19. Wybrane surowce metaliczne

19 – WYBRANE SUROWCE METALICZNE

Opis planszy

Mapa „Wybrane surowce metaliczne” umożliwi Ci zapoznanie się z rozmieszczeniem ośrodków wydobycia rud żelaza i miedzi na kuli ziemskiej.

Wyjmij planszę z teczki i ułóż tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 90 000 000 (jeden do dziewięćdziesięciu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 90 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 90 000 000 cm, czyli 900 km na powierzchni ziemi. Taka skala pozwala pokazać na jednej planszy wszystkie kontynenty. Niestety w tej skali mają one małą powierzchnię. Dlatego czytanie tej mapy wymagać będzie od Ciebie dużej precyzji i uwagi.

W prawym bliższym rogu znajduje się numer planszy. Omawiana plansza ma numer 19.

Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji, w nim zawartych, twoja praca będzie przebiegała sprawniej.

Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki przedstawiono na mapie siatkę kartograficzną oraz kontynenty. Na omawianej mapie umieszczono następujące wypukłe elementy siatki kartograficznej, pokazane również na innych mapach w atlasie w tej skali. Są to:

1. ramka mapy. Ma kształt zbliżony do elipsy. Tworzą ją następujące linie siatki kartograficznej: na północy i południu linie, obrazujące bieguny, a na wschodzie i zachodzie południk 170° długości geograficznej zachodniej. Bieguny na kuli ziemskiej są punktami, jednak w zastosowanym odwzorowaniu mają postać linii. Dlaczego tak się dzieje, wyjaśniliśmy przy planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Również przy tej planszy, wyjaśniliśmy, dlaczego południk 170° jest prawą i lewą ramką mapy.

2. równik, oznaczony linią złożoną z dużych kropek. W druku barwnym kropki są czarne. Równik biegnie poziomo, przez środek mapy. Jego wartość została opisana w stopniach po prawej stronie ramki. Jest to 0°. Równik dzieli kulę ziemską na dwie półkule: północną i południową.

3. zwrotniki i koła podbiegunowe, narysowane czarną linią złożoną z krótkich odcinków. Przebieg zwrotników i kół podbiegunowych jest podobny do przebiegu równika. Biegną poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Zaczynając od północy najpierw znajdziesz linię koła podbiegunowego północnego, później zwrotnik Raka. Następnie odnajdziesz równik. Kierując się na południe od równika, znajdziesz zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe północne. Wartości zwrotników i kół podbiegunowych opisano w stopniach po prawej stronie ramki. Wartość koła podbiegunowego północnego to 66°33´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Raka 23°27´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Koziorożca 23°27´ szerokości geograficznej południowej, koła podbiegunowego południowego 66°33´ szerokości geograficznej południowej.

4. południki 0° i 180° pokazane linią złożoną z drobnych kropeczek, a w druku barwnym grubszą, czarną, ciągłą linią. Południk 0° biegnie z północy na południe, przez środek mapy, łącząc bieguny. Południk 180° ma podobny przebieg, ale położony jest bliżej prawej ramki mapy. Południki 0° i 180° nie są opisane na mapie. Południki 0° i 180° dzielą kulę ziemską na dwie półkule: wschodnią i zachodnią.

   Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na oceanach. Wszystkie linie siatki kartograficznej, oprócz równika i linii tworzących ramkę mapy, są przedłużone o kilka milimetrów poza ramki, aby łatwiej je było odnaleźć.

   Siatka kartograficzna w czarnym druku jest taka sama, jak siatka pokazana na planszy „Świat – siatka kartograficzna”.

   Linię brzegową lądów, tak jak pokazano na planszy „Legenda” narysowano podwójną linią. Od strony oceanów jest to linia ciągła, a od strony wnętrza kontynentów kropkowana. Wnętrza kontynentów i oceany pozostawiono gładkie, bez faktury. W druku barwnym wybrzeża są czarne, lądy zielone, a oceany niebieskie. Zwróć uwagę na to, że linia brzegowa kontynentów została przerwana w miejscach, gdzie przecina lub nakłada się na sygnatury, symbolizujące ośrodki wydobycia rud żelaza i miedzi. Przerwanie linii brzegowej ma na celu ułatwienie czytania mapy.

Jak wiesz, równik dzieli kulę ziemską na półkulę północną i południową, a południki 0° i 180° na półkulę zachodnią i wschodnią. Pośrodku mapy znajdziesz przecięcie równika z południkiem 0°. To przecięcie wyznacza cztery ćwiartki kuli ziemskiej. Są to:

1. ćwiartka północno-zachodnia, zajmująca lewą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leży w całości Ameryka Północna. Na północy kontynent ten rozciąga się od ramki mapy aż do południka 0°. Północno-wschodnią część kontynentu zajmują wyspy. Na wschodzie ćwiartki, przy południku 0° znajduje się zachodni fragment Europy, a na południe od niej zachodnia część Afryki. Na południu ćwiartki, przy równiku, leży północna część Ameryki Południowej.
2. ćwiartka północno-wschodnia, zajmująca prawą dalszą część mapy. W tej ćwiartce leżą: Europa, bez zachodniej części kontynentu, niemal cała Azja, bez północno- wschodniego skrawka kontynentu. Na południowym zachodzie ćwiartki znajduje się północno-wschodnia część Afryki.
3. ćwiartka południowo-zachodnia, znajdująca się w lewej bliższej części mapy. W tej ćwiartce mieści się niemal w całości Ameryka Południowa, bez północnego fragmentu kontynentu oraz na południu ćwiartki połowa Antarktydy.
4. ćwiartka południowo-wschodnia, znajdująca się w prawej bliższej części mapy. W północno-zachodniej części ćwiartki leży południowa część Afryki. W północno- wschodniej części ćwiartki znajduje się Australia i na północ od niej, przy równiku, wyspy należące do Azji. Na południu ćwiartki, przy dolnej ramce mapy leży połowa Antarktydy.

Przy dalszym brzegu planszy, pomiędzy tytułem mapy a trójkątem, znajduje się objaśnienie sygnatur, użytych tylko na tej mapie i nie objaśnionych na planszy „Legenda”. Są to:

1. ośrodki wydobycia rud żelaza, oznaczone wypukłym okręgiem z pionową linią wewnątrz. W druku barwnym koło jest czerwone a jego obwódka i linia w środku czarne.
2. ośrodki wydobycia rud żelaza, pokazane znakiem złożonym z dwóch poziomych łuków i kropki pomiędzy nimi. W druku barwnym łuki i kropka są czarne a wnętrze znaku niebieskie.

Opis treści mapy

Zanim odszukasz na mapie poszczególne ośrodki wydobycia rud żelaza i miedzi, przypomnijmy, co to są rudy żelaza i rudy miedzi i jakie mają znaczenie w gospodarce.

Rudy żelaza są to minerały, zawierające pierwiastek chemiczny – żelazo. Rudy żelaza występują w przyrodzie dosyć powszechnie, ale na potrzeby przemysłu wydobywa się tylko te skały, które składają się przynajmniej z 25% żelaza.

Żelazo wykorzystuje się od czasów prehistorycznych do wyrobu narzędzi. Człowiek pierwotny wytapiał ten metal z rudy w ognisku. Później zaczęto budować piece, służące do pozyskiwania żelaza. Gwałtowny rozwój hutnictwa nastąpił podczas rewolucji przemysłowej w XIX wieku. Dziś żelazo jest jednym z najważniejszych surowców w światowej gospodarce. Produkuje się z niego stal, która ma wszechstronne zastosowanie w przemyśle. Używa się jej między innymi do wyrobu blach, karoserii samochodowych, rur, puszek do konserw i napojów, elementów mebli, konstrukcji budowlanych, narzędzi chirurgicznych i wielu innych artykułów.

Rudy miedzi, podobnie jak rudy żelaza, są to minerały zawierające pierwiastek chemiczny – miedź. Miedź była znana i używana nawet wcześniej niż żelazo. Człowiek prehistoryczny stosował ją do wyrobu ozdób. Potrafił też wytworzyć brąz, czyli stop miedzi z cyną, który dzięki temu, że był twardy, bardzo dobrze nadawał się do produkcji narzędzi. Obecnie miedź stosuje się w wielu gałęziach przemysłu. Pierwiastek ten bardzo dobrze przewodzi prąd i dlatego używa się go do produkcji przewodów elektrycznych. Miedź stosuje się również do wyrobu maszyn przemysłowych, instalacji wodociągowych i pokryć dachów oraz w przemyśle elektronicznym i telekomunikacji.

Teraz, kiedy powtórzyliśmy wiadomości o rudach żelaza i miedzi, możesz rozpocząć czytanie mapy.

W Europie na mapie oznaczono dwa ośrodki wydobycia rud żelaza. Pierwszy z nich znajduje się w południowo-wschodniej części kontynentu. Jest to ośrodek w Krzywym Rogu, leżący na północ od Morza Czarnego, na Ukrainie. Drugie miejsce wydobycia rud żelaza w Europie znajduje się na północy kontynentu, w pobliżu koła podbiegunowego północnego, w północnej Szwecji.

Rudy miedzi w Europie wydobywa się przede wszystkim w środkowej części kontynentu, w Polsce.

W Azji na mapie pokazano kilka ośrodków wydobycia rud żelaza. Na granicy Europy i Azji, na północ od Morza Kaspijskiego oznaczono dwa ośrodki. Pierwszy, wysunięty bardziej na północ, znajduje się w Rosji, na południu gór Ural. Drugi leży w Kazachstanie, u południowo-zachodnich podnóży Uralu. Kolejne miejsce wydobycia rud żelaza znajduje się w centrum kontynentu, w Rosji. Trzy sygnatury, oznaczające ośrodki wydobycia tego surowca, znajdują się w środkowo-wschodniej Azji. Są to ośrodki, leżące w Chinach, gdzie wydobywa się najwięcej rud żelaza na świecie. Na południu kontynentu, w środkowej jego części, w Indiach znajdują się kolejne dwa ośrodki wydobycia rud żelaza. Jeden z nich oznaczono na zwrotniku Raka, a drugi na południe od niego. Indie zajmują drugie miejsce w Azji pod względem wydobycia rud żelaza.

Rudy miedzi występują na południowo-wschodnim krańcu Azji: na wyspach Archipelagu Malajskiego, leżących na południe od równika oraz na Filipinach, znajdujących się pomiędzy zwrotnikiem Raka i równikiem. Filipiny leżą na wyspach, które w skali mapy mają małą powierzchnię. Dlatego w miejscu, gdzie znajduje się symbol ośrodka wydobycia rud miedzi, usunięto linię brzegową wyspy.

W Afryce rudy żelaza są wydobywane na północy kontynentu, na wschód od południka 0°, na zachodzie, pomiędzy zwrotnikiem Raka i równikiem, oraz na południu, w pobliżu zwrotnika Koziorożca. Rudy miedzi wydobywa się w ośrodku, położonym na południu kontynentu pomiędzy równikiem i zwrotnikiem Koziorożca.

W Ameryce Północnej rudy żelaza wydobywa się we wschodniej części kontynentu. Ośrodek wydobycia tego surowca, na mapie najdalej wysunięty na północ, znajduje się we wschodniej Kanadzie. Kolejne dwa ośrodki leżą na północnym wschodzie Stanów Zjednoczonych. Czwarty ośrodek znajduje się na południowym wschodzie kontynentu.

Rudy miedzi w Ameryce Północnej wydobywa się w dwóch regionach. Pierwszy z nich leży na zachodzie kontynentu w Stanach Zjednoczonych. Na mapie zaznaczono tam dwa ośrodki wydobycia tego surowca. Kolejne dwa miejsca eksploatacji rud miedzi znajdują się na wschodzie kontynentu, w południowo-wschodniej Kanadzie.

W Ameryce Południowej rudy żelaza wydobywa się na północy kontynentu, na północ od równika, w Wenezueli. Bardzo duże złoża tego surowca znajdują się we wschodniej części kontynentu, na północ od zwrotnika Koziorożca, w Brazylii. Trzeci ośrodek wydobycia rud żelaza na tym kontynencie oznaczono na południe od zwrotnika Koziorożca, w Chile.

W Chile znajdują się również bardzo bogate złoża rud miedzi. Na omawianej mapie oznaczono dwa ośrodki ich wydobycia w tym kraju.

Australia jest kontynentem obfitującym zarówno w rudy żelaza jaki i rudy miedzi. Rudy żelaza wydobywa się na północno-zachodnim i zachodnim wybrzeżu kontynentu. Ośrodki eksploatacji rudy miedzi znajdują się w północno-wschodniej części kontynentu, na północ od zwrotnika Koziorożca oraz na Tasmanii, wyspie położonej na południe od Australii. Wyspa ta jest niewielka, dlatego nie pokazano jej linii brzegowej, jedynie symbol oznaczający ośrodek wydobycia rud miedzi.

Na Antarktydzie nie ma ośrodków wydobycia rud żelaza i miedzi.

Po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki.