7. Prądy morskie

7 – PRĄDY MORSKIE

Opis planszy i legendy

Mapa „Prądy morskie” ułatwi Ci zapoznanie się z kierunkami, w jakich przemieszczają się ciepłe i zimne prądy w oceanach kuli ziemskiej.

Wyjmij planszę z teczki i ułóż tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 90 000 000 (jeden do dziewięćdziesięciu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 90 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 90 000 000 cm, czyli 900 km na powierzchni ziemi. Taka skala pozwala pokazać na jednej planszy wszystkie kontynenty. Niestety w tej skali mają one małą powierzchnię. Dlatego czytanie tej mapy wymagać będzie od Ciebie dużej precyzji i uwagi.

W prawym bliższym rogu planszy znajduje się cyfra 7. To numer strony, który jest równocześnie numerem planszy.

Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji w nim zawartych twoja praca będzie przebiegała sprawniej.

Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki przedstawiono siatkę kartograficzną oraz kontynenty. Na omawianej mapie umieszczono następujące wypukłe elementy siatki kartograficznej, pokazane również na innych mapach w atlasie w tej skali. Są to:

1. ramka mapy. Ma kształt zbliżony do elipsy. Tworzą ją następujące linie siatki kartograficznej: na północy i południu linie, obrazujące bieguny, a na wschodzie i zachodzie południk 170° długości geograficznej zachodniej. Bieguny na kuli ziemskiej są punktami, jednak w zastosowanym odwzorowaniu mają postać linii. Dlaczego tak się dzieje, wyjaśniliśmy przy okazji planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Również przy okazji omawiania tej planszy, opisaliśmy, dlaczego południk 170° jest prawą i lewą ramką mapy.

2. równik, oznaczony linią złożoną z dużych kropek. W druku barwnym kropki są czarne. Równik biegnie poziomo, przez środek mapy. Jego wartość została opisana w stopniach po prawej stronie ramki. Jest to 0°. Równik dzieli kulę ziemską na dwie półkule: północną i południową.

3. zwrotniki i koła podbiegunowe, narysowane czarną linią złożone z krótkich odcinków. Przebieg zwrotników i kół podbiegunowych jest podobny do przebiegu równika. Biegną poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Na północy leży koło podbiegunowe północne. Nie jest ono pokazane na mapie, a jedynie zaznaczone wypustkami na ramce mapy. Na południe od koła podbiegunowego północnego biegnie zwrotnik Raka, a następnie równik. Kierując się na południe od równika, znajdziesz zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe południowe. Wartości zwrotników i kół podbiegunowych opisano w stopniach po prawej stronie ramki. Wartość koła podbiegunowego północnego to 66°33´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Raka 23°27´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Koziorożca 23°27´ szerokości geograficznej południowej, koła podbiegunowego południowego 66°33´ szerokości geograficznej południowej.

4. południki 0° i 180°, pokazane linią złożoną z drobnych kropeczek, a w druku barwnym grubszą, czarną, ciągłą linią. Południk 0° biegnie z północy na południe, przez środek mapy, łącząc bieguny. Południk 180° ma podobny przebieg, ale położony jest bliżej prawej ramki mapy. Południki 0° i 180° nie są opisane na mapie. Południki 0° i 180° dzielą kulę ziemską na dwie półkule: wschodnią i zachodnią.

   Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na oceanach. Wszystkie linie siatki kartograficznej, poza równikiem i liniami tworzącymi ramkę mapy, są przedłużone o kilka milimetrów poza ramki.

   Siatka kartograficzna w czarnym druku jest taka sama, jak siatka pokazana na planszy „Świat – siatka kartograficzna”.

   Linia brzegowa kontynentów jest, tak jak pokazano na planszy „Legenda” przedstawiona za pomocą ciągłej linii. Wnętrza lądów są wypełnione fakturą złożoną z kropek. Oceany pozostawiono gładkie. W druku barwnym lądy zaznaczono kolorem zielonym a oceany niebieskim. Linia brzegowa jest czarna. Zwróć uwagę na to, że tam gdzie sygnatury prądów morskich przecinają się lub nakładają na rysunek siatki kartograficznej, jej linie zostały przerwane.

   Jak wiesz, równik dzieli kulę ziemską na półkulę północną i południową, a południki 0° i 180° na półkulę zachodnią i wschodnią. Pośrodku mapy znajdziesz przecięcie równika z południkiem 0°. To przecięcie wyznacza cztery ćwiartki kuli ziemskiej. Są to:

1. ćwiartka północno-zachodnia, zajmująca lewą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leży w całości Ameryka Północna. Na północy kontynent ten rozciąga się od ramki mapy aż do południka 0°. Północno-wschodnią część kontynentu zajmują wyspy. Na wschodzie ćwiartki, przy południku 0° znajduje się zachodni fragment Europy, a na południe od niej zachodnia część Afryki. Na południu ćwiartki, przy równiku, leży północna część Ameryki Południowej.
2. ćwiartka północno-wschodnia, zajmująca prawą dalszą część mapy. W tej ćwiartce leżą: Europa, bez zachodniej części kontynentu, niemal cała Azja, bez północno- wschodniego skrawka kontynentu. Na południowym zachodzie ćwiartki znajduje się północno wschodnia część Afryki.
3. ćwiartka południowo-zachodnia, znajdująca się w lewej bliższej części mapy. W tej ćwiartce mieści się niemal w całości Ameryka Południowa, bez północnego fragmentu kontynentu oraz na południu ćwiartki połowa Antarktydy.
4. ćwiartka południowo-wschodnia, znajdująca się w prawej bliższej części mapy. W północno-zachodniej części ćwiartki leży południowa część Afryki. W północno- wschodniej części ćwiartki znajduje się Australia i na północ od niej, przy równiku, wyspy należące do Azji. Na południu ćwiartki, przy dolnej ramce mapy leży połowa Antarktydy.

Przy dalszym brzegu planszy, pomiędzy tytułem mapy a trójkątem, znajduje się objaśnienie sygnatur, użytych jedynie na tej mapie i nie wyjaśnionych na planszy „Legenda”. Są to:

1. prądy morskie ciepłe, oznaczone wypukłą, ciągłą linią, zakończoną strzałką. W druku barwnym linia i strzałka są czerwone.
2. prądy morskie zimne, pokazane wypukłą, przerywaną linią, zakończoną strzałką. W druku barwnym linia i strzałka są niebieskie.

Prądy morskie na mapie są opisane dwuliterowymi skrótami brajlowskimi, poprzedzonymi znakiem x (punkty 1, 3, 4, 6). W barwnym druku opisano je pełnymi nazwami, kolorem czarnym.

Opis treści mapy

Prądy morskie można porównać do potężnych rzek, przemieszczających się po powierzchni oceanów. Szerokość prądu morskiego może wynosić kilkadziesiąt, a głębokość kilka kilometrów. Prąd morski porusza się szybciej niż otaczające go wody oceanu. Jeśli przemieszczające się wody są cieplejsze niż sąsiadujące z nimi wody oceanu, nazywamy je ciepłym prądem. Jeśli są chłodniejsze, zimnym prądem.

Prądy tworzą na oceanach kręgi. Ruch wody na półkuli północnej jest zgodny z ruchem wskazówek zegara, na półkuli południowej przeciwny do niego. Prądy ciepłe płyną od równika w kierunku wyższych szerokości geograficznych, zimne odwrotnie.

Prądy w dużym stopniu wpływają na klimat wybrzeża, wzdłuż którego płyną. Ciepłe prądy ocieplają klimat i powodują, że staje się on wilgotniejszy. Zimne prądy działają odwrotnie. Wybrzeże, które opływają staje się zimniejsze i suchsze od sąsiadujących regionów, położonych w tej samej strefie klimatycznej.

W okolicach równika wody oceanów silnie się nagrzewają. Pod wpływem pasatów, czyli stałych wiatrów, występujących w strefie międzyzwrotnikowej, masy ogrzanej wody zaczynają płynąć na zachód, tworząc ciepłe prądy Północnorównikowy (skrót w brajlu pn) i Południoworównikowy (pd). Kiedy masy ciepłej wody dopłyną do kontynentu, rozdzielają się. Część wód płynie ku północy, część na południe wzdłuż wybrzeży kontynentu, dając początek innym ciepłym prądom. Prąd Południoworównikowy daje początek płynącym na południe ciepłym prądom: Brazylijskiemu (br) i Wschodnioaustralijskiemu (wa), a Prąd Północnorównikowy płynącym ku północy ciepłym prądom: Gujańskiemu (gu) i Kuro-siwo (ku). Oba prądy Północno- i Południoworównikowy dają również początek Równikowemu Prądowi Wstecznemu, który płynąc na wschód uzupełnia ubytki wody, wywołane przez te prądy. Równikowy Prąd Wsteczny nie jest opisany na mapie. Jest to prąd równoległy do prądów Północno- i Południoworównikowego ale płynący w przeciwnym kierunku.

W umiarkowanych szerokościach geograficznych naszej planety, to znaczy około 40 – 50° szerokości geograficznej północnej i południowej, wieją stałe wiatry zachodnie. Na półkuli południowej, w związku z tym, że wiatry te nie napotykają przeszkody w postaci lądu, występuje zimny prąd nazwany Dryfem Wiatrów Zachodnich (dw), który opływa Ziemię naokoło. Prąd ten, docierając do południowych wybrzeży Ameryki Południowej, Afryki i Australii, rozdziela się, tworząc zimne prądy: Peruwiański (pe), Benguelski (be) i Zachodnioaustralijski (za). Prądy te płyną na północ wzdłuż zachodnich wybrzeży kontynentów i docierają w okolice równika, gdzie zostają ogrzane, aby przekształcić się w prądy równikowe.

Na półkuli północnej wiatry zachodnie sprawiają, że ciepłe prądy, płynące wzdłuż wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej i Azji, skręcają na wschód. Przykładami są Prąd Zatokowy (zt) i Prąd Północnopacyficzny (pp). Przemierzają one ocean i docierają: Prąd Zatokowy do wybrzeży Europy, a Prąd Północnopacyficzny do wybrzeży Ameryki Północnej. U wybrzeży kontynentów każdy z prądów rozdziela się. Część wód poruszająca się ku północy pozostaje ciepłym prądem, gdyż wpływa na obszary, gdzie wody są coraz zimniejsze. Tak z Prądu Zatokowego powstaje ciepły Prąd Norweski (ng). Natomiast reszta wód, która skręca na południe, wpływa na obszary ciepłych wód i staje się prądem zimnym. W przypadku Prądu Zatokowego w ten sposób powstaje zimny Prąd Kanaryjski (kr). Prąd ten płynie wzdłuż wybrzeży Afryki i dopływa w okolice równika, gdzie jego wody ponownie ulegają ogrzaniu i przekształcają się w ciepły Prąd Północnorównikowy. Podobnie rozdziela się Prąd Północnopacyficzny u wybrzeży Ameryki Północnej.

W rejonach podbiegunowych naszej planety wiatry wieją od biegunów, gdzie ciężkie, mroźne powietrze tworzy wyże baryczne, ku niższym szerokościom geograficznym. Za ich przyczyną powstają zimne prądy morskie płynące na południe wzdłuż wybrzeży kontynentów. Na mapie oznaczono zimny prąd płynący wzdłuż wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej oraz Prąd Kamczacki (km), płynący wzdłuż wschodnich wybrzeży Azji.

Po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki.