17. Surowce energetyczne – 1

17 – SUROWCE ENERGETYCZNE – 1

Opis planszy i legendy

Mapa „Surowce energetyczne – 1” pomoże Ci prześledzić, gdzie na kuli ziemskiej wydobywa się ropę naftową i gaz ziemny.

Wyjmij planszę z teczki i ułóż tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym, dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 90 000 000 (jeden do dziewięćdziesięciu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 90 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 90 000 000 cm, czyli 900 km na powierzchni ziemi. Taka skala pozwala pokazać na jednej planszy wszystkie kontynenty. Niestety w tej skali mają one małą powierzchnię. Dlatego czytanie tej mapy wymagać będzie od Ciebie dużej precyzji i uwagi.

W prawym bliższym rogu znajduje się numer arkusza. Omawiana plansza ma numer 17.

Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji, w niej zawartych, twoja praca będzie przebiegała sprawniej.

Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki przedstawiono na mapie siatkę kartograficzną oraz kontynenty. Na omawianej mapie umieszczono następujące wypukłe elementy siatki kartograficznej, pokazane również na innych mapach w atlasie w tej skali. Są to:

1. ramka mapy. Ma kształt zbliżony do elipsy. Tworzą ją następujące linie siatki kartograficznej: na północy i południu linie, obrazujące bieguny, a na wschodzie i zachodzie południk 170°. Bieguny na kuli ziemskiej są punktami, jednak w zastosowanym odwzorowaniu mają postać linii. Dlaczego tak się dzieje, wyjaśniliśmy przy planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Również przy tej planszy wyjaśniliśmy, dlaczego południk 170° jest prawą i lewą ramką mapy.

2. równik, oznaczony linią złożoną z dużych kropek. W druku barwnym kropki są czarne. Równik biegnie poziomo, przez środek mapy. Jego wartość została opisana w stopniach po prawej stronie ramki. Jest to 0°. Równik dzieli kulę ziemską na dwie półkule: północną i południową.

3. zwrotniki i koła podbiegunowe, narysowane czarną linią złożoną z krótkich odcinków. Przebieg zwrotników i kół podbiegunowych jest podobny do przebiegu równika. Biegną poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Zaczynając od północy najpierw znajdziesz linię koła podbiegunowego północnego, później zwrotnik Raka, a następnie równik. Kierując się na południe od równika, znajdziesz zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe północne. Wartości zwrotników i kół podbiegunowych opisano w stopniach po prawej stronie ramki. Wartość koła podbiegunowego północnego to 66°33´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Raka 23°27´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Koziorożca 23°27´ szerokości geograficznej południowej, koła podbiegunowego południowego 66°33´ szerokości geograficznej południowej.

4. południki 0° i 180°, pokazane linią złożoną z drobnych kropeczek, a w druku barwnym grubszą, czarną, ciągłą linią. Południk 0° biegnie z północy na południe, przez środek mapy, łącząc bieguny. Południk 180° ma podobny przebieg, ale położony jest bliżej prawej ramki mapy. Południki 0° i 180° nie są opisane na mapie. Południki 0° i 180° dzielą kulę ziemską na dwie półkule: wschodnią i zachodnią.

   Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na oceanach. Wszystkie linie siatki kartograficznej, poza równikiem i liniami tworzącymi ramki mapy, są przedłużone o kilka milimetrów poza ramki, aby łatwiej było je odnaleźć.

   Siatka kartograficzna w czarnym druku jest taka sama, jak siatka pokazana na planszy „Świat – siatka kartograficzna”.

   Linię brzegową lądów, tak jak pokazano na planszy „Legenda” narysowano podwójną linią. Od strony oceanów jest to linia ciągła, a od strony wnętrza kontynentów kropkowana. Wnętrza kontynentów i oceany pozostawiono gładkie, bez faktury. W druku barwnym wybrzeża są czarne, lądy zielone, a oceany niebieskie. Zwróć uwagę na to, że linia brzegowa kontynentów została przerwana w miejscach, gdzie przecina ona lub nakłada się na sygnatury, symbolizujące wydobycie węgla kamiennego i brunatnego. Przerwanie linii brzegowej ma na celu uczytelnienie mapy.

Jak wiesz, równik dzieli kulę ziemską na półkulę północną i południową, a południki 0° i 180° na półkulę zachodnią i wschodnią. Pośrodku mapy znajdziesz przecięcie równika z południkiem 0°. To przecięcie wyznacza cztery ćwiartki kuli ziemskiej. Są to:

1. ćwiartka północno-zachodnia, zajmująca lewą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leży w całości Ameryka Północna. Na północy kontynent ten rozciąga się od ramki mapy aż do południka 0°. Północno-wschodnią część kontynentu zajmują wyspy. Na wschodzie ćwiartki, przy południku 0° znajduje się zachodni fragment Europy, a na południe od niej zachodnia część Afryki. Na południu ćwiartki, przy równiku, leży północna część Ameryki Południowej.
2. ćwiartka północno-wschodnia, zajmująca prawą dalszą część mapy. W tej ćwiartce leżą: Europa, bez zachodniej części kontynentu, niemal cała Azja, bez północno- wschodniego skrawka kontynentu. Na południowym zachodzie ćwiartki znajduje się północno-wschodnia część Afryki.
3. ćwiartka południowo-zachodnia, znajdująca się w lewej bliższej części mapy. W tej ćwiartce mieści się niemal w całości Ameryka Południowa, bez północnego fragmentu kontynentu oraz na południu ćwiartki połowa Antarktydy.
4. ćwiartka południowo-wschodnia, znajdująca się w prawej bliższej części mapy. W północno-zachodniej części ćwiartki leży południowa część Afryki. W północno- wschodniej części ćwiartki znajduje się Australia i na północ od niej, przy równiku, wyspy należące do Azji. Na południu ćwiartki, przy dolnej ramce mapy leży połowa Antarktydy.

Przy dalszym brzegu planszy, pomiędzy tytułem mapy a trójkątem, znajduje się objaśnienie sygnatur, użytych jedynie na tej mapie i nie wyjaśnionych na planszy „Legenda”. Są to:

1. ośrodki wydobycia ropy naftowej, oznaczone wypukłym prostokątem z wklęsłym środkiem. W druku barwnym prostokąt jest żółty, z czarną obwódką i czarną elipsą pośrodku. W legendzie obok siebie umieszczono dwa takie znaki, różniące się wielkością, Pierwszy, większy znak oznacza duże ośrodki wydobycia, drugi, mniejszy symbol pokazuje mniejsze ośrodki wydobycia ropy naftowej.
2. ośrodki wydobycia gazu ziemnego, pokazane wypukłym prostokątem, złożonym z poziomych segmentów. W druku barwnym środki segmentów są białe a ich obwódki czerwone. W legendzie obok siebie umieszczono dwa takie znaki, różniące się wielkością oraz ilością segmentów., Pierwszy, większy znak, składa się z pięciu segmentów i oznacza duże ośrodki wydobycia. Drugi, mniejszy symbol składa się z trzech segmentów i pokazuje mniejsze ośrodki wydobycia gazu ziemnego.

Opis treści mapy

Zanim odszukasz na mapie poszczególne ośrodki wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego, przypomnijmy, co to jest ropa naftowa i gaz ziemny i jakie mają znaczenie w gospodarce.

Ropa naftowa to ciemna, lepka ciecz, o charakterystycznym zapachu, składająca się głównie z węglowodorów. Ropa powstała najprawdopodobniej przez przeobrażenie nagromadzenia szczątków roślinnych i zwierzęcych w osadach morskich. Jest kopaliną, czyli surowcem wydobywanym spod powierzchni Ziemi. Złoża ropy znajdują się zarówno pod powierzchnią kontynentów, jak i pod dnem mórz i oceanów. W pierwszym przypadku wydobywa się ją za pomocą szybów naftowych, w drugim dzięki platformom wiertniczym.

Jeszcze w XIX wieku ropa naftowa nie miała większego znaczenia w gospodarce. Stosowano ją jedynie do wytwarzania smarów, oświetlania pomieszczeń i produkowania leków. Zwiększone zapotrzebowania na ropę naftową pojawiło się około 100 lat temu wraz z rozwojem motoryzacji i lotnictwa. W drugiej połowie XX wieku ropa naftowa zdystansowała węgiel kamienny na pozycji lidera w dziedzinie surowców energetycznych. Jej znaczenie wzrosło do tego stopnia, że trudno bez niej wyobrazić sobie współczesny świat.

Po wydobyciu ropę naftową transportuje się za pomocą rurociągów lub tankowców do rafinerii, gdzie podlega procesowi destylacji, w wyniku której powstają olej opałowy, benzyna, olej napędowy, smary i inne substancje. Produkty te wykorzystuje się w przemyśle energetycznym do wytwarzania energii w elektrowniach cieplnych oraz w przemyśle petrochemicznym, gdzie stosuje się je do wyrobu środków piorących, kauczuku syntetycznego, włókien syntetycznych, tworzyw sztucznych i wielu innych substancji. Ropa naftowa jest bardzo wszechstronnym, pod względem zastosowania, surowcem mineralnym. Dodatkowo podczas jej spalania emitowanych jest do atmosfery dużo mniej toksycznych substancji niż podczas spalania węgla kamiennego.

Niestety zagrożenie dla środowiska naturalnego stwarza transport ropy naftowej. Na duże odległości ropę przewozi się drogą morską za pomocą tankowców, czyli ogromnych statków – cystern. Jeśli podczas transportu ropy dojdzie do uszkodzenia tankowca, ogromne ilości tej substancji przedostają się do wody, zabijając zwierzęta i zanieczyszczając środowisko. Do jednej z największych katastrof tego typu doszło w listopadzie 2002 roku. Podczas sztormu, na pokładzie statku MT Prestige, który przewoził 70 000 ton oleju napędowego, doszło do wybuchu, a potem do pęknięcia kadłubu. Tankowiec zatonął u północno-zachodnich wybrzeży Hiszpanii, a do oceanu przedostał się cały jego ładunek, niszcząc faunę i florę wybrzeży Hiszpanii, Portugalii i Francji.

Gaz ziemny jest naturalnym paliwem w stanie gazowym, występującym pod powierzchnią Ziemi. Pokłady gazu bardzo często towarzyszą złożom ropy naftowej, ale mogą również występować samodzielnie. W połowie XX wieku opracowano metody transportowania gazu ziemnego na duże odległości za pomocą gazociągów, lub drogą morską za pomocą metanowców, czyli statków przewożących gaz ziemny w ujemnych temperaturach w postaci skroplonej. Od tego momentu znaczenie gazu w gospodarce światowej znacznie wzrosło. Obecnie gaz ziemny jest trzecim pod względem zużycia, po ropie naftowej i węglu kamiennym, surowcem energetycznym na świecie. Przewiduje się, że jego zużycie w przemyśle będzie nadal rosło i wkrótce przewyższy zużycie węgla kamiennego. Poza zastosowaniem w elektrowniach cieplnych, gaz powszechnie zużywa się w gospodarstwach domowych w kuchniach gazowych oraz w urządzeniach służących do ogrzewania. Wykorzystuje się go również w hutnictwie metali, przemyśle szklarskim oraz w przemyśle chemicznym do produkcji nawozów azotowych. Gaz ziemny ma wiele zalet. Jest tani w wydobyciu i transporcie oraz łatwy w użytkowaniu. Podczas spalania gazu zanieczyszczenia powietrza są minimalne, jest więc paliwem ekologicznym.

Teraz, kiedy powtórzyliśmy wiadomości o ropie naftowej i gazie ziemnym, możesz rozpocząć czytanie mapy.

W Europie najwięcej ropy naftowej wydobywa się spod dna Morza Północnego, leżącego pomiędzy Wyspami Brytyjskimi a Półwyspem Skandynawskim. Sygnaturę, oznaczającą ten rejon wydobycia znajdziesz na wschód od południka 0°. Na Morzu Północnym znajduje się kilka platform wiertniczych. Większość z nich leży na wodach terytorialnych Wielkiej Brytanii i Norwegii. Te państwa czerpią największe zyski z eksploatacji ropy naftowej, wydobywanej na Morzu Północnym. W tym samym rejonie wydobywa się również gaz ziemny. Jego sygnaturę znajdziesz powyżej symbolu, oznaczającego miejsce wydobycia ropy naftowej, na południku 0° a na południe od koła podbiegunowego północnego.

Oprócz rejonu Morza Północnego, w Europie ropę naftową wydobywa się na wschodzie kontynentu u zachodnich podnóży Uralu. Ośrodki wydobycia ropy naftowej układają się w pas, ciągnący się od północnych wybrzeży kontynentu, aż do Morza Kaspijskiego.

Gaz ziemny, oprócz rejonu Morza Północnego, wydobywa się na północno-wschodnich wybrzeżach Morza Czarnego i w środkowej części kontynentu w Rumunii.

Azja posiada bardzo bogate złoża zarówno ropy naftowej, jak i gazu ziemnego.

Najbogatsze złoża na kontynencie i zarazem na świecie znajdują się w basenie Zatoki Perskiej. Zatoka Perska leży w południowo-zachodniej części kontynentu, na zwrotniku Raka. Na mapie jest pokazana strzałką i opisana na Oceanie Indyjskim. Złoża ropy występują pod dnem zatoki oraz na jej wybrzeżach. Szacuje się, że w tym rejonie znajduje się ⅔ światowych zasobów tego surowca. 30% ropy naftowej, wydobywanej na świecie, pochodzi z tego właśnie regionu. Krajami, leżącymi nad Zatoką Perską, gdzie wydobycie ropy naftowej jest największe, są: Arabia Saudyjska, Iran, Irak, Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Zatoka Perska leży w zasięgu suchego klimatu zwrotnikowego. Kraje znajdujące się w tym regionie leżą głównie na obszarach pustynnych. Niesprzyjające warunki naturalne sprawiały, że do niedawna były to kraje ubogie, których gospodarka nie była rozwinięta. Odkrycie złóż ropy naftowej na tym obszarze spowodowało gwałtowny wzrost jego zamożności. Dziś są to bajecznie bogate kraje, które swój dobrobyt opierają na eksporcie ropy naftowej. Dochody pochodzące ze sprzedaży tego surowca umożliwiły krajom Zatoki Perskiej, a zwłaszcza Arabii Saudyjskiej, Kuwejtowi i Zjednoczonym Emiratom Arabskim, rozwój innych dziedzin gospodarki. Inwestuje się tam w przemysł, oparty na nowoczesnych technologiach, rozwój rolnictwa na sztucznie nawadnianych obszarach, budowę odsalarni wody morskiej i studni głębinowych, rozwój budownictwa mieszkaniowego i dróg. Mówi się czasem, że Beduini – tak nazywa się ludność zamieszkująca ten obszar, przesiedli się wprost z wielbłądów do luksusowych limuzyn.

W rejonie Zatoki Perskiej wydobywa się również gaz ziemny.

Drugim, po Zatoce Perskiej, rejonem Azji bogatym w ropę naftową i gaz ziemny jest Syberia Zachodnia. Leży ona w północno-zachodniej części kontynentu, na kole podbiegunowym północnym w Rosji. Na mapie jest pokazana sygnaturą oznaczającą mały ośrodek wydobycia ropy naftowej oraz symbolem dużego ośrodka wydobycia gazu ziemnego. Po prawej stronie sygnatur znajduje się napis w brajlu i w barwnym druku – Syberia.

Duże złoża ropy naftowej i gazu ziemnego w Azji znajdują się również w rejonie Morza Kaspijskiego, leżącego na wschód od Morza Czarnego.

Pozostałe ośrodki wydobycia ropy naftowej znajdują się w środkowej i środkowo- wschodniej Azji oraz na wyspach Archipelagu Malajskiego, leżących w południowo- wschodniej Azji, na równiku. Pozostałe ośrodki wydobycia gazu ziemnego są oznaczone w północnej części kontynentu, na kole podbiegunowym północnym, na południu Azji, w okolicach zwrotnika Raka, oraz na wyspach Archipelagu Malajskiego, w południowo- wschodniej Azji, na północ od równika.

W Afryce złoża ropy naftowej i gazu ziemnego są znacznie mniejsze niż w Azji. Ośrodki wydobycia ropy naftowej znajdują się na północy kontynentu w Algierii, Libii i Egipcie na północ od zwrotnika Raka; na zachodnim wybrzeżu kontynentu w Nigerii, w okolicy równika oraz w środkowej części kontynentu. Gaz ziemny wydobywa się na północnym- zachodzie Afryki, w pobliżu południka 0°.

W Ameryce Północnej największe złoża ropy naftowej i gazu ziemnego znajdują się na południu kontynentu, w pobliżu zwrotnika Raka, nad Zatoką Meksykańską. Na mapie miejsce to oznaczono sygnaturą dużego ośrodka wydobycia zarówno ropy naftowej, jak i gazu ziemnego i opisano w brajlu i barwnym druku na Oceanie Spokojnym. Od opisu do symboli poprowadzono strzałkę. Obszar ten leży na południowym wschodzie Stanów Zjednoczonych oraz pod dnem Zatoki Meksykańskiej.

Pozostałe miejsca wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego znajdują się: na północnym zachodzie kontynentu, na Alasce (ropa naftowa i gaz ziemny); w środkowej części Ameryki Północnej (ropa naftowa i gaz ziemny); na zachodnim wybrzeżu kontynentu, w Kalifornii (ropa naftowa); na południe od zwrotnika Raka, nad Zatoką Meksykańską, w Meksyku (ropa naftowa).

W Ameryce Południowej największe ośrodki wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego znajdują się na północnych wybrzeżach kontynentu, w Wenezueli, nad Morzem Karaibskim. Pozostałe miejsca wydobycia tych surowców to: Ekwador na zachodnim wybrzeżu kontynentu na równiku (ropa naftowa), środkowa część kontynentu, na zwrotniku Koziorożca, (ropa naftowa), południe kontynentu (ropa naftowa i gaz ziemny) oraz środkowo-wschodnie wybrzeże (ropa naftowa).

W Australii na mapie zaznaczono jeden ośrodek wydobycia gazu ziemnego. Znajduje się on na środkowo-wschodnim wybrzeżu kontynentu, w pobliżu zwrotnika Koziorożca.

Na Antarktydzie nie ma ośrodków wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego.

Po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki.