15. Rasy

15 – RASY

Opis planszy i legendy

Mapa „Rasy” pozwoli Ci poznać rozmieszczenie ludności na świecie przede wszystkim pod kątem barwy skóry. Ta cecha naszego wyglądu wyróżnia nas spośród innych ludzi, żyjących w różnych regionach kuli ziemskiej.

Plansza „Rasy” jest większa niż standardowe arkusze w atlasie i składa się z arkusza zawierającego mapę oraz ze składanego skrzydełka z legendą, doklejonego z prawej strony. Plansza jest włożona do teczki ze złożonym skrzydełkiem. Po wyjęciu z teczki, należy rozłożyć skrzydełko z legendą i ułożyć planszę tak, aby czarny, wypukły trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 90 000 000 (jeden do dziewięćdziesięciu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 90 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 90 000 000 cm, czyli 900 km na powierzchni ziemi. Taka skala pozwala pokazać na jednej planszy wszystkie kontynenty. Niestety w tej skali mają one małą powierzchnię. Dlatego czytanie tej mapy wymagać będzie od Ciebie dużej precyzji i uwagi.

Natomiast w prawym bliższym rogu znajduje się numer planszy. Jest to numer 15.

Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji w niej zawartych, twoja praca będzie przebiegała sprawniej.

Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki przedstawiono na mapie siatkę kartograficzną oraz kontynenty. Na omawianej mapie umieszczono następujące wypukłe elementy siatki kartograficznej, pokazane również na innych mapach w atlasie w tej skali. Są to:

1. ramka mapy – ma kształt zbliżony do elipsy. Tworzą ją następujące linie siatki kartograficznej: na północy i południu linie, obrazujące bieguny, a na wschodzie i zachodzie południk 170° długości geograficznej zachodniej. Bieguny na kuli ziemskiej są punktami, jednak w zastosowanym odwzorowaniu mają postać linii. Dlaczego tak się dzieje, wyjaśniliśmy przy planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Również przy okazji omawiania tej planszy, opisaliśmy, dlaczego południk 170° jest prawą i lewą ramką mapy.

2. równik – oznaczony linią złożoną z dużych kropek. W druku barwnym kropki są czarne. Równik biegnie poziomo, przez środek mapy. Jego wartość została opisana w stopniach po prawej stronie ramki. Jest to 0°. Równik dzieli kulę ziemską na dwie półkule: północną i południową.

3. zwrotniki i koła podbiegunowe – narysowane czarną linią złożone z krótkich odcinków. Przebieg zwrotników i kół podbiegunowych jest podobny do przebiegu równika. Biegną poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Zaczynając od północy najpierw znajdziesz linię koła podbiegunowego północnego, później zwrotnik Raka. Następnie odnajdziesz równik. Kierując się na południe od równika, znajdziesz zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe północne. Wartości zwrotników i kół podbiegunowych opisano w stopniach po prawej stronie ramki. Wartość koła podbiegunowego północnego to 66°33´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Raka 23°27´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Koziorożca 23°27´ szerokości geograficznej południowej, koła podbiegunowego południowego 66°33´ szerokości geograficznej południowej.

4. południki 0° i 180° – pokazane linią złożoną z drobnych kropeczek, a w druku barwnym grubszą, czarną, ciągłą linią. Południk 0° biegnie z północy na południe, przez środek mapy, łącząc bieguny. Południk 180° stopni ma podobny przebieg, ale położony jest bliżej prawej ramki mapy. Południki 0° i 180° nie są opisane na mapie. Południki 0° i 180° dzielą kulę ziemską na dwie półkule: wschodnią i zachodnią.

Wszystkie linie siatki kartograficznej, oprócz równika i linii tworzących ramkę mapy, są przedłużone o kilka milimetrów poza ramki, aby łatwiej je było odnaleźć. Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na oceanach.

Linię brzegową lądów zamieszkiwanych przez różne rasy narysowano ciągłą, czarną linią. Natomiast wybrzeża obszarów bezludnych pokazane są podwójną, równoległą linią, ciągłą od strony oceanów i mórz, a kropkowaną od strony lądów. Oceany pozostawiono gładkie, w druku barwnym są niebieskie.

Jak wiesz, równik dzieli kulę ziemską na półkulę północną i południową, a południki 0° i 180° na półkulę zachodnią i wschodnią. Pośrodku mapy znajdziesz przecięcie równika z południkiem 0°. To przecięcie wyznacza cztery ćwiartki kuli ziemskiej. Są to:

1. ćwiartka północno-zachodnia, zajmująca lewą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leży w całości Ameryka Północna. Na północy kontynent ten rozciąga się od ramki mapy aż do południka 0°. Północno-wschodnią część kontynentu zajmują wyspy. Na wschodzie ćwiartki, przy południku 0° znajduje się zachodni fragment Europy, a na południe od niej zachodnia część Afryki. Na południu ćwiartki, przy równiku, leży północna część Ameryki Południowej.

2. ćwiartka północno-wschodnia, zajmująca prawą dalszą część mapy. W tej ćwiartce leżą: Europa, bez zachodniej części kontynentu, niemal cała Azja, bez północno-wschodniego skrawka kontynentu. Na południowym zachodzie ćwiartki znajduje się północno-wschodnia część Afryki.

3. ćwiartka południowo-zachodnia, znajdująca się w lewej bliższej części mapy. W tej ćwiartce mieści się niemal w całości Ameryka Południowa, bez północnego fragmentu kontynentu oraz na południu ćwiartki połowa Antarktydy.

4. ćwiartka południowo-wschodnia, znajdująca się w prawej bliższej części mapy. W północno-zachodniej części ćwiartki leży południowa część Afryki. W północno wschodniej części ćwiartki znajduje się Australia i na północ od niej, przy równiku, wyspy należące do Azji. Na południu ćwiartki, przy dolnej ramce mapy leży połowa Antarktydy.

   Następnie znajdź na „skrzydełku” po prawej stronie planszy objaśnienia użytych na tej mapie faktur. Zwróć uwagę na to, że z lewej strony każdego wydzielenia znajduje się litera w brajlu. W druku barwnym litery są umieszczone obok wydzielenia lub na nim.

1. rasa biała – pionowe linie na różowym tle, oznaczona literą b.
2. rasa żółta – ukośne linie na żółtym tle, oznaczona literą ż.
3. rasa czarna (negroidzi) – szorstka faktura, na brązowym tle, oznaczona literą n.
4. rasa czarna (australoidzi) – szorstka faktura, na brązowym tle, oznaczona literą l.
5. rasa przejściowa – biała i żółta – gładka podniesiona faktura na zielonym tle ze skrótem „b ż”.
6. rasa przejściowa – biała i czarna – gładka podniesiona faktura na zielonym tle ze skrótem „b n”.
7. rasa przejściowa – żółta i czarna – gładka podniesiona faktura na zielonym tle ze skrótem „ż l”.

Rasy biała i żółta są opisane na mapie odpowiednią literą w brajlu jedynie w przypadku, gdy powierzchnia pokryta fakturą jest zbyt mała, aby można było ja rozróżnić. Natomiast pozostałe rasy są zawsze opisane.

Tereny niezamieszkałe, na których nie ma oznaczeń rasy, pozostawiono gładkie, bez faktury.

Opis treści mapy

Znasz już legendy z objaśnieniami wszystkich elementów treści mapy oraz układ kontynentów na mapie.

Przypomnij sobie legendę, umieszczoną na skrzydełku doczepionym do głównej planszy. Zawiera ona cztery wydzielenia, opisujące rasy ludzkie na świecie oraz trzy wydzielenia symbolizujące formy przejściowe między rasami.

Wszyscy ludzie żyjący na Ziemi należą do jednego gatunku – homo sapiens to znaczy człowiek rozumny. To zadziwiające i zarazem ciekawe jak bardzo się różnimy między sobą. Te różnice spowodowały, że można podzielić ludzi na rasy, biorąc pod uwagę takie cechy jak: kolor skóry i oprawa oczu, kształt głowy, kolor i kształt włosów, kształt nosa i warg, wielkość i budowa ciała, grupa krwi. Sklasyfikować ludzi pod względem rasowym nie jest łatwo, bowiem migracje spowodowały mieszanie się ras i powstawanie nowych odmian.

Antropolodzy, czyli naukowcy zajmujący się między innymi tymi zagadnieniami, wyróżniają ponad dwadzieścia ras ludzkich. Jednak udało się wyróżnić trzy główne rasy – odmiany, uwzględniając nie tylko kolor skóry, ale również proporcje części ciała, kształt czaszki, twarzy, nosa, kształt i barwę oczu, intensywność i rodzaj owłosienia.

Mamy zatem rasę białą, nam najbliższą, zwaną europeidalną, która zasiedliła Europę, Bliski Wschód i północną Afrykę i północne Indie oraz w wyniku emigracji rozprzestrzeniła się na obszar obu Ameryk, południowej Afryki, Australii i Nowej Zelandii. Jest to najliczniejsza rasa na świecie. Na naszej mapie zauważysz, że rasa biała niemal w całości występuje w umiarkowanych szerokościach geograficznych.

Rasa żółta zwana mongoidalną zajmowała pierwotnie wschodnią i południowo-wschodnią Azję (w większości to są Chińczycy, ale też Japończycy, Wietnamczycy, Koreańczycy, Indonezyjczycy i inni) oraz Syberię i wyspy Arktyki (Eskimosi). Zalicza się również do tej rasy Indian zamieszkujących obie Ameryki oraz mieszkańców Polinezji i Mikronezji. Z czasem rasa żółta rozprzestrzeniła się na centralną i zachodnią Azję. Z kolei na skutek ekspansji Europejczyków zmniejszyły się obszary zamieszkiwane przez rasę żółtą, w tym głównie przez Indian w obu Amerykach. W Ameryce Północnej ludność należąca do tej rasy zamieszkuje obecnie północną Kanadę i Góry Skaliste, a w Ameryce Południowej Nizinę Amazonki i wyższe partie Andów. Na naszej mapie zauważysz, że rasa żółta zaludnia w znaczącej części obszary leżące w strefie międzyzwrotnikowej oraz podbiegunowej. Na takie rozmieszczenie wpłynęły wydarzenia historyczne.

Obszar obecnej Afryki niegdyś zamieszkiwany był tylko przez rasę czarną zwaną negroidalną (Murzyni). Skupiska czarnej ludności znajdowały się również w południowych Indiach, na Cejlonie oraz w Australii (Aborygeni), Nowej Gwinei (Papuasi) i Melanezji. Później w wyniku ekspansji ludności należącej do rasy białej obszary zamieszkiwane przez czarną rasę znacznie zmniejszyły się do strefy międzyzwrotnikowej w Afryce oraz wnętrza suchego kontynentu australijskiego. Z kolei w wyniku niewolnictwa rasy czarnej, doszło do rozprzestrzenienia się jej na obszar Brazylii, Stanów Zjednoczonych i wysp Ameryki Środkowej. Na tych obszarach mieszkają obecnie potomkowie Murzynów – Afroamerykanie.

Poza rasami głównymi, w strefach ich kontaktów, powstały rasy przejściowe (pośrednie). Są to przede wszystkim:

1. Metysi – forma przejściowa między rasą białą a żółtą – potomek białej kobiety i Indianina lub białego mężczyzny i Indianki. Zamieszkują oni obszary w obu Amerykach (najwięcej w Meksyku). Do tej grupy zaliczane są także ludy centralnej Azji (na przykład Kazachowie);
2. Mulaci – forma przejściowa między rasą białą a czarną – potomek białej kobiety i Murzyna lub białego mężczyzny i Murzynki. Zamieszkują oni przede wszystkim Czad, Sudan, Etiopię, Erytreę, Somalię, część Kenii oraz południowe Indie;
3. Zambosi (Zambo) – forma przejściowa między rasą żółtą a czarną – mieszańcy mongoidalno-negroidalni. W szczególności zamieszkują Japonię, Półwysep Indochiński (Wietnam, Kambodżę, Tajlandię), Archipelag Malajski (Indonezyjczycy), Filipiny oraz wyspy Mikronezji i Polinezji a także Madagaskar.

W wyniku intensywnych migracji ludności w dwudziestym wieku granice między odmianami i rasami coraz bardziej się zacierają. W szczególności przedstawiciele rasy mongoidalnej zasiedlili większość krajów świata.

Ludność zamieszkująca różne tereny tworzyła poprzez wieki własne tradycje, kulturę i obyczaje. Widać to znakomicie w sztuce, w sposobie ubierania się, budownictwie i w sposobie gospodarowania. Te wszystkie elementy też nas wyróżniają tworząc niezwykle urozmaicony obraz człowieka.

Bardzo ważne jest, aby zapamiętać, że definicja rasy dotyczy charakterystycznych cech dziedzicznych i nie ma nic wspólnego z ich hierarchizacją. Poglądy głoszące tezę o nierówności ludzi, a wynikająca z nich ideologia przyjmująca wyższość jednych ras nad innymi, prowadzą do dyskryminacji rasowej i nazywają się rasizmem.

Kiedy skończysz czytanie mapy, złóż skrzydełko i włóż planszę z powrotem do teczki.