Ypres, Somma, Verdun, Auschwitz, Majdanek, Dachau i Buchenwald razem wzięte.[…]

Czy wiemy co to jest GUŁag? Czy znamy ogrom zbrodni sowieckich? Czy znamy miejsca tych zbrodni oraz system? Co to jest Syberia – jak jest duża, rozległa? Gdzie jest Kołyma, a gdzie Workuta?

Łagry to miejsca pamięci, cmentarzyska milionów ofiar w tym wielu, wielu Polaków... Ostatni świadkowie tych zbrodni już odchodzą. Wsłuchanie się w ich świadectwa jest niezbędne, a poznanie przestrzenne całego systemu sowieckich łagrów pozwala zrozumieć ogrom ich tragedii, okrucieństwa wobec drugiego człowieka, który wpadł w ramy tego systemu.

Do każdej mapy opracujemy opisy, które zostaną opisane w publikacji w powiększonym druku (i/lub w innej formie dostępnej odbiorcy z dysfunkcją wzroku).

Ze względu na charakter opracowania, przygotowane mapy dotykowe składane są do formatu A3 i umieszczone w poręcznej teczce. Atlas stanowi nierozerwalną całość tematyczną i na jej kompletność składają się następujące części i działania:

A. barwne mapy dotykowe dla osób niewidomych i słabowidzących w formacie 2xA3 (A2) i plansz A3 umieszczone w teczce z opisami brajlowskimi i legendą do map:

1. ZSRS – mapa ogólnogeograficzna (mapa 1.)

2. Topografia GUŁAGU 1918–1960 (mapa 2.)

3. GUŁAG – niewolnicza praca 1919–1950 (mapa 3.)

4. Miejsca katorgi 1923–1960 (mapa 4.)

5. Kołyma (Siewwostłag) 1932–1953 (mapa 5.)

6. Polacy w GUŁAGU 1919–1960 (mapa 6.)

7. Masowe przesiedlenia 1940–1944 (mapa 7.)

8. Obozy jenieckie NKWD 1939–1950 (mapa 8.)

B. publikacja w powiększonym druku dla osób słabowidzących zawierająca opisy poszczególnych tyflomap;

C. broszura w Brajlu zawierająca wykaz objaśnień skrótów brajlowskich zastosowanych na tyflomapach;

D. udostępnienie wszelkich materiałów w formacie HTML na stronie Fundacji „Trakt" i www.tyflomapy.pl

Publikacja „Gułag - represje ZSRS wobec Polaków i obywateli polskich” jest pierwszym w Polsce takim wydawnictwem dostarczającym i podnoszącym poziom wiedzy w środowisku osób z niepełnosprawnością wzroku. Publikacja ma na celu:

• dostarczyć osobom z dysfunkcją wzroku w sposób czytelny i przyjazny możliwie pełnej informacji o systemie sowieckich obozów i jego ofiarach;
• dostarczyć nauczycielom niewątpliwie bardzo wartościowej pomocy dydaktycznej, która może być z powodzeniem wykorzystywana na lekcjach historii, wiedzy o społeczeństwie, języka polskiego czy zajęciach dodatkowych poszerzających zainteresowania swoich podopiecznych budując ich tożsamość kulturowo-historyczną. To również może być ważna pomoc dydaktyczna na lekcjach z nauki czytania rysunku dotykowego;
• przekazać w sposób czytelny i poprawny przestrzenne rozmieszczenie najważniejszych miejsc pamięci narodowej, pozwalając na dalsze samodzielne poszerzanie wiedzy w tym temacie.

Nasze tyflomapy są nie tylko użyteczne dla osób z dysfunkcją wzroku, ale poprzez swoją prostotę, czytelność są znakomitą pomocą dla najmłodszych oraz tych starszych odbiorców. Ponadto opracowanie Atlasu spełnia wymogi uniwersalnego projektowania materiałów dydaktycznych (UDL - Universal Design for Learning) czyli realizacji idei edukacji włączającej. Uniwersalność zostanie osiągnięta poprzez opracowanie wersji jednocześnie dotykowej jak i kolorowej każdej mapy oraz poprzez udostępnienie całości projektu w Internecie. To poszerza grono odbiorców - poza środowiskiem osób niewidomych i słabowidzących skorzystają z tego opiekunowie, nauczyciele, osoby zainteresowane tematyką kresową. Ponadto dostępność opracowanych map kolorowych i tekstów na stronach dostosowanych pod kątem osób z dysfunkcją wzroku ułatwi korzystanie z nich właściwie bez ograniczeń.

Liczba kompletów - 150.

Życzymy dobrej lektury

Pytania i zamówienia prosimy kierować na adres publikacje@trakt.org.pl lub telefonicznie +48 22 576 18 79 oraz +48 606 75 75 85.