14. Gęstość zaludnienia

14 – GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA

Opis planszy i legendy

Plansza „Gęstość zaludnienia” pozwoli Ci poznać świat pod kątem przestrzennego rozmieszczenia ludności i pomoże zrozumieć, co wpływa na to rozmieszczenie i jakie skutki niesie wzrost liczby ludności.

Wyjmij planszę z teczki i ułóż tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 90 000 000 (jeden do dziewięćdziesięciu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 90 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 90 000 000 cm, czyli 900 km na powierzchni ziemi. Taka skala pozwala pokazać na jednej planszy wszystkie kontynenty. Niestety w tej skali mają one małą powierzchnię. Dlatego czytanie tej mapy wymagać będzie od Ciebie dużej precyzji i uwagi.

Natomiast w prawym bliższym rogu znajduje się numer planszy. Jest to numer 14.

Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji, w niej zawartych, twoja praca będzie przebiegała sprawniej.

Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki przedstawiono na mapie siatkę kartograficzną oraz kontynenty. Na omawianej mapie umieszczono następujące wypukłe elementy siatki kartograficznej, pokazane również na innych mapach w atlasie w tej skali. Są to:

1. ramka mapy – ma kształt zbliżony do elipsy. Tworzą ją następujące linie siatki kartograficznej: na północy i południu linie obrazujące bieguny, a na wschodzie i zachodzie południk 170° długości geograficznej zachodniej. Bieguny na kuli ziemskiej są punktami, jednak w zastosowanym odwzorowaniu mają postać linii. Dlaczego tak się dzieje, wyjaśniliśmy przy planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Również przy tej planszy opisaliśmy, dlaczego południk 170° jest prawą i lewą ramką mapy.

2. równik – oznaczony linią złożoną z dużych kropek. W druku barwnym kropki są czarne. Równik biegnie poziomo, przez środek mapy. Jego wartość została opisana w stopniach po prawej stronie ramki. Jest to 0°. Równik dzieli kulę ziemską na dwie półkule: północną i południową.

3. zwrotniki i koła podbiegunowe – narysowane czarną linią złożone z krótkich odcinków. Przebieg zwrotników i kół podbiegunowych jest podobny do przebiegu równika. Biegną poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Zaczynając od północy najpierw znajdziesz linię koła podbiegunowego północnego, później zwrotnik Raka. Następnie odnajdziesz równik. Kierując się na południe od równika, znajdziesz zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe północne. Wartości zwrotników i kół podbiegunowych opisano w stopniach po prawej stronie ramki. Wartość koła podbiegunowego północnego to 66°33´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Raka 23°27´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Koziorożca 23°27´ szerokości geograficznej południowej, koła podbiegunowego południowego 66°33´ szerokości geograficznej południowej.

4. południki 0° i 180° – pokazane linią złożoną z drobnych kropeczek, a w druku barwnym grubszą, czarną, ciągłą linią. Południk 0° biegnie z północy na południe, przez środek mapy, łącząc bieguny. Południk 180° stopni ma podobny przebieg, ale położony jest bliżej prawej ramki mapy. Południki 0° i 180° nie są opisane na mapie. Południki 0° i 180° dzielą kulę ziemską na dwie półkule: wschodnią i zachodnią.

Wszystkie linie siatki kartograficznej, oprócz równika i linii tworzących ramkę mapy, są przedłużone o kilka milimetrów poza ramki, aby łatwiej je było odnaleźć. Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na oceanach.

Linię brzegowa lądów, tak jak pokazano na planszy „Legenda” narysowano ciągłą, czarną linią. Oceany pozostawiono gładkie, w druku barwnym są niebieskie.

Jak wiesz, równik dzieli kulę ziemską na półkulę północną i południową, a południki 0° i 180° na półkulę zachodnią i wschodnią. Pośrodku mapy znajdziesz przecięcie równika z południkiem 0°. To przecięcie wyznacza cztery ćwiartki kuli ziemskiej. Są to:

1. ćwiartka północno-zachodnia, zajmująca lewą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leży w całości Ameryka Północna. Na północy kontynent ten rozciąga się od ramki mapy aż do południka 0°. Północno-wschodnią część kontynentu zajmują wyspy. Na wschodzie ćwiartki, przy południku 0° znajduje się zachodni fragment Europy, a na południe od niej zachodnia część Afryki. Na południu ćwiartki, przy równiku, leży północna część Ameryki Południowej.

2. ćwiartka północno-wschodnia, zajmująca prawą dalszą część mapy. W tej ćwiartce leżą: Europa, bez zachodniej części kontynentu, niemal cała Azja, bez północno-wschodniego skrawka kontynentu. Na południowym-zachodzie ćwiartki znajduje się północno wschodnia część Afryki.

3. ćwiartka południowo-zachodnia, znajdująca się w lewej bliższej części mapy. W tej ćwiartce mieści się niemal w całości Ameryka Południowa, bez północnego fragmentu kontynentu oraz na południu ćwiartki połowa Antarktydy.

4. ćwiartka południowo-wschodnia, znajdująca się w prawej bliższej części mapy. W północno-zachodniej części ćwiartki leży południowa część Afryki. W północno-wschodniej części ćwiartki znajduje się Australia i na północ od niej, przy równiku, wyspy należące do Azji. Na południu ćwiartki, przy dolnej ramce mapy leży połowa Antarktydy.

   Następnie znajdź przy dalszym brzegu planszy objaśnienia użytych na tej mapie faktur.

1. obszary gęsto zaludnione – gęsta, szorstka faktura na brązowym tle,
2. obszary średnio zaludnione – rzadka, szorstka faktura na pomarańczowym tle,
3. obszary słabo zaludnione i bezludne – gładka podniesiona faktura na białym tle.

Opis treści mapy

Znasz już legendy wyjaśniające wszystkie elementy dotykowe oraz układ kontynentów na mapie.

Przypomnij sobie legendę, którą znajdziesz w dalszej części arkusza. Zawiera ona trzy wydzielone obszary określające gęstość zaludnienia na świecie.

Przy omawianiu rozmieszczenia ludności posługujemy się wskaźnikiem gęstości zaludnienia, który oznacza liczbę mieszkańców przypadającą na jednostkę powierzchni i jest to zwykle na jeden kilometr kwadratowy.

Zależnie od przeznaczenia mapy pokazującej zagadnienia związane z gęstością zaludnienia, stopień jej szczegółowości może być różny. Dla jednego państwa ten wskaźnik pokazuje się w gminach, powiatach lub województwach na podstawie danych statystycznych, jakie uzyskujemy z rocznika statystycznego. Im mniejsza jednostka administracyjna tym otrzymujemy dokładniejszą mapę. Dla kontynentów i dla świata taka szczegółowość byłaby zbyt duża i mapa byłaby trudna do czytania zwłaszcza dotykowego. Można zatem gęstość zaludnienia dla świata pokazać przypisując odpowiednie wartości do poszczególnych państw. Warto zauważyć, że odniesienie gęstości ludności do całych państw nie zawsze odzwierciedla faktyczne rozmieszczenie ludności, bowiem ludność skupia się w najlepszych dla siebie obszarach pod względem warunków naturalnych i społeczno-gospodarczych. W wielu krajach jest tak, że są obszary gęściej zaludnione i takie, gdzie nikt nie mieszka. Tak więc wydzielenie regionów, tak jak to ma miejsce w przypadku naszej mapy, najlepiej odzwierciedla przestrzenne rozmieszczenie ludności na świecie.

Zróżnicowanie gęstości zaludnienia zwykle przedstawia się za pomocą skali barw. Na naszej mapie poza barwami są również faktury czytane dotykowo. Znajdziesz trzy wydzielenia pozwalające rozróżnić obszary o różnym stopniu zagęszczenia ludności. Przypomnij sobie co oznaczają poszczególne faktury.

Zacznijmy od obszarów bardzo słabo zaludnionych, które występują na terenach o skrajnie trudnych warunkach życia. Bezludne lub prawie bezludne są ogromne obszary o bardzo niskiej temperaturze powietrza przez cały rok lub prawie cały rok. Takimi obszarami na półkuli południowej są cały kontynent Antarktydy oraz południowa część Ameryki Południowej (ćwiartka południowo-zachodnia), a na półkuli północnej (ćwiartka północno-zachodnia) – Arktyka z północną Kanadą, Alaską i Grenlandią oraz północna część Azji (ćwiartka północno-wschodnia) z Syberią.

Podobnie bardzo słabo zaludnione są obszary pustynne, z powodu niedoboru lub braku wody: w Afryce (w północnej części jest to pustynia Sahara a na południu – pustynia Namib), w Azji (znacząca część Półwyspu Arabskiego, Pustynia Thar oraz Kara-Kum i Kyzył-Kum, Takla Makan i Gobi), pustynie położone we wnętrzu Australii (ćwiartka południowo-wschodnia) oraz w Ameryce Północnej na Półwyspie Kalifornijskim, w Wielkiej Kotlinie i Kotlinie Kolorado (ćwiartka północno-zachodnia).

Zwróć uwagę, że w strefie równikowej w trudno dostępnych wilgotnych lasach równikowych (tropikalne lasy deszczowe) również występują niesprzyjające warunki do osiedlania się ludności. Związane to jest ze zbyt wysoką temperaturą powietrza, zbyt dużą wilgotnością i chorobami tropikalnymi. Obszary takie znajdziesz na naszej mapie w Afryce w Kotlinie Kongo i w Ameryce Południowej na Nizinie Amazonki.

Barierą osadniczą są również tereny wysokogórskie, trudne do zagospodarowania i użytkowania przez człowieka.

Najgęściej zaludnione obszary występują w umiarkowanych i podzwrotnikowych szerokościach geograficznych i jest to:

1. południowo-wschodnia i południowa Azja, gdzie znajdują się najludniejsze państwa świata – Chiny i Indie;

2. Europa Zachodnia i Środkowa;

3. w Ameryce Północnej rejon Wielkich Jezior i wybrzeże Oceanu Atlantyckiego w Stanach Zjednoczonych.

   Najludniejsze obszary naszego globu zamieszkuje około siedemdziesięciu procent ogółu ludności.

   Zwróć uwagę, że największa gęstość zaludnienia jest w regionach nizinnych, gdzie są żyzne gleby sprzyjające rozwojowi rolnictwa i dogodne warunki do poprowadzenia szlaków komunikacyjnych oraz w sąsiedztwie morza, gdzie poprzez porty morskie prowadzony jest handel towarami z zagranicą.

   W miarę wzrostu liczby ludności pojawiają się zjawiska bardzo niekorzystne, które szczególnie silnie ujawniają się w krajach słabo rozwiniętych. Więcej ludności to: przeludnienie wsi i miast, wzrost bezrobocia, co w konsekwencji powoduje migrację do miast, rozwój różnych patologii społecznych oraz trudniejszy dostęp do oświaty i służby zdrowia, co w efekcie wpływa na wzrost analfabetyzmu i łatwość rozprzestrzeniania się epidemii groźnych chorób zakaźnych.

   W krajach wysoko rozwiniętych powyższe problemy nie istnieją lub są znacznie mniej odczuwalne. Dotyka je natomiast problem nielegalnej imigracji z krajów słabo rozwiniętych. Przyczyną współczesnych migracji jest najczęściej poszukiwanie zatrudnienia lub wyższych zarobków. Niestety powodem migracji są również wojny i prześladowania. Ludność obecnie emigruje z Azji, Ameryki Łacińskiej oraz z Afryki. Natomiast obszarami imigracji jest przede wszystkim Ameryka Północna i Europa oraz Australia. Emigracja jest zjawiskiem niekorzystnym, bowiem z krajów emigracyjnych najczęściej wyjeżdżają osoby młode i wykształcone. W ten sposób pogłębiają się co raz bardziej dysproporcje w poziomie życia w poszczególnych krajach, ale i na poszczególnych kontynentach.

Po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki.