23. Rozwój społeczno-gospodarczy

23 – ROZWÓJ SPOŁECZNO-GOSPODARCZY

Opis mapy i legendy

Mapa „Rozwój społeczno-gospodarczy” prezentuje przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego na świecie.

Wyjmij planszę z teczki i ułóż tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 90 000 000 (jeden do dziewięćdziesięciu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 90 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 90 000 000 cm, czyli 900 km na powierzchni ziemi. Taka skala pozwala pokazać na jednej planszy wszystkie kontynenty. Niestety w tej skali mają one małą powierzchnię. Dlatego czytanie tej mapy wymagać będzie od Ciebie dużej precyzji i uwagi.

Natomiast w prawym bliższym rogu znajduje się numer planszy. Jest to numer 23.

Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji w niej zawartych, twoja praca będzie przebiegała sprawniej.

Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki przedstawiono na mapie siatkę kartograficzną oraz kontynenty. Na omawianej mapie umieszczono następujące wypukłe elementy siatki kartograficznej, pokazane również na innych mapach w atlasie w tej skali. Są to:

1. ramka mapy – ma kształt zbliżony do elipsy. Tworzą ją następujące linie siatki kartograficznej: na północy i południu linie, obrazujące bieguny, a na wschodzie i zachodzie południk 170° długości geograficznej zachodniej. Bieguny na kuli ziemskiej są punktami, jednak w zastosowanym odwzorowaniu mają postać linii. Dlaczego tak się dzieje, wyjaśniliśmy przy planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Również przy tej planszy wyjaśniliśmy, dlaczego południk 170° jest prawą i lewą ramką mapy.

2. równik – oznaczony linią złożoną z dużych kropek. W druku barwnym kropki są czarne. Równik biegnie poziomo, przez środek mapy. Jego wartość została opisana w stopniach po prawej stronie ramki. Jest to 0°. Równik dzieli kulę ziemską na dwie półkule: północną i południową.

3. zwrotniki i koła podbiegunowe – narysowane czarną linią złożoną z krótkich odcinków. Przebieg zwrotników i kół podbiegunowych jest podobny do przebiegu równika. Biegną poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Zaczynając od północy najpierw znajdziesz linię koła podbiegunowego północnego, później zwrotnik Raka. Następnie odnajdziesz równik. Kierując się na południe od równika, znajdziesz zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe północne. Wartości zwrotników i kół podbiegunowych opisano w stopniach po prawej stronie ramki. Wartość koła podbiegunowego północnego to 66°33´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Raka 23°27´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Koziorożca 23°27´ szerokości geograficznej południowej, koła podbiegunowego południowego 66°33´ szerokości geograficznej południowej.

4. południki 0° i 180° – pokazane linią złożoną z drobnych kropeczek, a w druku barwnym grubszą, czarną, ciągłą linią. Południk 0° biegnie z północy na południe, przez środek mapy, łącząc bieguny. Południk 180° ma podobny przebieg, ale położony jest bliżej prawej ramki mapy. Południki 0° i 180° nie są opisane na mapie. Południki 0° i 180° dzielą kulę ziemską na dwie półkule: wschodnią i zachodnią.

Wszystkie linie siatki kartograficznej, oprócz równika i linii tworzących ramkę mapy, są przedłużone o kilka milimetrów poza ramki, aby łatwiej je było odnaleźć. Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na oceanach.

Linię brzegową lądów tam, gdzie lady wypełniono fakturą, narysowano ciągłą linią. Natomiast na obszarach bez faktury wybrzeża oznaczono podwójną linią: ciągłą od strony oceanów i mórz a wypukłą od strony lądów. Oceany pozostawiono gładkie, bez faktury. W druku barwnym wybrzeża są czarne, lądy zgodne z kolorami zastosowanymi w legendzie, a oceany niebieskie.

Jak wiesz, równik dzieli kulę ziemską na półkulę północną i południową, a południki 0° i 180° na półkulę zachodnią i wschodnią. Pośrodku mapy znajdziesz przecięcie równika z południkiem 0°. To przecięcie wyznacza cztery ćwiartki kuli ziemskiej. Są to:

1. ćwiartka północno-zachodnia, zajmująca lewą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leży w całości Ameryka Północna. Na północy kontynent ten rozciąga się od ramki mapy aż do południka 0°. Północno-wschodnią część kontynentu zajmują wyspy. Na wschodzie ćwiartki, przy południku 0° znajduje się zachodni fragment Europy, a na południe od niej zachodnia część Afryki. Na południu ćwiartki, przy równiku, leży północna część Ameryki Południowej.

2. ćwiartka północno-wschodnia, zajmująca prawą dalszą część mapy. W tej ćwiartce leżą: Europa, bez zachodniej części kontynentu, niemal cała Azja, bez północno-wschodniego skrawka kontynentu. Na południowym zachodzie ćwiartki znajduje się północno-wschodnia część Afryki.

3. ćwiartka południowo-zachodnia, znajdująca się w lewej bliższej części mapy. W tej ćwiartce mieści się niemal w całości Ameryka Południowa, bez północnego fragmentu kontynentu oraz na południu ćwiartki połowa Antarktydy.

4. ćwiartka południowo-wschodnia, znajdująca się w prawej bliższej części mapy. W północno-zachodniej części ćwiartki leży południowa część Afryki. W północno-wschodniej części ćwiartki znajduje się Australia i na północ od niej, przy równiku, wyspy należące do Azji. Na południu ćwiartki, przy dolnej ramce mapy leży połowa Antarktydy.

   Następnie znajdź przy dalszym brzegu planszy legendę, objaśniającą symbole i faktury zastosowane na mapie. Zwróć uwagę na to, że niektóre faktury są dodatkowo oznaczone literą w brajlu i w czarnym druku.

1. wskaźnik HDI bardzo wysoki – podniesiona gładka faktura na czerwonym tle.
2. wskaźnik HDI wysoki – szorstka gęsta faktura na żółtym tle, oznaczona literą w.
3. wskaźnik HDI średni – ukośne linie na zielonym tle, oznaczona literą ś.
4. wskaźnik HDI niski – pionowe linie na granatowym tle.

Na mapie literami w brajlu oznaczono obszary zbyt małe, aby ich faktura była czytelna.

Opis treści mapy

Znasz już legendy z objaśnieniami wszystkie elementów treści mapy oraz układ kontynentów na mapie.

Przypomnij sobie legendę, którą znajdziesz w dalszej części arkusza. Zawiera ona cztery wydzielenia określające wskaźnik dotyczący rozwoju społeczno-gospodarczego państw świata.

Jednoznaczny podział krajów pod względem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego jest niezwykle trudny, bowiem nie ma uniwersalnego miernika (wskaźnika), za pomocą którego można obiektywnie zdefiniować dany kraj i sklasyfikować go na odpowiednim miejscu w świecie.

W światowej statystyce najczęściej stosowanym wskaźnikiem rozwoju gospodarczego jest produkt krajowy brutto (PKB) przeliczany na jednego mieszkańca. Wskaźnik ten określa wartość wytworzonych dóbr i usług w ciągu roku na terytorium danego kraju. Nie obejmuje on jednak swoim badaniem wszystkich przejawów aktywności w gospodarce, bowiem brakuje w nim:

1. niezarejestrowanych dóbr materialnych i usług, tak zwanej „szarej strefy”,
2. skutków ubocznych, które negatywnie wpływają na poziom życia (degradacja środowiska naturalnego),
3. wartości dóbr wytworzonych w gospodarstwach domowych, które podnoszą jakość życia,
4. wolnego czasu jako wartości ważnej i cenionej nawet bardziej od dobrobytu.

Jak widać, nie da się zmierzyć niektórych elementów, więc zawsze będzie problem z obiektywną oceną poziomu życia. Również trzeba zauważyć, że na wysokość PKB wpływa dochód osiągany przez przedsiębiorców w danym kraju, co może być mylące jeśli wlicza się w to inwestycje obcego kapitału.

Eksperci stale poszukują różnych wskaźników, które możliwie obiektywnie ocenią poziom życia w poszczególnych państwach. Dwadzieścia lat temu Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) opracowała ranking HDI (Human Development Index). Indeks ten ocenia kraje na podstawie trzech głównych składników – średniej długości życia, wysokości Produktu Krajowego Brutto (PKB) na mieszkańca oraz liczby lat spędzonych przez przeciętnego obywatela w szkole. Dodatkowo bierze pod uwagę inwestycje zagraniczne, przepływ kapitału, sytuację polityczną, poziom ubóstwa i warunki życia dla emigrantów.

Wskaźnik ten uwzględnia dane o znaczeniu pozaekonomicznym, co wcześniej było traktowane jako mało ważne (drugorzędne) wobec wskaźników makroekonomicznych. Wydaje się, że HDI pozwala na pełniejszą ocenę poziomu rozwoju niż PKB na jednego mieszkańca lub inna miara ekonomiczna, zwłaszcza jeśli jest analizowany wraz z innymi wskaźnikami, dotyczącymi poszczególnych obszarów (dziedzin) rozwoju gospodarczego, społecznego i demograficznego, a także danymi obrazującymi zanieczyszczenie środowiska, stopień bezpieczeństwa osobistego i inne aspekty życia w danym kraju.

Na naszej mapie znajdziesz rozkład wskaźnika HDI. Bardzo wysoka wartość tego miernika występuje w Australii i Nowej Zelandii oraz niemal całej Ameryce Północnej i zachodniej Europie. Również w tym przedziale znajduje się Izrael, Korea Południowa i Japonia. Wysoki wskaźnik HDI możesz stwierdzić na obszarze Europy środkowej i wschodniej, północnej Azji, w południowej części Ameryki Północnej (Meksyk) oraz niemal w całej Ameryce Południowej. Średnia jego wartość zaznaczona została w południowej części Azji oraz w Afryce, przy czym środkowa część tego kontynentu została zakwalifikowana do najniższej wartości wskaźnika HDI. Afryka niemal pod każdym względem wypada najgorzej.

Warto się zastanowić co wpłynęło na tak duże dysproporcje w poziomie rozwoju gospodarczego, które widać nawet w skali kontynentów. W historii świata miał miejsce kolonializm, który wywarł ogromny wpływ na obecny rozwój zwłaszcza krajów Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Kolonializm polegał na rabunkowej gospodarce prowadzonej przez kolonizatorów i jednocześnie wzroście dobrobytu w państwach kolonizujących, w szczególności w Wielkiej Brytanii, Francji, Holandii i Belgii. Obecnie na świecie funkcjonuje zjawisko neokolonializmu, polegające na relacjach ekonomicznych niekorzystnych dla tych byłych kolonii, które są uzależnione od dawnych metropolii.

Po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki.