8. Klimat – temperatura powietrza w styczniu

8 – KLIMAT – TEMPERATURA POWIETRZA W STYCZNIU

Opis planszy i legendy

Mapa „Klimat – Temperatura powietrza w styczniu” pomoże Ci prześledzić, jakie temperatury występują w styczniu na różnych obszarach naszej planety.

Wyjmij planszę z teczki i ułóż tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym, dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 90 000 000 (jeden do dziewięćdziesięciu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 90 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 90 000 000 cm, czyli 900 km na powierzchni ziemi. Taka skala pozwala pokazać na jednej planszy wszystkie kontynenty. Niestety w tej skali mają one małą powierzchnię. Dlatego czytanie tej mapy wymagać będzie od Ciebie dużej precyzji i uwagi.

W prawym bliższym rogu planszy znajduje się cyfra 8. To numer strony, który jest równocześnie numerem planszy.

Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji w niej zawartych twoja praca będzie przebiegała sprawniej.

Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki przedstawiono siatkę kartograficzną oraz kontynenty. Na omawianej planszy umieszczono następujące wypukłe elementy siatki kartograficznej, pokazane również na innych mapach w atlasie w tej skali. Są to:

1. ramka mapy. Ma kształt zbliżony do elipsy. Tworzą ją następujące linie siatki kartograficznej: na północy i południu linie, obrazujące bieguny, a na wschodzie i zachodzie południk 170° długości geograficznej zachodniej. Bieguny na kuli ziemskiej są punktami, jednak w zastosowanym odwzorowaniu mają postać linii. Dlaczego tak się dzieje, wyjaśniliśmy przy okazji planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Również przy okazji omawiania tej planszy, opisaliśmy, dlaczego południk 170° jest prawą i lewą ramką mapy.

2. równik, oznaczony linią złożoną z dużych kropek. W druku barwnym kropki są czarne. Równik biegnie poziomo, przez środek mapy. Jego wartość została opisana w stopniach po prawej stronie ramki. Jest to 0°. Równik dzieli kulę ziemską na dwie półkule: północną i południową.

3. zwrotniki i koła podbiegunowe, narysowane czarną linią złożone z krótkich odcinków. Przebieg zwrotników i kół podbiegunowych jest podobny do przebiegu równika. Biegną poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Na północy leży koło podbiegunowe północne. Nie jest ono pokazane na mapie, a jedynie zaznaczone wypustkami na ramce mapy. Na południe od koła podbiegunowego północnego leży zwrotnik Raka, a następnie równik. Kierując się na południe od równika, znajdziesz zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe południowe. Wartości zwrotników i kół podbiegunowych opisano w stopniach po prawej stronie ramki. Wartość koła podbiegunowego północnego to 66°33´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Raka 23°27´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Koziorożca 23°27´ szerokości geograficznej południowej, koła podbiegunowego południowego 66°33´ szerokości geograficznej południowej.

4. południki 0° i 180°, pokazane linią złożoną z drobnych kropeczek, a w druku barwnym grubszą, czarną, ciągłą linią. Południk 0° biegnie z północy na południe, przez środek mapy, łącząc bieguny. Południk 180° ma podobny przebieg, ale położony jest bliżej prawej ramki mapy. Południki 0° i 180° nie są opisane na mapie. Południki 0° i 180° dzielą kulę ziemską na dwie półkule: wschodnią i zachodnią.

   Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na oceanach. Wszystkie równoleżniki, poza równikiem i liniami tworzącymi ramkę mapy, są przedłużone o kilka milimetrów poza ramki. Wypustki te nie są opisane. Zwróć uwagę na to, że przy lewej i prawej ramce mapy znajdują się również wypustki poszczególnych izoterm i ich opisy. Nie pomyl ich z wypustkami siatki kartograficznej!

   Siatka kartograficzna w czarnym druku jest taka sama, jak siatka pokazana na planszy „Świat – siatka kartograficzna”.

   Linia brzegowa kontynentów jest, tak jak pokazano na planszy „Legenda” przedstawiona za pomocą czarnej, ciągłej linii. Wnętrza lądów są wypełnione fakturą złożoną z kropek. Oceany pozostawiono gładkie. Zwróć uwagę na to, że tam gdzie sygnatury, związane z rozkładem temperatury, przecinają się lub nakładają na rysunek siatki kartograficznej i lądów, linie siatki oraz linia brzegowa i faktura oznaczająca wnętrze lądów zostały przerwane.

   Jak wiesz, równik dzieli kulę ziemską na półkulę północną i południową, a południki 0° i 180° na półkulę zachodnią i wschodnią. Pośrodku mapy znajdziesz przecięcie równika z południkiem 0°. To przecięcie wyznacza cztery ćwiartki kuli ziemskiej. Są to:

1. ćwiartka północno-zachodnia, zajmująca lewą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leży w całości Ameryka Północna. Na północy kontynent ten rozciąga się od ramki mapy aż do południka 0°. Północno-wschodnią część kontynentu zajmują wyspy. Na wschodzie ćwiartki, przy południku 0° znajduje się zachodni fragment Europy, a na południe od niej zachodnia część Afryki. Na południu ćwiartki, przy równiku, leży północna część Ameryki Południowej.
2. ćwiartka północno-wschodnia, zajmująca prawą dalszą część mapy. W tej ćwiartce leżą: Europa, bez zachodniej części kontynentu, niemal cała Azja, bez północno- wschodniego skrawka kontynentu. Na południowym zachodzie ćwiartki znajduje się północno wschodnia część Afryki.
3. ćwiartka południowo-zachodnia, znajdująca się w lewej bliższej części mapy. W tej ćwiartce mieści się niemal w całości Ameryka Południowa, bez północnego fragmentu kontynentu oraz na południu ćwiartki połowa Antarktydy.
4. ćwiartka południowo-wschodnia, znajdująca się w prawej bliższej części mapy. W północno-zachodniej części ćwiartki leży południowa część Afryki. W północno- wschodniej części ćwiartki znajduje się Australia i na północ od niej, przy równiku, wyspy należące do Azji. Na południu ćwiartki, przy dolnej ramce mapy leży połowa Antarktydy.

Przy dalszym brzegu planszy, pomiędzy tytułem mapy a trójkątem, znajduje się objaśnienie dwóch sygnatur, użytych jedynie na tej mapie i nie wyjaśnionych na planszy „Legenda”. Są to:

1. izotermy, oznaczone wypukłą, ciągłą linią.
2. kierunek spadku temperatury, pokazany za pomocą krótkiej kreski, prostopadłej do izotermy. Temperatura jest niższa po tej stronie izotermy, który wskazuje kreska.

W druku barwnym legenda jest skonstruowana inaczej. Ma postać prostokąta, podzielonego na cztery części: fioletową, niebieską, żółtą i pomarańczową. Poszczególne części oddzielają od siebie czerwone linie. Są to izotermy, oznaczające kolejno: -20°C, 0°C, 20°C. Kolor fioletowy oznacza temperatury poniżej -20°C, niebieski pomiędzy -20°C a 0°C, żółty pomiędzy 0°C a 20°C, a pomarańczowy powyżej 20°C.

Na mapie izotermy są przedłużone o kilka milimetrów poza lewą i prawą ramkę mapy i opisane wartością w stopniach Celsjusza poza ramką mapy. W przypadku obu izoterm 20°C z powodu braku miejsca poza ramką, opisano je na mapie. W druku barwnym izotermy są również opisane poza ramką mapy.

Opis treści mapy

Największy wpływ na temperaturę powietrza w danym miejscu ma kąt, pod jakim promienie słoneczne padają na kulę ziemską. Kąt ten zmienia się wraz z szerokością geograficzną. Im wyższa szerokość geograficzna, tym kąt padania promieni słonecznych jest mniejszy. Czyli im bliżej biegunów, tym zimniej.

Wiosną i jesienią promienie słoneczne padają pod kątem prostym na równik. Wtedy rozkład temperatur na obu półkulach jest taki sam. Na tych samych szerokościach geograficznych obu półkul notuje się podobne temperatury, chyba że mają na nie wpływ jeszcze inne czynniki, które omówimy za chwilę. Natomiast w styczniu, na skutek ruchu obiegowego Ziemi, promienie padają pod kątem 90° na zwrotnik Koziorożca. W związku z tym te same szerokości geograficzne na półkuli północnej są chłodniejsze niż na półkuli południowej.

Oprócz kąta padania promieni słonecznych, na temperaturę w danym miejscu mają wpływ: odległość od oceanu lub morza, wysokość nad poziomem morza, a na wybrzeżach prądy morskie. Bliskość dużego zbiornika wodnego łagodzi klimat. Na wybrzeżach latem jest chłodniej a zimą cieplej niż w miejscach, leżących na tej samej szerokości geograficznej ale daleko od oceanu czy morza. O miejscach położonych w środku lądów, daleko od dużych zbiorników wodnych, mówimy, że mają klimat kontynentalny. Kolejnym czynnikiem wpływającym na temperaturę jest wysokość nad poziomem morza. W miarę wzrostu wysokości temperatura spada. W górach jest chłodniej niż na nizinach, leżących na tej samej szerokości geograficznej. Wpływ prądów morskich na klimat wybrzeży omówiliśmy przy planszy „Prądy morskie”. Przypomnijmy, że ciepłe prądy, ocieplają klimat wybrzeży, wzdłuż których płyną, a zimne powodują, że temperatury notowane na wybrzeżach są niższe, niż w innych miejscach o tej samej szerokości geograficznej.

Dodajmy jeszcze kilka słów o metodzie kartograficznej, jaką zastosowano do pokazania temperatur lipca na mapie. Jest to metoda izolinii. Polega na przedstawieniu zjawiska za pomocą linii łączących punkty o tej samej wartości. Linie łączące na mapie punkty o tej samej temperaturze to izotermy.

Na mapę naniesiono wymienione w legendzie izotermy. Izoterma 20°C na półkuli północnej ma podobny przebieg, co zwrotnik Raka. Izoterma 20°C na półkuli południowej biegnie poniżej Zwrotnika Koziorożca. Jej przebieg jest mniej więcej równoległy do tego zwrotnika. Prostopadła kreska przy izotermach, oznaczająca spadek temperatury, na półkuli północnej skierowana jest na północ, a na południowej na południe. Oznacza to, że obszary pomiędzy obiema izotermami to regiony, gdzie w styczniu średnia temperatura powietrza jest wyższa niż 20°C. Obszar ten, tak jak w legendzie, oznaczono kolorem pomarańczowym.

Na półkuli południowej w Ameryce Południowej i w Afryce poziomy przebieg izotermy 20°C został zakłócony. W Ameryce Południowej w Andach średnie temperatury stycznia spadają poniżej 20°C, dlatego izoterma wygina się i ma kształt zbliżony do przebiegu tego łańcucha górskiego. Również na południowo-zachodnim wybrzeżu Afryki temperatury w styczniu są niższe, a to ze względu na płynący tam zimny Prąd Benguelski.

Prześledźmy teraz przebieg izotermy 0°C. Na półkuli północnej izoterma ta oddala się od zwrotników na morzach a przybliża do nich na lądach. Oznacza to, że temperatury w styczniu na morzach są wyższe niż w centrum kontynentów. Ma to związek z występowaniem ciepłych prądów morskich, wysokościami nad poziomem morza oraz z tym, że im dalej od dużego zbiornika wodnego, tym klimat jest bardziej kontynentalny, a temperatury w zimie niższe.

Na półkuli południowej izoterma 0°C przebiega w pobliżu koła podbiegunowego południowego. Nic nie zakłóca jej poziomego przebiegu, gdyż na tej szerokości geograficznej nie ma lądów, a prądy morskie płyną „poziomo” z zachodu na wschód.

Obszary pomiędzy izotermami 20°C a 0°C na obu półkulach oznaczono, tak jak w legendzie, na żółto. Są to regiony, gdzie temperatury w styczniu kształtują się pomiędzy 20 a 0°C.

Izoterma -20°C na półkuli północnej przebiega równolegle do izotermy 0°C. Jedynie przy zachodnich wybrzeżach Grenlandii oraz północnych wybrzeżach Europy jej przebieg jest inny. Wybrzeża te, dzięki opływającym je ciepłym prądom morskim, są cieplejsze, niż wynikałoby to z ich szerokości geograficznej. W przypadku północnego wybrzeża Europy jest to pokazany na planszy „Prądy morskie” ciepły Prąd Norweski.

Na półkuli południowej przebieg izotermy -20°C jest zbieżny z przebiegiem linii brzegowej Antarktydy.

Obszary pomiędzy izotermami 0°C a -20°C na obu półkulach oznaczono, tak jak w legendzie, na niebiesko. Są to regiony, gdzie temperatury stycznia kształtują się pomiędzy 0 a -20°C.

Obszary położone powyżej izotermy -20°C oznaczono, tak jak w legendzie na fioletowo. W styczniu są to najzimniejsze regiony na świecie.

Aby ułatwić sobie czytanie omawianej mapy, możesz skorzystać z dołączonej do atlasu plastikowej nakładki z wyciętymi kontynentami. Nałóż starannie nakładkę na planszę tak, aby jej brzegi pokrywały się z brzegami planszy. Następnie zepnij nakładkę i planszę, na przykład za pomocą spinaczy biurowych. Nałożenie nakładki na planszę powoduje, że treść mapy jest dostępna dotykowo jedynie na kontynentach, a oceany są gładkie, bez faktury. Dzięki temu czytanie mapy jest łatwiejsze. Po zapoznaniu się z temperaturami stycznia na kontynentach, łatwiej będzie Ci prześledzić rozkład temperatur tego miesiąca na całej kuli ziemskiej.

Po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki.