21. Transport

21 – TRANSPORT

Opis mapy i legendy

Plansza „Transport” pozwoli Ci zdobyć wiadomości przede wszystkim o przestrzennym układzie transportu morskiego. To jeden z najważniejszych rodzajów transportu zwłaszcza dla towarów masowych, który jednocześnie powiązany jest ściśle z transportem kolejowym i samochodowym.

Wyjmij planszę z teczki i ułóż tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 90 000 000 (jeden do dziewięćdziesięciu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 90 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 90 000 000 cm, czyli 900 km na powierzchni ziemi. Taka skala pozwala pokazać na jednej planszy wszystkie kontynenty. Niestety w tej skali mają one małą powierzchnię. Dlatego czytanie tej mapy wymagać będzie od Ciebie dużej precyzji i uwagi.

Natomiast w prawym bliższym rogu znajduje się numer planszy. Jest to numer 21.

Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji, w niej zawartych, twoja praca będzie przebiegała sprawniej.

Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki przedstawiono na mapie siatkę kartograficzną oraz kontynenty. Na omawianej mapie umieszczono następujące wypukłe elementy siatki kartograficznej, pokazane również na innych mapach w atlasie w tej skali. Są to:

1. ramka mapy – ma kształt zbliżony do elipsy. Tworzą ją następujące linie siatki kartograficznej: na północy i południu linie, obrazujące bieguny, a na wschodzie i zachodzie południk 170° szerokości geograficznej zachodniej. Bieguny na kuli ziemskiej są punktami, jednak w zastosowanym odwzorowaniu mają postać linii. Dlaczego tak się dzieje, wyjaśniliśmy przy planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Również przy tej planszy wyjaśniliśmy, dlaczego południk 170° jest prawą i lewą ramką mapy.

2. równik – oznaczony linią złożoną z dużych kropek. W druku barwnym kropki są czarne. Równik biegnie poziomo, przez środek mapy. Jego wartość została opisana w stopniach po prawej stronie ramki. Jest to 0°. Równik dzieli kulę ziemską na dwie półkule: północną i południową.

3. zwrotniki i koła podbiegunowe – narysowane czarną linią złożoną z krótkich odcinków. Przebieg zwrotników i kół podbiegunowych jest podobny do przebiegu równika. Biegną poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Zaczynając od północy najpierw znajdziesz linię koła podbiegunowego północnego, później zwrotnik Raka, a następnie równik. Kierując się na południe od równika, znajdziesz zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe północne. Wartości zwrotników i kół podbiegunowych opisano w stopniach po prawej stronie ramki. Wartość koła podbiegunowego północnego to 66°33´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Raka 23°27´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Koziorożca 23°27´ szerokości geograficznej południowej, koła podbiegunowego południowego 66°33´ szerokości geograficznej południowej.

4. południki 0° i 180° – pokazane linią złożoną z drobnych kropeczek, a w druku barwnym grubszą, czarną, ciągłą linią. Południk 0° biegnie z północy na południe, przez środek mapy, łącząc bieguny. Południk 180° ma podobny przebieg, ale położony jest bliżej prawej ramki mapy. Południki 0° i 180° nie są opisane na mapie. Południki 0° i 180° dzielą kulę ziemską na dwie półkule: wschodnią i zachodnią.

Wszystkie linie siatki kartograficznej, oprócz równika i linii tworzących ramkę mapy, są przedłużone o kilka milimetrów poza ramki, aby łatwiej je było odnaleźć. Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na oceanach.

Linię brzegową lądów, tak jak pokazano na planszy „Legenda”, narysowano ciągłą, czarną linią. Wnętrza kontynentów wypełniono fakturą, złożoną z kropek. W druku barwnym są zielone. Oceany pozostawiono gładkie, w druku barwnym są niebieskie. Zwróć uwagę na to, że linia brzegowa kontynentów, linie siatki kartograficznej oraz faktura lądów zostały usunięte w miejscach, gdzie przecinają się lub nakładają na sygnatury, symbolizujące transport morski i lotniczy.

Jak wiesz, równik dzieli kulę ziemską na półkulę północną i południową, a południki 0° i 180° na półkulę zachodnią i wschodnią. Pośrodku mapy znajdziesz przecięcie równika z południkiem 0°. To przecięcie wyznacza cztery ćwiartki kuli ziemskiej. Są to:

1. ćwiartka północno-zachodnia, zajmująca lewą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leży w całości Ameryka Północna. Na północy kontynent ten rozciąga się od ramki mapy aż do południka 0°. Północno-wschodnią część kontynentu zajmują wyspy. Na wschodzie ćwiartki, przy południku 0° znajduje się zachodni fragment Europy, a na południe od niej zachodnia część Afryki. Na południu ćwiartki, przy równiku, leży północna część Ameryki Południowej.

2. ćwiartka północno-wschodnia, zajmująca prawą dalszą część mapy. W tej ćwiartce leżą: Europa, bez zachodniej części kontynentu, niemal cała Azja, bez północno-wschodniego skrawka kontynentu. Na południowym zachodzie ćwiartki znajduje się północno-wschodnia część Afryki.

3. ćwiartka południowo-zachodnia, znajdująca się w lewej bliższej części mapy. W tej ćwiartce mieści się niemal w całości Ameryka Południowa, bez północnego fragmentu kontynentu oraz na południu ćwiartki połowa Antarktydy.

4. ćwiartka południowo-wschodnia, znajdująca się w prawej bliższej części mapy. W północno-zachodniej części ćwiartki leży południowa część Afryki. W północno-wschodniej części ćwiartki znajduje się Australia i na północ od niej, przy równiku, wyspy należące do Azji. Na południu ćwiartki, przy dolnej ramce mapy leży połowa Antarktydy.

   Następnie znajdź przy dalszym brzegu planszy objaśnienia użytych na tej mapie faktur:

1. porty morskie – wypukły znak w kształcie elipsy. W druku barwnym elipsa jest niebieska.
2. porty lotnicze – wypukły znak w kształcie koła. W druku barwnym żółte koło.
3. porty morskie i lotnicze – wypukły kwadrat z wklęsłym kołem w środku. W druku barwnym kwadrat jest niebieski, a koło w środku żółte.
4. szlaki morskie główne – wypukła, ciągła, gruba linia w kolorze niebieskim.
5. szlaki morskie pozostałe – przerywana cienka linia w kolorze niebieskim.

Opis treści mapy

Znasz już legendy z objaśnieniami wszystkich elementów treści mapy oraz układ kontynentów na mapie.

Przypomnij sobie legendę, którą znajdziesz w dalszej części arkusza. Zawiera ona trzy rodzaje sygnatur punktowych oraz dwa rodzaje sygnatur liniowych. Wszystkie te elementy pozwolą Ci zlokalizować najważniejsze porty i lotniska na świecie oraz główne szlaki transportu morskiego.

Transport to przemieszczanie ludzi, ładunków w przestrzeni przy wykorzystaniu odpowiednich środków transportu. Transport wraz z łącznością składają się na komunikację, przy czym w miarę rozwoju cywilizacji usługi łączności mogą wypierać usługi transportowe. Jeżeli jakiś kraj produkuje dużo surowców, to musi jakoś je transportować na przykład za pomocą transportu kolejowego. Jeśli inny kraj może zająć się przetwórstwem surowców, to może je dystrybuować za pomocą transportu lotniczego i samochodowego. Jeśli natomiast dany kraj zajmuje się usługami i rozwija myśl techniczną, to może swoje produkty dostarczać za pomocą sieci łączności.

Funkcjonuje zatem cały system środków transportu jak i łączności.

W wielu krajach podstawowy rodzaj transportu stanowi transport kolejowy, zwłaszcza tam gdzie gospodarka zdominowana jest przez przemysł wydobywczy i ciężki. W innych krajach ten rodzaj transportu jest również ważny dzięki gęstej sieci kolejowej pełniącej dużą rolę w przewozach nie tylko towarów ale również pasażerów. W większości krajów słabiej rozwiniętych sieć kolejowa jest fragmentaryczna i właściwie łączy jedynie ośrodki wydobywcze z portami morskimi.

Na lądzie poza transportem kolejowym mamy do dyspozycji również transport samochodowy. Ten rodzaj transportu obsługuje przede wszystkim przewozy pasażerskie oraz przewozy towarów na krótkich i średnich dystansach. Szczególne znaczenie ma transport samochodowy w wielkich państwach, gdzie jest rozwinięty przewóz transkontynentalny (Stany Zjednoczone, Kanada, Australia) oraz w krajach, gdzie nie ma kolei lub ich sieć jest słabo rozwinięta (Niger, Etiopia, Afganistan).

Najnowocześniejszą formą transportu jest transport lotniczy. Światową potęgą w transporcie lotniczym są Stany Zjednoczone (w szczególności w transporcie międzystanowym). Do przodujących państw należą także Japonia, Wielka Brytania, Chiny, Niemcy, Francja, Kanada i Rosja.

W światowej komunikacji lotniczej największe znaczenie mają transatlantyckie połączenia między Europą Zachodnią i Ameryką Północną, między Stanami Zjednoczonymi a Ameryką Łacińską i Japonią.

Największe porty lotnicze są położone na głównych szlakach komunikacyjnych, w pobliżu wielkich aglomeracji miejskich. Są to: O’hare w Chicago, John Fitzgerald Kennedy Airport pod Nowym Jorkiem, Haneda przy Tokio, Heathrow pod Londynem, lotnisko im. Charlesa de Gaulle’a pod Paryżem oraz porty lotnicze we Frankfurcie nad Menem, Amsterdamie, Los Angeles, Montrealu, Moskwie, Pekinie, Hongkongu, Sydney, São Paulo, Bangkoku i Singapurze.

Na naszej mapie został przedstawiony przede wszystkim transport morski, który pełni niezwykle ważną rolę w przewozie ładunków masowych w wymianie międzynarodowej.

Największy udział w międzynarodowych przewozach morskich mają surowce energetyczne, a w szczególności ropa naftowa. Stąd do najważniejszych szlaków żeglugowych należą kraje basenu Zatoki Perskiej i Morza Karaibskiego z Europą, Stanami Zjednoczonymi i Japonią. Na tych szlakach leżą też największe porty morskie świata, z których należy wymienić: Rotterdam, Singapur i Chiba w Japonii. Inne wielkie porty o znaczeniu międzynarodowym to: Hongkong, Nagoja, Antwerpia, Szanghaj, Jokohama, Hampton Roads, Long Beach, Corpus Christi, Houston, Mobile, Nowy Jork, Marsylia, Londyn i Triest.

Porty morskie można podzielić na porty uniwersalne i specjalistyczne. Porty uniwersalne dysponują nabrzeżami i urządzeniami przystosowanymi do przeładunku różnorodnych surowców i wyrobów przemysłowych. Takim portem jest na przykład Rotterdam, który posiada terminale wyspecjalizowane w przeładunku ropy naftowej i produktów naftowych, węgla kamiennego, rud i innych surowców, zbóż, wyrobów z metali, celulozy i papieru. Porty wyspecjalizowane nastawione są na jeden rodzaj załadunku i tak mamy porty naftowe, załadunku rud żelaza, węglowe oraz zbóż, win, kawy i kakao czy porty obsługujące rybołówstwo morskie.

Wielkie znaczenie dla żeglugi światowej mają kanały morskie. Najważniejsze z nich to kanał Sueski, Panamski i Kiloński. Dzięki nim droga jak i czas przewozu znacznie się skracają przez co maleje koszt transportu.

Duże znaczenie komunikacyjne mają też cieśniny, przy których powstają i rozwijają się liczne ważne porty morskie. W szczególności ważne są cieśniny: La Manche, Gibraltarska, Bosfor, Sund, Malakka, Ormuz i Bab al-Mandab z portami odpowiednio: Calais, Kadyks, Tanger, Stambuł, Kopenhaga, Malmo, Singapur, Dubaj i Aden.

Najmniej mobilnym ale w niektórych regionach bardzo ważnym systemem transportu jest żegluga śródlądowa. Dotyczy ona jednak tylko wybranych rzek, jezior oraz kanałów i uzależniony jest od klimatu i wahań wodostanów.

Po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki.