22. Gospodarka

22 – GOSPODARKA

Opis mapy i legendy

Mapa „Gospodarka” pozwoli Ci uporządkować wiedzę o przestrzennej lokalizacji głównych ośrodków przemysłowych oraz poznać problematykę zużycia energii na świecie.

Wyjmij planszę z teczki i ułóż tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 90 000 000 (jeden do dziewięćdziesięciu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 90 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 90 000 000 cm, czyli 900 km na powierzchni ziemi. Taka skala pozwala pokazać na jednej planszy wszystkie kontynenty. Niestety w tej skali mają one małą powierzchnię. Dlatego czytanie tej mapy wymagać będzie od Ciebie dużej precyzji i uwagi.

Natomiast w prawym bliższym rogu znajduje się numer planszy. Jest to numer 22.

Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji w niej zawartych, twoja praca będzie przebiegała sprawniej.

Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki przedstawiono na mapie siatkę kartograficzną oraz kontynenty. Na omawianej mapie umieszczono następujące wypukłe elementy siatki kartograficznej, pokazane również na innych mapach w atlasie w tej skali. Są to:

1. ramka mapy – ma kształt zbliżony do elipsy. Tworzą ją następujące linie siatki kartograficznej: na północy i południu linie, obrazujące bieguny, a na wschodzie i zachodzie południk 170° długości geograficznej zachodniej. Bieguny na kuli ziemskiej są punktami, jednak w zastosowanym odwzorowaniu mają postać linii. Dlaczego tak się dzieje, wyjaśniliśmy przy planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Również przy tej planszy wyjaśniliśmy, dlaczego południk 170° jest prawą i lewą ramką mapy.

2. równik – oznaczony linią złożoną z dużych kropek. W druku barwnym kropki są czarne. Równik biegnie poziomo, przez środek mapy. Jego wartość została opisana w stopniach po prawej stronie ramki. Jest to 0°. Równik dzieli kulę ziemską na dwie półkule: północną i południową.

3. zwrotniki i koła podbiegunowe – narysowane czarną linią złożoną z krótkich odcinków. Przebieg zwrotników i kół podbiegunowych jest podobny do przebiegu równika. Biegną poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Zaczynając od północy najpierw znajdziesz linię koła podbiegunowego północnego, później zwrotnik Raka. Następnie odnajdziesz równik. Kierując się na południe od równika, znajdziesz zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe północne. Wartości zwrotników i kół podbiegunowych opisano w stopniach po prawej stronie ramki. Wartość koła podbiegunowego północnego to 66°33´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Raka 23°27´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Koziorożca 23°27´ szerokości geograficznej południowej, koła podbiegunowego południowego 66°33´ szerokości geograficznej południowej.

4. południki 0° i 180° – pokazane linią złożoną z drobnych kropeczek, a w druku barwnym grubszą, czarną, ciągłą linią. Południk 0° biegnie z północy na południe, przez środek mapy, łącząc bieguny. Południk 180° ma podobny przebieg, ale położony jest bliżej prawej ramki mapy. Południki 0° i 180° nie są opisane na mapie. Południki 0° i 180° dzielą kulę ziemską na dwie półkule: wschodnią i zachodnią.

Wszystkie linie siatki kartograficznej, oprócz równika i linii tworzących ramkę mapy, są przedłużone o kilka milimetrów poza ramki, aby łatwiej je było odnaleźć. Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na oceanach.

Linię brzegową lądów tam, gdzie lądy wypełniono fakturą, narysowano ciągłą linią. Natomiast na obszarach bez faktury wybrzeża oznaczono podwójną linią: ciągłą od strony oceanów i mórz a wypukłą od strony lądów. Oceany pozostawiono gładkie, bez faktury. W druku barwnym wybrzeża są czarne, lądy zgodne z kolorami zastosowanymi w legendzie, a oceany niebieskie.

Jak wiesz, równik dzieli kulę ziemską na półkulę północną i południową, a południki 0° i 180° na półkulę zachodnią i wschodnią. Pośrodku mapy znajdziesz przecięcie równika z południkiem 0°. To przecięcie wyznacza cztery ćwiartki kuli ziemskiej. Są to:

1. ćwiartka północno-zachodnia, zajmująca lewą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leży w całości Ameryka Północna. Na północy kontynent ten rozciąga się od ramki mapy aż do południka 0°. Północno-wschodnią część kontynentu zajmują wyspy. Na wschodzie ćwiartki, przy południku 0° znajduje się zachodni fragment Europy, a na południe od niej zachodnia część Afryki. Na południu ćwiartki, przy równiku, leży północna część Ameryki Południowej.

2. ćwiartka północno-wschodnia, zajmująca prawą dalszą część mapy. W tej ćwiartce leżą: Europa, bez zachodniej części kontynentu, niemal cała Azja, bez północno-wschodniego skrawka kontynentu. Na południowym zachodzie ćwiartki znajduje się północno-wschodnia część Afryki.

3. ćwiartka południowo-zachodnia, znajdująca się w lewej bliższej części mapy. W tej ćwiartce mieści się niemal w całości Ameryka Południowa, bez północnego fragmentu kontynentu oraz na południu ćwiartki połowa Antarktydy.

4. ćwiartka południowo-wschodnia, znajdująca się w prawej bliższej części mapy. W północno-zachodniej części ćwiartki leży południowa część Afryki. W północno-wschodniej części ćwiartki znajduje się Australia i na północ od niej, przy równiku, wyspy należące do Azji. Na południu ćwiartki, przy dolnej ramce mapy leży połowa Antarktydy.

   Następnie znajdź przy dalszym brzegu planszy legendę, objaśniającą faktury zastosowane na mapie. Zwróć uwagę na to, że faktury są dodatkowo oznaczone literą w brajlu i w czarnym druku.

1. ważniejsze ośrodki gospodarcze – wypukły znak plus. W druku barwnym kwadrat ze znakiem plus w środku.
2. roczne zużycie energii elektrycznej w tysiącach kilowatogodzin na jednego mieszkańca – przedział poniżej 1 – gładka podniesiona faktura na żółtym tle. Wydzielenie oznaczone literą m.
3. roczne zużycie energii elektrycznej w tysiącach kilowatogodzin na jednego mieszkańca – przedział 1–3 – ukośne linie na pomarańczowym tle. Wydzielenie oznaczone literą ś.
4. roczne zużycie energii elektrycznej w tysiącach kilowatogodzin na jednego mieszkańca – przedział powyżej 3 – szorstka faktura na czerwonym tle. Wydzielenie oznaczone literą w.

Na mapie literami w brajlu oznaczono obszary zbyt małe, aby ich faktura była czytelna.

Opis treści mapy

Znasz już legendy objaśnieniem wszystkich elementów treści mapy oraz układ kontynentów na mapie.

Przypomnij sobie legendę, którą znajdziesz w dalszej części arkusza. Zawiera ona trzy wydzielenia dotyczące zużycia energii na świecie oraz sygnaturę oznaczającą ważniejsze ośrodki gospodarcze.

Wykorzystanie energii w poszczególnych krajach zależne jest od posiadanych przez dane państwo zasobów energetycznych. Kraje średnio rozwinięte zużywają głównie surowce, które same posiadają. W krajach wysoko rozwiniętych dominującą rolę pełni ropa naftowa i gaz ziemny.

Zużycie energii odzwierciedla poziom rozwoju gospodarki oraz jej strukturę.

W trwającym ponad 200 lat rozwoju przemysłowym świata uległa zmianie zarówno energochłonność gospodarki jak i struktura zużywanej energii. Na początku podstawowym surowcem energetycznym był węgiel kamienny, wykorzystywany powszechnie w energetyce, hutnictwie i transporcie. Z czasem zaczęło rosnąć znaczenie ropy naftowej, o wyższej kaloryczności i z szerszym wykorzystaniem w niemal wszystkich środkach transportu oraz w przemyśle. Potem do głosu doszły inne surowce energetyczne takie jak gaz ziemny, energia atomowa i odnawialne źródła energii, co wpłynęło na spadek udziału ropy naftowej w ogólnym bilansie energetycznym. Rozwój energii atomowej jednak został zahamowany po katastrofie w Czarnobylu i po ostatniej tragedii w Japonii – świat zdał sobie sprawę, że ten typ uzyskiwania energii jest kosztowny i przede wszystkim niebezpieczny.

Produkcja energii elektrycznej skupiona jest zwykle na obszarach jej konsumpcji. Zużycie energii elektrycznej określa poziom rozwoju gospodarczego. W krajach wysoko rozwiniętych największym konsumentem energii elektrycznej jest przemysł i właściwie wielkość tego zużycia zależy od stopnia nowoczesności i struktury przemysłu. Energia wykorzystywana jest również w transporcie, budownictwie, rolnictwie oraz w gospodarce komunalnej i mieszkaniowej. Warto zauważyć, że w ostatnich latach zużycie prądu w gospodarstwach domowych ustabilizowało się poprzez zastosowanie energooszczędnych urządzeń.

Poziom i dynamika zużycia energii elektrycznej w poszczególnych krajach lub regionach świata zależy przede wszystkim od stopnia rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego oraz struktury i efektywności użytkowania energii.

Na naszej mapie bardzo wyraźnie widać obszary o największym zużyciu energii elektrycznej na jednego mieszkańca i jest to niemal cała Ameryka Północna (poza Meksykiem), południowa część Ameryki Południowej, Europa i północna Azja, Australia i Nowa Zelandia oraz południowa Afryka. Wymienione regiony są najczęściej największymi producentami energii i jej konsumentami. Natomiast najmniejsze zużycie jest na kontynencie afrykańskim oraz w południowej Azji. Są to obszary o niskim poziomie rozwoju przemysłu i niskim standardzie gospodarstw domowych.

Ciekawe jest zestawienie zużycia energii elektrycznej z rozmieszczeniem największych ośrodków gospodarczych. Naturalne wydaje się istnienie dużej liczby okręgów przemysłowych na obszarach największego zużycia energii, bowiem tam koncentruje się wydobycie różnych surowców i zakłady różnych gałęzi przemysłu powiązanych ze sobą. Ale nie zawsze tak jest.

Na mapie znajdziesz następujące ośrodki przemysłowe:

1. w Ameryce Północnej – Okręg Północno-Wschodni przy wschodnich wybrzeżach Stanów Zjednoczonych z bogatymi złożami węgla kamiennego, rud żelaza i innych metali, sąsiadujący z nim Okręg Wielkich Jezior z rozwiniętym przemysłem hutniczym, metalowym i samochodowym (Detroit). Natomiast na wybrzeżu zachodnim (w Kalifornii) zaznaczone zostały centra przemysłu elektronicznego. Pomiędzy San Francisco a San Jose leży Dolina Krzemowa (Silicon Valley) skupiająca zakłady z branży elektronicznej, wytwarzające podzespoły, różnorodny sprzęt komputerowy (hardware) i oprogramowanie (software);

w Ameryce Południowej – największe okręgi przemysłowe są silnie powiązane z zakładami zaawansowanego przetwórstwa w rejonie wielkich aglomeracji i tak mamy okręg Minas Gerais obok São Paulo i Rio de Janerio;

2. w Europie – Okręg Yorkshire-Humberside w Wielkiej Brytanii z rozwiniętym przemysłem środków transportu, precyzyjnym, elektronicznym i petrochemicznym oraz Okręg Nadrenii Północnej-Westfalii z Zagłębiem Ruhry w Niemczech – jest to największy okręg przemysłowy Europy. Na kontynencie europejskim, na Ukrainie, znajdziesz też Donieckie Zagłębie Węglowe (Donbas) z rozwiniętym przemysłem hutniczym;
3. w Azji – Okręg Uralski i Kuźnieckie Zagłębie Węglowe (Kuzbas) z bogatymi złożami surowców mineralnych są jednymi z większych ośrodków przemysłowych na świecie. Na kontynencie azjatyckim znajdziesz jeszcze kilka sygnatur ośrodków gospodarczych zwłaszcza w południowej i południowo-wschodniej części. Zwróć uwagę, że poza lokalizacją tych ośrodków w regionach wydobycia, na ich rozwój wpływa również produkcja elektroniki powszechnego użytku;
4. w Afryce – Okręg Katanga leżący na pograniczu Konga i Zambii z bogatymi złożami metali kolorowych z rozwiniętym górnictwem i przemysłem hutniczym;
5. w Australii – okręgi w sąsiedztwie największych miast czyli Melbourne i Sydney. Są to przykłady okręgów przemysłowych nie związanych z wydobyciem surowców naturalnych. Zlokalizowane są one zazwyczaj w sąsiedztwie wielkich metropolii. Rozwija się w nich głównie produkcja specjalistycznego sprzętu oraz przemysł elektroniczny, samochodowy i innych środków transportu, naftowy, chemiczny, farmaceutyczny, odzieżowy i spożywczy.

Cechą współczesnego rozwoju i powstawania ośrodków przemysłowych w krajach rozwiniętych są zaawansowane zmiany w strukturze ich produkcji. Zwróć uwagę, że miasta rozwijają się między innymi dzięki temu, że stały się źródłami informacji. Skupiają one wokół siebie centra badawcze, ośrodki doświadczalne, przedsiębiorstwa i różne instytucje, które generują nowe idee, innowacyjne rozwiązania, przyciągają przemysł zaawansowanych technologii. Takie właśnie przemiany dokonują się w starych regionach przemysłowych i w metropoliach, ale również powodują powstawanie nowych ośrodków i obszarów o charakterze naukowo-technologiczno-produkcyjnym, które nazywamy technopoliami.

Po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki.