9. Klimat – temperatura powietrza w lipcu

9 – KLIMAT – TEMPERATURA POWIETRZA W LIPCU

Opis planszy i legendy

Mapa „Klimat – Temperatura powietrza w lipcu” pomoże Ci prześledzić, jaki jest rozkład temperatur w lipcu na naszej planecie.

Wyjmij planszę z teczki i ułóż tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym, dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 90 000 000 (jeden do dziewięćdziesięciu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 90 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 90 000 000 cm, czyli 900 km na powierzchni ziemi. Taka skala pozwala pokazać na jednym arkuszu wszystkie kontynenty. Niestety w tej skali mają one małą powierzchnię. Dlatego czytanie tej mapy wymagać będzie od Ciebie dużej precyzji i uwagi.

W prawym bliższym rogu planszy znajduje się cyfra 9. To numer strony, który jest równocześnie numerem planszy.

Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji w niej zawartych twoja praca będzie przebiegała sprawniej.

Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki przedstawiono siatkę kartograficzną oraz kontynenty. Na omawianej planszy umieszczono następujące wypukłe elementy siatki kartograficznej, pokazane również na innych mapach w atlasie w tej skali. Są to:

1. ramka mapy. Ma kształt zbliżony do elipsy. Tworzą ją następujące linie siatki kartograficznej: na północy i południu linie, obrazujące bieguny, a na wschodzie i zachodzie południk 170°. Bieguny na kuli ziemskiej są punktami, jednak w zastosowanym odwzorowaniu mają postać linii. Dlaczego tak się dzieje, wyjaśniliśmy przy planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Również przy okazji omawiania tej planszy, opisaliśmy, dlaczego południk170° jest prawą i lewą ramką mapy.

2. równik, oznaczony linią złożoną z dużych kropek. W druku barwnym kropki są czarne. Równik biegnie poziomo, przez środek mapy. Jego wartość została opisana w stopniach po prawej stronie ramki. Jest to 0°. Równik dzieli kulę ziemską na dwie półkule: północną i południową.

3. zwrotniki i koła podbiegunowe, narysowane czarną linią, złożoną z krótkich odcinków. Przebieg zwrotników i kół podbiegunowych jest podobny do przebiegu równika. Biegną poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Zaczynając od północy najpierw znajdziesz linię koła podbiegunowego północnego, później zwrotnik Raka. Następnie odnajdziesz równik. Kierując się na południe od równika, znajdziesz zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe południowe. Wartości zwrotników i kół podbiegunowych opisano w stopniach po prawej stronie ramki. Wartość koła podbiegunowego północnego to 66°33´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Raka 23°27´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Koziorożca 23°27´ szerokości geograficznej południowej, koła podbiegunowego południowego 66°33´ szerokości geograficznej południowej.

4. południki 0° i 180°, pokazane linią złożoną z drobnych kropeczek, a w druku barwnym grubszą, czarną, ciągłą linią. Południk 0° biegnie z północy na południe, przez środek mapy, łącząc bieguny. Południk 180° ma podobny przebieg, ale położony jest bliżej prawej ramki mapy. Południki 0° i 180° nie są opisane na mapie. Południki 0° i 180° dzielą kulę ziemską na dwie półkule: wschodnią i zachodnią.

   Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na oceanach. Wszystkie równoleżniki, poza równikiem i liniami tworzącymi ramkę mapy, są przedłużone o kilka milimetrów poza ramki. Wypustki te nie są opisane. Zwróć uwagę na to, że przy lewej i prawej ramce mapy znajdują się również wypustki poszczególnych izoterm i ich opisy. Nie pomyl ich z wypustkami siatki kartograficznej!

   Siatka kartograficzna w czarnym druku jest taka sama, jak siatka pokazana na planszy „Świat – siatka kartograficzna”.

   Linia brzegowa kontynentów jest, tak jak pokazano na planszy „Legenda” przedstawiona za pomocą czarnej, ciągłej linii. Wnętrza lądów są wypełnione fakturą złożoną z kropek. Oceany pozostawiono gładkie. Zwróć uwagę na to, że tam, gdzie sygnatury związane z rozkładem temperatury przecinają się lub nakładają na rysunek siatki kartograficznej i lądów, linie siatki oraz linia brzegowa i faktura oznaczająca wnętrze lądów zostały przerwane.

   Jak wiesz, równik dzieli kulę ziemską na półkulę północną i południową, a południki 0° i 180° na półkulę zachodnią i wschodnią. Pośrodku mapy znajdziesz przecięcie równika z południkiem 0°. To przecięcie wyznacza cztery ćwiartki kuli ziemskiej. Są to:

1. ćwiartka północno-zachodnia, zajmująca lewą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leży w całości Ameryka Północna. Na północy kontynent ten rozciąga się od ramki mapy aż do południka 0°. Północno-wschodnią część kontynentu zajmują wyspy. Na wschodzie ćwiartki, przy południku 0° znajduje się zachodni fragment Europy, a na południe od niej zachodnia część Afryki. Na południu ćwiartki, przy równiku, leży północna część Ameryki Południowej.

2. ćwiartka północno-wschodnia, zajmująca prawą dalszą część mapy. W tej ćwiartce leżą: Europa, bez zachodniej części kontynentu, niemal cała Azja, bez północno- wschodniego skrawka kontynentu. Na południowym zachodzie ćwiartki znajduje się północno-wschodnia część Afryki.

3. ćwiartka południowo-zachodnia, znajdująca się w lewej bliższej części mapy. W tej ćwiartce mieści się niemal w całości Ameryka Południowa, bez północnego fragmentu kontynentu oraz na południu ćwiartki połowa Antarktydy.

4. ćwiartka południowo-wschodnia, znajdująca się w prawej bliższej części mapy. W północno-zachodniej części ćwiartki leży południowa część Afryki. W północno- wschodniej części ćwiartki znajduje się Australia i na północ od niej, przy równiku, wyspy należące do Azji. Na południu ćwiartki, przy dolnej ramce mapy leży połowa Antarktydy.

Przy dalszym brzegu planszy, pomiędzy tytułem mapy a trójkątem, znajduje się objaśnienie dwóch sygnatur, użytych jedynie na tej mapie i nie wyjaśnionych na planszy „Legenda”. Są to:

1. izotermy, oznaczone wypukłą, ciągłą linią.
2. kierunek spadku temperatury, pokazany za pomocą krótkiej kreski, prostopadłej do izotermy. Temperatura jest niższa po tej stronie izotermy, który wskazuje kreska.

W druku barwnym legenda jest skonstruowana inaczej. Ma postać prostokąta, podzielonego na cztery części: fioletową, niebieską, żółtą i pomarańczową. Poszczególne części oddzielają od siebie czerwone linie. Są to izotermy, oznaczające kolejno: -20°C, 0°C, 20°C. Kolor fioletowy oznacza temperatury poniżej -20°C, niebieski pomiędzy -20°C a 0°C, żółty pomiędzy 0°C a 20°C, a pomarańczowy powyżej 20°C.

Na mapie izotermy są przedłużone o kilka milimetrów poza lewą i prawą ramkę mapy i opisane wartością w stopniach Celsjusza poza ramką mapy. W przypadku obu izoterm 20°C z powodu braku miejsca poza ramką, opisano je na mapie. Również na mapie znajduje się opis dwóch zamkniętych izoterm, które nie przecinają ramki mapy. W druku barwnym izotermy są opisane na mapie lub poza ramką mapy.

Opis treści mapy

Największy wpływ na temperaturę powietrza w danym miejscu ma kąt, pod jakim promienie słoneczne padają na kulę ziemską. Kąt ten zmienia się wraz z szerokością geograficzną. Im wyższa szerokość, tym kąt padania promieni słonecznych jest mniejszy. Czyli im bliżej biegunów, tym zimniej.

Wiosną i jesienią promienie słoneczne padają pod kątem prostym na równik. Wtedy rozkład temperatur na obu półkulach jest taki sam. Na tych samych szerokościach geograficznych obu półkul notuje się podobne temperatury, chyba że mają na nie wpływ jeszcze inne czynniki, które omówimy za chwilę. Natomiast w lipcu, na skutek ruchu obiegowego Ziemi, promienie padają pod kątem 90° na zwrotnik Raka. W związku z tym te same szerokości geograficzne na półkuli północnej są cieplejsze niż na półkuli południowej.

Oprócz kąta padania promieni słonecznych, na temperaturę w danym miejscu mają wpływ: odległość od oceanu lub morza, wysokość nad poziomem morza, a na wybrzeżach prądy morskie. Bliskość dużego zbiornika wodnego łagodzi klimat. Na wybrzeżach latem jest chłodniej a zimą cieplej niż w miejscach, leżących na tej samej szerokości geograficznej ale daleko od oceanu czy morza. O miejscach położonych w środku lądów, daleko od dużych zbiorników wodnych, mówimy, że mają klimat kontynentalny. Kolejnym czynnikiem wpływającym na temperaturę jest wysokość nad poziomem morza. W miarę wzrostu wysokości temperatura spada. W górach jest chłodniej niż na nizinach, leżących na tej samej szerokości geograficznej. Wpływ prądów morskich na klimat wybrzeży, omawialiśmy przy planszy „Prądy morskie”. Przypomnijmy, że ciepłe prądy, ocieplają klimat wybrzeży, wzdłuż których płyną, a zimne powodują, że temperatury notowane na wybrzeżach są niższe.

Dodajmy jeszcze kilka słów o metodzie kartograficznej, jaką zastosowano do pokazania temperatur lipca na mapie. Jest to metoda izolinii. Polega na przedstawieniu zjawiska za pomocą linii łączących punkty o tej samej wartości. Linie łączące na mapie punkty o tej samej temperaturze to izotermy.

Na mapę naniesiono wymienione w legendzie izotermy. Na półkuli północnej znajdują się dwie izotermy 20°C. Jedna z nich biegnie mniej więcej poziomo przez całą szerokość mapy, nieco powyżej zwrotnika Raka. Jej przebieg odbiega od poziomego przy zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej, gdzie izoterma wybrzusza się ku południu. Niższe temperatury, notowane na tym obszarze, są wynikiem działania zimnego prądu, który opływa to wybrzeże. Z kolei na obszarze zachodniej części Ameryki Północnej wygięcie izotermy 20°C na południe jest związane z tym, że w tym miejscu leżą Kordyliery, najwyższe góry na tym kontynencie. Niewielką zmianę kierunku izotermy zauważysz również przy zachodnich wybrzeżach Europy, gdzie płynie zimny Prąd Kanaryjski. W centrum Azji izoterma 20°C wybrzusza się ku północy, co jest związane z kontynentalnym klimatem, jak występuje w tym rejonie Azji. Na południe od tego miejsca, tuż nad zwrotnikiem Raka znajdziesz drugą na półkuli północnej izotermę 20°C, która tworzy figurę kształtem zbliżoną do elipsy. Kreska kierunku spadku temperatury jest skierowana do jej wnętrza, co oznacza, że w środku elipsy temperatura lipca jest niższa niż 20°C. Jest to obszar, gdzie leżą góry i wyżyny położone wysoko powyżej poziomu morza, między innymi Himalaje i góry Kunlun. Izoterma ta jest opisana w brajlu z prawej strony.

Na półkuli południowej izoterma 20°C przebiega na wysokości zwrotnika Koziorożca. Rejonem chłodniejszym, niż inne na tej samej szerokości geograficznej, jest zachodnie wybrzeże Ameryki Południowej, gdzie płynie zimny Prąd Peruwiański. Również na wysoko położonych obszarach na kontynencie: w Andach i na Wyżynie Brazylijskiej temperatura lipca spada poniżej 20°C. Z kolei przy wschodnim wybrzeżu Ameryki Południowej izoterma wygina się w kierunku południa i sięga aż za zwrotnik Koziorożca. Oznacza to, że są to rejony cieplejsze, niż inne na tej samej szerokości geograficznej. Wpływa na to płynący tam ciepły Prąd Brazylijski. Podobny układ izotermy 20°C możesz zaobserwować na wybrzeżach Afryki. Zachodnie wybrzeża są chłodniejsze na skutek działania zimnego Prądu Benguelskiego, a wschodnie dużo cieplejsze, gdyż płynie tam prąd ciepły. Dodatkowo południe Afryki leży wysoko powyżej poziomu morza, dlatego temperatura lipca jest tam niższa niż 20°C. Na wschodzie kontynentu izoterma wygina się i dochodzi aż do równika. W tym miejscu leży masyw Kilimandżaro, sięgający prawie 6 000 m. n.p.m. Na Oceanie Indyjskim izoterma biegnie prawie po zwrotniku Koziorożca, dlatego usunięto wypukła linię zwrotnika w zachodniej części oceanu. W Australii izoterma wybrzusza się nieco ku północy. Chłodniejszy klimat wnętrza kontynentu ma związek z tym, że są to rejony leżące w głębi lądu, daleko od oceanu.

Obszar leżący pomiędzy izotermami 20°C zaznaczono na pomarańczowo. Jest to rejon, gdzie temperatura lipca jest wyższa niż 20°C. Obejmuje on południową część: Ameryki Północnej, Europy i Azji bez najwyższej części kontynentu oraz północną Amerykę Południową, północną i środkową Afrykę oraz północ kontynentu australijskiego.

Na półkuli północnej temperatura lipca poniżej 0°C występuje na Grenlandii oraz na Morzu Arktycznym. Izoterma 0°C biegnie w pobliżu górnej ramki mapy, równolegle do niej, na zachodzie oraz na wschód od południka 0°. Na Grenlandii izoterma jest zamknięta, co oznacza, że lipiec jest mroźny tylko we wnętrzu wyspy. Oprócz Grenlandii w zasadzie całe północne części Ameryki Północnej i Europy znajdują się pomiędzy izotermą 0°C i 20°C i są zaznaczone na żółto.

Na półkuli południowej izoterma 0°C biegnie równolegle do koła podbiegunowego południowego, mniej więcej w miejscu, gdzie przebiega równoleżnik 60°. Obszary, gdzie temperatura lipca wynosi od 0°C do 20°C to południowa Ameryka Południowa, Afryka oraz prawie cała Australia. Są one zaznaczone na żółto.

Przebieg izotermy -20°C pokrywa się z linią brzegową Antarktydy. Niemal na całym kontynencie temperatura lipca spada poniżej -20°C. Jedynie zachodnie wybrzeża kontynentu leżą w strefie temperatur od 0 do 20°C.

Aby ułatwić sobie czytanie omawianej mapy, możesz skorzystać z dołączonej do atlasu plastikowej nakładki z wyciętymi kontynentami. Nałóż starannie nakładkę na planszę tak, aby jej brzegi pokrywały się z brzegami planszy. Następnie zepnij nakładkę i planszę, na przykład za pomocą spinaczy biurowych. Nałożenie nakładki na planszę powoduje, że treść mapy jest dostępna dotykowo jedynie na kontynentach, a oceany są gładkie, bez faktury. Dzięki temu czytanie mapy jest łatwiejsze. Po zapoznaniu się z temperaturami lipca na kontynentach, łatwiej będzie Ci prześledzić rozkład temperatur tego miesiąca na całej kuli ziemskiej.

Po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki.