p14. Zanieczyszczenie środowiska

p14 Polska – zanieczyszczenie środowiska

Opis mapy

Skala mapy 1:2.000.000 jest taka sama jak skala mapy podstawowej.
Na ramce mapy zostały zaznaczone miejsca przejścia przez nią południków i równoleżników.
Skala liczbowa mapy jest umieszczona w lewym dalszym rogu arkusza pod tytułem mapy i powtórzona nad podziałką liniową. Podziałka liniowa znajduje się w prawym dalszym rogu arkusza. Obrazuje ona odległość w terenie wynoszącą 100 km. Skala 1:2.000.000 oznacza, że odległości na mapie zostały zmniejszone 2 miliony razy. Dzięki temu obraz całej Polski, kraju o powierzchni ponad 300 tysięcy km², mieści się na jednym arkuszu mapy atlasowej, łatwym do objęcia zasięgiem rąk. Jest zrozumiałe, że przy takim zmniejszeniu oznaczenia mapy będą podawały tylko informacje bardzo ogólne najlepiej obrazujące temat, którego dotyczy mapa.
Mapa przedstawia obszary dużego zanieczyszczenia powierza i odcinki silnie zanieczyszczonych rzek w Polsce oraz ośrodki przemysłowe szczególnie szkodliwe dla środowiska naturalnego naszego kraju.

Czytanie mapy

Wyjmij z teczki mapę p14. Na uprzątnięte wcześniej biurko połóż prawidłowo mapę, tak by w prawym dalszym rogu znalazł się wypukły czarny trójkąt. Odszukaj tytuł mapy. Jaka jest skala mapy i co ona oznacza?
Mapa zawarta jest w prostokątnej ramce narysowanej wypukłą czarną linią. Oznaczenia charakterystyczne dla tematu tej mapy naniesiono tylko na obszarze Polski. Przy ramce mapy zaznaczono miejsca przecięcia ramki z równoleżnikami i południkami. Miejsca te opisano w stopniach.
Przeczytaj legendę przy lewym brzegu arkusza i zapamiętaj, jaka sygnatura i jakie faktury zostały użyte na tej mapie.
Na mapie zastosowano trzy znaki specyficzne:

• wypukły obrys kwadratu umieszczony na tle czarnego kwadratu z białym wypełnieniem – oznacza ośrodki przemysłowe szczególnie uciążliwe dla środowiska;

• linia wypukłych drobnych punktów umieszczona na czarno-żółtej linii wskazuje najsilniej zanieczyszczone odcinki rzeki;

• faktura wypukłych ukośnych linii na szarym tle oznacza obszary dużego zanieczyszczenia powietrza.

Pozostałe użyte na mapie znaki objaśnione są w legendzie mapy podstawowej i w legendzie tomu pierwszego.
Przypomnij sobie technikę poruszania palcami po mapie w trakcie pracy.
Najpierw przypomnij sobie, jak oznaczono granicę Polski – linią wypukłych dużych punktów umieszczoną na szerokiej czerwonej linii. Obwiedź palcami kontur Polski wzdłuż granicy. Teraz, przesuwając wszystkie palce od północnej, czyli dalszej ramki mapy na południe, czyli do siebie, przejrzyj całą mapę. Wykonuj czynność powoli. Zauważ w centralnej i południowej Polsce obszary, pokryte fakturą wypukłych ukośnych linii na szarym tle, oznaczającą duże zanieczyszczenie powietrza w tej części kraju. Badaj kolejno każdy z tych obszarów i odczytuj nazwy miast – ośrodków przemysłowych, szczególnie uciążliwych dla środowiska.
Największy obszar Polski o dużym zanieczyszczeniu powietrza leży przy naszej południowej granicy i ciągnie się od Nysy Łużyckiej aż do Wisły przy ujściu Sanu. W obszarze tym zaznaczono i opisano trzy z licznych ośrodków przemysłowych. Odszukaj je. Zauważ, jak wiele jest w tym obszarze sygnatur, oznaczających ośrodki przemysłowe szczególnie uciążliwe dla środowiska. Także rzeki płynące przez ten obszar mają na znacznych odcinkach wody silnie skażone. Prześledź bieg Odry, Nysy Łużyckiej i Wisły przez zaznaczony obszar i zauważ ich odcinki oznaczone sygnaturą rzeki skażonej.
Na północ od Krakowa, między Wartą na zachodzie a Pilicą na południowym wschodzie, znajdziesz kolejny niewielki obszar silnie skażonego powietrza. Obejmuje on miasto Łódź.
Na północ od tego obszaru duży obszar silnie skażonego powietrza rozpościera się od Poznania do Warszawy i obejmuje jeszcze trzy niepodpisane ośrodki przemysłowe.
W oznaczonym gładką fakturą obszarze czystego lub mniej zanieczyszczonego powietrza działają jednak liczne, uciążliwe dla środowiska ośrodki przemysłowe i płyną rzeki o skażonych wodach. Dla potrzeb przemysłu zużywa się dużo wody, która w procesie produkcji jest zanieczyszczana. Ośrodki przemysłowe odnajdziesz najłatwiej, śledząc bieg rzek zaznaczonych na mapie. W ten sposób poznasz położenie szczególnie uciążliwych ośrodków przemysłowych i odcinki rzek bardzo silnie zanieczyszczonych. Sprawdź oznaczenia w legendzie mapy. Zauważ, że miasta portowe Gdańsk i Szczecin także są ośrodkami uciążliwymi dla środowiska.
Prześledź bieg Wisły i jej dopływów: Narwi z Bugiem i Sanu, zaczynając od ujścia Wisły do morza. Zauważ ośrodki przemysłowe i skażone odcinki rzek. Tylko między Wisłą a Pilicą znajdziesz dwa ośrodki przemysłowe nieleżące nad dużą rzeką.
Prześledź podobnie bieg Odry i jej dopływów: Warty z Notecią i Nysy Łużyckiej. Następnie jeszcze raz przesuń palcami po całym obszarze Polski. Zauważ, że tereny północne są obszarami stosunkowo czystymi ekologicznie. Podobnie jest w południowo-wschodnim obszarze Karpat.

Opis treści mapy

Na mapie zestawiono jedną z głównych przyczyn zanieczyszczeń środowiska – szczególnie uciążliwe ośrodki przemysłowe oraz dwa główne elementy środowiska, wodę i powietrze, na które te ośrodki mają wyraźny niekorzystny wpływ. Emitują one zanieczyszczenia zarówno pyłowe jak i gazowe. W tym szczególnie szkodliwe są tlenki siarki, tlenek azotu oraz dwutlenek węgla.
Na terenie Polski obszar dużego zanieczyszczenia powietrza obejmuje prawie całą południową część Polski. Na tym obszarze znajduje się kilka dużych okręgów przemysłowych i wiele mniejszych ośrodków przemysłowych. W południowo- zachodniej części tego obszaru, u zbiegu granicy Polski z Niemcami i Czechami leży Turoszowskie Zagłębie Węgla Brunatnego, w którym wydobywa się węgiel brunatny i wykorzystuje do wytwarzania energii elektrycznej. Węgiel jest również wydobywany na terenie Czech i Niemiec. Zarówno wydobywanie jak i spalanie węgla brunatnego powodują znaczne szkody w środowisku, a przeważające w Polsce wiatry zachodnie rozprowadzają zanieczyszczenia w atmosferze na znacznym obszarze Polski. Około 100 km w kierunku północno-wschodnim od Turoszowa znajduje się Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy, w którym rozwinięte jest górnictwo i hutnictwo miedzi. Okręg ten jest jednym z największych ośrodków eksploatacji miedzi na świecie. Trzecim okręgiem na tym terenie, największym w Polsce, jest Górnośląski Okręg Przemysłowy, zlokalizowany w okolicy Katowic. Górnictwo węgla kamiennego, hutnictwo żelaza oraz cynku i ołowiu, produkcja energii elektrycznej, maszyn i urządzeń, środków transportu, przemysł chemiczny i wiele innych zakładów są skoncentrowane w tym wielkim okręgu przemysłowym. W tej części Polski są również inne duże ośrodki przemysłowe. Na mapie zaznaczono kilkanaście z nich, podpisano te największe – Wrocław i Kraków.
Dwa pozostałe obszary o dużym zanieczyszczeniu powietrza znajdują się w środkowej Polsce i są nieco mniejsze. Jeden z nich leży między Poznaniem i Warszawą – dużymi ośrodkami przemysłu o wielobranżowym profilu. Spory udział w zanieczyszczeniu powietrza mają również okolice Konina z kopalniami węgla brunatnego i przemysłem paliwowo-energetycznym. Drugi obszar zanieczyszczeń obejmuje ośrodki przemysłowe w Łodzi i jej okolicach oraz Bełchatowskie Zagłębie Węglowo-Energetyczne, w którym wydobywa się węgiel brunatny i produkuje energię elektryczną.
Stosunkowo niewielkie zanieczyszczenie powietrza występuje w północnej i wschodniej części Polski, ze względu na brak dużych miast i ośrodków przemysłowych oraz duże powierzchnie leśne.
Ośrodki przemysłowe, zarówno te zaznaczone na mapie jak i pozostałe, mają swój udział również w zanieczyszczeniu wód. Woda w przemyśle wykorzystywana jest zarówno w chemicznych procesach technologicznych jak i do chłodzenia urządzeń. Ponad 70% tych wód powraca do wód powierzchniowych jako ścieki. W zanieczyszczeniu wód mają znaczny udział ścieki komunalne, z których prawie 60% bez oczyszczenia trafia do wód powierzchniowych. W rezultacie znaczne odcinki polskich rzek są silnie zanieczyszczone. Na mapie przedstawiono tylko najdłuższe rzeki, ale odprowadzają one również wody z rzek mniejszych, które też są skażone.
Zanieczyszczone są nie tylko wody powierzchniowe, ale i podziemne. Rzeki spływają ostatecznie do Bałtyku, który jest przez to jednym z najbardziej skażonych mórz na świecie. Dalszy rozwój gospodarki powinien uwzględniać zasady zrównoważonego rozwoju. Jedną z nich jest troska o zachowanie zasobów naturalnych również dla przyszłych pokoleń.
Wody czyste można spotkać jeszcze w potokach górskich, szczególnie w Karpatach oraz w rzekach na pojezierzach.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki.