13. Największe zespoły miejskie

13 – NAJWIĘKSZE ZESPOŁY MIEJSKIE

Opis planszy i legendy

Mapa „Największe zespoły miejskie” pozwoli Ci zdobyć wiadomości, dotyczące lokalizacji największych miast na świecie.

Wyjmij planszę z teczki i ułóż tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 90 000 000 (jeden do dziewięćdziesięciu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 90 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 90 000 000 cm, czyli 900 km na powierzchni ziemi. Taka skala pozwala pokazać na jednym arkuszu wszystkie kontynenty. Niestety w tej skali mają one małą powierzchnię. Dlatego czytanie tej mapy wymagać będzie od Ciebie dużej precyzji i uwagi.

Natomiast w prawym bliższym rogu znajduje się numer planszy. Jest to numer 13.

Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji, w niej zawartych, twoja praca będzie przebiegała sprawniej.

Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki przedstawiono na mapie siatkę kartograficzną oraz kontynenty. Na omawianej mapie umieszczono następujące wypukłe elementy siatki kartograficznej, pokazane również na innych mapach w atlasie w tej skali. Są to:

1. ramka mapy – ma kształt zbliżony do elipsy. Tworzą ją następujące linie siatki kartograficznej: na północy i południu linie, obrazujące bieguny, a na wschodzie i zachodzie południk 170° długości geograficznej zachodniej. Bieguny na kuli ziemskiej są punktami, jednak w zastosowanym odwzorowaniu mają postać linii. Dlaczego tak się dzieje, wyjaśniliśmy przy planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Również przy tej planszy opisaliśmy, dlaczego południk 170° jest prawą i lewą ramką mapy.

2. Równik – oznaczony linią złożoną z dużych kropek. W druku barwnym kropki są czarne. Równik biegnie poziomo, przez środek mapy. Jego wartość została opisana w stopniach po prawej stronie ramki. Jest to 0°. Równik dzieli kulę ziemską na dwie półkule: północną i południową.

3. zwrotniki i koła podbiegunowe – narysowane czarną linią, złożoną z krótkich odcinków. Przebieg zwrotników i kół podbiegunowych jest podobny do przebiegu równika. Biegną poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Zaczynając od północy najpierw znajdziesz linię koła podbiegunowego północnego, później zwrotnik Raka. Następnie odnajdziesz równik. Kierując się na południe od równika, znajdziesz zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe północne. Wartości zwrotników i kół podbiegunowych opisano w stopniach po prawej stronie ramki. Wartość koła podbiegunowego północnego to 66°33´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Raka 23°27´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Koziorożca 23°27´ szerokości geograficznej południowej, koła podbiegunowego południowego 66°33´ szerokości geograficznej południowej.

4. południki 0° i 180° – pokazane linią złożoną z drobnych kropeczek, a w druku barwnym grubszą, czarną, ciągłą linią. Południk 0° biegnie z północy na południe, przez środek mapy, łącząc bieguny. Południk 180° ma podobny przebieg, ale położony jest bliżej prawej ramki mapy. Południki 0° i 180° nie są opisane na mapie. Południki 0° i 180° dzielą kulę ziemską na dwie półkule: wschodnią i zachodnią.

Wszystkie linie siatki kartograficznej, oprócz równika i linii tworzących ramkę mapy, są przedłużone o kilka milimetrów poza ramki, aby łatwiej je było odnaleźć. Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na oceanach.

Linię brzegową lądów tak, jak pokazano na planszy „Legenda” narysowano podwójną linią. Od strony oceanów jest to linia ciągła, a od strony wnętrza kontynentów kropkowana. Wnętrza kontynentów i oceany pozostawiono gładkie, bez faktury. W druku barwnym wybrzeża są czarne, lądy zielone, a oceany niebieskie. Zwróć uwagę na to, że linia brzegowa kontynentów została przerwana w miejscach, gdzie przecina ona lub nakłada się na sygnatury, symbolizujące miasta. Przerwanie linii brzegowej ma na celu ułatwienie czytania mapy.

Jak wiesz, równik dzieli kulę ziemską na półkulę północną i południową, a południki 0° i 180° na półkulę zachodnią i wschodnią. Pośrodku mapy znajdziesz przecięcie równika z południkiem 0°. To przecięcie wyznacza cztery ćwiartki kuli ziemskiej. Są to:

1. ćwiartka północno-zachodnia, zajmująca lewą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leży w całości Ameryka Północna. Na północy kontynent ten rozciąga się od ramki mapy aż do południka 0°. Północno-wschodnią część kontynentu zajmują wyspy. Na wschodzie ćwiartki, przy południku 0° znajduje się zachodni fragment Europy, a na południe od niej zachodnia część Afryki. Na południu ćwiartki, przy równiku leży północna część Ameryki Południowej.

2. ćwiartka północno-wschodnia, zajmująca prawą dalszą część mapy. W tej ćwiartce leżą: Europa, bez zachodniej części kontynentu, niemal cała Azja, bez północno-wschodniego skrawka kontynentu. Na południowym zachodzie ćwiartki znajduje się północno-wschodnia część Afryki.

3. ćwiartka południowo-zachodnia, znajdująca się w lewej bliższej części mapy. W tej ćwiartce mieści się niemal w całości Ameryka Południowa, bez północnego fragmentu kontynentu oraz na południu ćwiartki połowa Antarktydy.

4. ćwiartka południowo-wschodnia, znajdująca się w prawej bliższej części mapy. W północno-zachodniej części ćwiartki leży południowa część Afryki. W północno wschodniej części ćwiartki znajduje się Australia i na północ od niej, przy równiku, wyspy należące do Azji. Na południu ćwiartki, przy dolnej ramce mapy leży połowa Antarktydy.

   Następnie znajdź przy dalszym brzegu arkusza objaśnienia użytych na tej mapie sygnatur:

1. aglomeracje – wypukły okrąg. W druku barwnym koło z czarnym obrysem i pomarańczowym wypełnieniem.
2. konurbacje i megalopolis – wypukłe koło. W druku barwnym koło z czarnym obrysem i żółtym wypełnieniem.

Opis treści mapy

Poznałeś już znaki zastosowane na mapie oraz układ kontynentów. Wiesz, jak oznaczono aglomeracje oraz konurbacje i megalopolis. Wyjaśnijmy teraz znaczenie tych pojęć.

Aglomeracją miejską nazywamy duże miasto wraz z zespołem mniejszych miast i innych miejscowości o silnych powiązaniach, głównie gospodarczych. Duże miasto w takim zespole określane jest nazwą metropolii i stanowi centrum dla mniejszych miast tak zwanych satelitów lub „sypialni”. Intensywność życia mieszkańców w aglomeracji miejskiej maleje wraz z oddalaniem się od centrum, bowiem centrum skupia najczęściej wszelkie instytucje administracyjne, atrakcje kulturalne oraz jest lokalizacją miejsc zatrudnienia. W Polsce, przykładem takiej aglomeracji, może być Warszawa, wokół której znajduje się wiele mniejszych miast, wśród których należy wymienić: Piaseczno, Pruszków, Piastów, Nowy Dwór Mazowiecki, Marki, Wołomin, Otwock i inne.

Na naszej mapie każdy umiejscowiony punkt oznacza wielką aglomerację miejską. Z pewnością łatwo da się zauważyć, że większość zaznaczonych wielkich miast leży w strefie umiarkowanej i podzwrotnikowej, w szczególności na półkuli północnej. Widać też, że zdecydowana większość tych miast leży nad oceanami. To nie jest przypadek. Lokalizacja miast jest ściśle związana z klimatem oraz z dostępem do dróg komunikacyjnych.

Wśród zaznaczonych miast znajdziesz specyficzny typ aglomeracji miejskiej. Jest to konurbacja będąca skupiskiem wielu równorzędnych pod względem liczebności i wielkości miast, przy czym żadne z miast nie ma znaczenia dominującego. Genezą powstania takich zespołów miejskich była i jest najczęściej koncentracja przemysłu i ludności na obszarach bogatych na przykład w surowce naturalne. W Polsce do konurbacji przemysłowej zalicza się konurbację górnośląską złożoną z czterdziestu siedmiu miast i Trójmiasto obejmujące trzy ośrodki miejskie: Gdańsk, Gdynię i Sopot. Konurbacja Trójmiejska ma jednak inne źródło powstania, bowiem tworzą ją miasta portowe z przemysłem przetwórczym.

Bliskie sąsiedztwo dwóch lub więcej aglomeracji miejskich (w tym też konurbacji) powiązanych komunikacyjnie i funkcjonalnie określa się mianem megalopolis. To nowa forma przestrzenna dotycząca wielkich miast, gdzie w wyniku bliskiej lokalizacji największych zespołów miejskich dochodzi do ich łączenia się w coraz większe zurbanizowane obszary spójne na przykład pod względem komunikacyjnym i usługowym. W Polsce nie mamy przykładu takiego typu zespołu miejskiego, ale na świecie jest kilka obszarów, które określa się tym mianem. Są to:

1. megalopolis wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych zwane BOSNYWASH obejmujące miasta takie jak: Boston, Hartford, Nowy Jork, Filadelfię, Baltimore i Waszyngton wraz z wieloma mniejszymi ośrodkami miejskimi. W pasie długości około ośmiuset pięćdziesięciu kilometrów i szerokości od osiemdziesięciu do dwustu kilometrów mieszka ponad czterdzieści cztery miliony ludności. Na naszej mapie, na wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej, odszukaj trzy sygnatury miast leżących na linii brzegowej. Są to po kolei od północy Boston, Nowy Jork i Waszyngton;
2. megalopolis wokół Wielkich Jezior w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie zwane CHICATOR obejmujące miasta takie jak: Milwaukee, Chicago, Gary, Toledo, Detroit, Cleveland, Buffalo, Hamilton i Toronto, i zamieszkałe przez ponad trzydzieści pięć milionów ludności. Na naszej mapie, obok megalopolis wschodniego wybrzeża, znajdziesz, kolejne trzy miasta: Detroit, Chicago i Milwaukee;
3. megalopolis zachodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych z aglomeracją San Francisco, zwaną BAY AREA obejmującą miasta takie jak: San Jose, Santa Cruz, Oakland, Berkeley i Sacramento oraz z aglomeracją Los Angeles, z miastami takimi jak Long Beach, San Bernardino, Santa Barbara i San Diego – jest zamieszkałe przez ponad dwadzieścia siedem milionów mieszkańców. Na naszej mapie, na zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej odszukaj trzy miasta leżące na linii brzegowej. Dwa z nich, te od południa tworzą opisany megalopolis i jest to Los Angeles oraz San Francisco. Trzecie miasto to nieopisane megalopolis miast Seattle, Portland i Vancouver;
4. megalopolis japońskie, w skład którego wchodzi Tokio i Jokohama z ponad dwudziestoma sześcioma milionami mieszkańców oraz Osaka, Kioto i Kobe z ponad piętnastoma milionami mieszkańców, wraz z wielką aglomeracją Nagoja. Wszystkie te miasta są zlokalizowane na największej wyspie Japonii – Honsiu. Na naszej mapie, na wyspach leżących przy wschodnim wybrzeżu Azji, poszukaj dwóch sygnatur miast. Są to odpowiednio aglomeracje Tokio i Osaki;
5. megalopolis zachodnioeuropejskie: Paryż, Lille, Bruksela, Antwerpia wraz z obszarem Rotterdam, Utrecht, Amsterdam i Zagłębiem Ruhry, liczące około trzydziestu sześciu milionów mieszkańców. Obszar ten często nazywa się „europejskim bananem”, bowiem ciągnie się łukiem od Anglii przez Belgię i Holandię, zachodnią część Niemiec aż po północne Włochy. Na naszej mapie, w środkowej części Europy poszukaj dwóch sygnatur megalopolis, z których jedna leżąca na linii brzegowej oznacza Rotterdam, a poniżej – Zagłębie Ruhry;

megalopolis brazylijskie – São Paolo, Rio de Janeiro i Nova Iguaçu, skupia ponad trzydzieści cztery miliony mieszkańców. Na naszej mapie,na wschodnim wybrzeżu Ameryki Południowej, znajdziesz dwie sygnatury miast oznaczających: Sao Paulo, leżące na zwrotniku Koziorożca i Rio de Janeiro leżące na północ od zwrotnika Koziorożca.

Warto zastanowić się jeszcze jak powstają wielkie miasta? Zazwyczaj początek daje ośrodek miejski położony bardzo korzystnie na przykład, na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych, który jednocześnie jest siedzibą władz o znaczeniu ponadlokalnym. Zwróć uwagę na fakt, że niegdyś najważniejszym środkiem transportu był transport morski i rzeczny. Większość miast powstała na wybrzeżach lub przy żeglownych rzekach. Kiedy pojawiły się inne środki transportu, takie jak koleje i transport samochodowy, zaczęły też powstawać wielkie miasta wewnątrz kontynentów. Na naszej mapie znajdziesz wielkie miasta leżące na wybrzeżach i najczęściej przy ujściu wielkich, często żeglownych rzek:

1. w Ameryce Północnej na wybrzeżu zachodnim, od północy, znajdziesz: Seattle, San Francisco i Los Angeles, a na wybrzeżu wschodnim: Boston, Nowy Jork i Waszyngton. Natomiast na południu kontynentu, wokół Zatoki Meksykańskiej zlokalizujesz z pewnością zaczynając od wschodniej strony następujące miasta: Miami, Tampa, Houston;
2. w Ameryce Południowej, zaczynając od zachodniego wybrzeża, znajdziesz poniżej równika Limę. Na południe od niej zlokalizujesz Santiago i niemal na tej samej szerokości geograficznej, na wschodnim wybrzeżu, Buenos Aires. Na północ od tego miasta dojdziesz do São Paulo i Rio de Janeiro;
3. w Afryce, na zachodnim wybrzeżu, na północ od równika znajduje się miasto Lagos, a a na południe od równika Kinszasa. W północno-wschodniej części Afryki odszukaj Kair;
4. w Azji, zaczynając od wschodniego wybrzeża, zlokalizujesz po kolei: Seul, Yingkou, Tianjin, Szanghaj, Hongkong, Zhanjiang, Miasto Ho Chi Minha, Bangkok, Singapur, Rangun, Kalkutę, Madras, Bombaj, Karaczi.

Wróćmy jednak do faktu powstania miasta dobrze zlokalizowanego. Taki ośrodek przyciągał nowych mieszkańców z otaczających terenów i w miarę wzrostu liczby ludności, stawał się miejscem chłonnym pod każdym względem – większy rynek zbytu dla żywności, większe zapotrzebowanie na różne usługi, większe zużycie energii. W rezultacie miasto się rozrastało, powstawały zakłady pracy, fabryki, punkty usługowe oraz osiedla mieszkalne. Ten dynamiczny rozwój powodował ponownie napływ ludności i potrzebę dalszej rozbudowy miasta.

I co dalej?

Z czasem wielkie miasto osiąga wielkość, po której przekroczeniu dalszy rozwój staje się trudny, bowiem często prowadzi do zjawisk takich jak: problemy komunikacyjne, mieszkaniowe, degradacja środowiska, wzrost patologii społecznych. Istnieje zatem pewna granica, która ogranicza rozwój miasta. Aby uniknąć niekorzystnych elementów związanych z rozwojem miasta wprowadza się pewne zmiany w jego funkcjonowaniu. Są to najczęściej działania zmierzające do przeniesienia miejsc pracy poza centrum oraz utworzenie ośrodków kulturalno-usługowych poza obrębem aglomeracji. Tego typu działania nazywamy decentralizacją albo deglomeracją.

Wielkie miasta przyciągają i będą przyciągać jak magnes nowych mieszkańców, przedsiębiorców i poszukujących pracy. Wielkie miasta bowiem dają lepsze warunki funkcjonowania placówek usługowych, naukowych, kulturalnych, instytucji finansowych, ośrodków zdrowia, edukacji. Mieszkańcy miast mają większe możliwości podnoszenia swoich kwalifikacji, mają bogatszą ofertę spędzania wolnego czasu niż w małych miejscowościach. Ale to nie oznacza, że życie w małych miastach i miejscowościach jest nieciekawe lub poziom tego życia jest niski. Potrzeby każdego człowieka są inne, a działania rządów powinny w proporcjonalny sposób zabezpieczać odpowiedni standard życia dla każdego obywatela.

Po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki.