p7. Mierzeja Helska i ujście Wisły

p7 Mierzeja Helska i ujście Wisły

Opis mapy

Na arkuszu p7 są dwie mapy. W lewej dalszej części umieszczony jest schematyczny rysunek przedstawiający zarys granic Polski z wyróżnioną Wisłą i Warszawą. Na tym rysunku, na obszarze ujścia Wisły do morza, umieszczony jest wypukły obrys czarnego prostokąta obrazujący zasięg mapy ujścia Wisły. Mapa ta znajduje się po prawej stronie arkusza, a jej skala 1:400.000 wraz z podziałką liniową została opisana przy dalszym brzegu arkusza, na lewo od mapy ujście Wisły. W lewej bliższej ćwiartce arkusza znajduje się mapa Mierzei Helskiej w skali 1:200.000.
Te dwie mapy są bardziej szczegółowe niż mapy Pobrzeża Bałtyku oraz Pojezierza Pomorskiego i Pojezierza Mazurskiego. Podziałki liniowe umieszczone pod skalami mają tę samą długość, ale odpowiadają różnym odległościom w terenie. Ten sam odcinek na mapie ujścia Wisły odpowiada 20 km, a na mapie Mierzei Helskiej – 10 km.
Znaki tych map opisane są w legendzie tomu pierwszego.

Czytanie mapy

Teczkę z pierwszą częścią Atlasu połóż przed sobą, uchwytem do siebie. Otwórz teczkę, odkładając skrzydełko do siebie. Wyjmij arkusz legendy. Jest on mniejszy od pozostałych arkuszy. Sprawdź w spisie, na skrzydełku teczki, który numer ma arkusz z mapami „Mierzeja Helska i ujście Wisły”.
Wysuń delikatnie mapy z teczki. Czytaj tytuły umieszczone przy złożeniu map. Znajdź arkusz legendy i arkusz p7 „Mierzeja Helska i ujście Wisły” i wyjmij je z teczki.
Jeśli nie pamiętasz zasad pracy z mapą, to zaczniemy od podstaw. Rozluźnij swoje ręce. Potrząsaj nimi przez moment aż poczujesz, że są swobodne. Jeśli w ciągu kilku minut podczas pracy poczujesz napięcie w ramionach to znaczy, że potrzebujesz jeszcze kilku minut relaksu. Twoje palce dopiero wtedy będą dobrze czytały obraz dotykowy, gdy ramiona będą swobodne, nie napięte.
Połóż arkusz legendy przed sobą na biurku. Sprawdź, czy w prawym dalszym rogu arkusza jest wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to legenda leży prawidłowo. Teraz dokładnie przeczytaj wszystkie sygnatury i ich objaśnienia. Niektóre oznaczenia możesz już pamiętać, bo były objaśnione na mapie podstawowej. Znajdź:

• fakturę linii poziomych na niebieskim tle – oznaczającą morza;

• szorstką cienką linię umieszczoną na cienkiej linii granatowej – oznaczającą linię brzegową;

• wypukłe gładkie linie ciągłe umieszczone na linii ciągłej granatowej –

• oznaczające rzeki;

• wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku górze umieszczone na granatowych półokręgach wypełnionych kolorem niebieskim – oznaczające jeziora;

• wypukłe okręgi umieszczone na okręgach z czarnych linii wypełnionych kolorem pomarańczowym – oznaczające miasta.

W legendzie tomu pierwszego znajdziesz też znaki i ich objaśnienia, których nie było w legendzie mapy podstawowej, a których znajomość będzie ci potrzebna do właściwego odczytywania treści mapy:

• obszary zabudowane – otoczone gładką linią od wnętrza obszaru zabudowanego, lecz szorstką od zewnątrz, z wnętrzem obszaru w kolorze jasnopomarańczowym;

• kanały oznaczone wypukłą linią ciągłą umieszczoną na linii ciągłej granatowej, poprzecinanej krótkimi wypukłymi granatowymi kreseczkami;

• szczyt oznaczony trzema wypukłymi czarnymi punktami na tle czerwonego trójkąta, skierowanego wierzchołkiem ku górze;

• depresja oznaczona trzema wypukłymi czarnymi punktami na tle zielonego trójkąta, skierowanego wierzchołkiem ku dołowi.

Postaraj się zapamiętać sygnatury, a w razie potrzeby korzystaj z legendy. Po dokładnym zapoznaniu ze znakami użytymi na mapie połóż arkusz legendy w dostępnym miejscu.
Teraz rozłóż arkusz p7 na uprzednio uprzątniętym biurku, tak by nic nie leżało pod nim ani na nim i nie przeszkadzało ci w pracy. Sprawdź, czy w prawym dalszym rogu arkusza jest wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to arkusz leży prawidłowo. Jeśli nie, to obróć go, tak by trójkąt znalazł się we właściwym miejscu.
Przeczytaj rysunek w lewej dalszej części arkusza. Jest na nim zaznaczona tylko granica Polski, Wisła i Warszawa. Znajdź wypukły czarny obrys prostokąta obejmujący obszar przy ujściu Wisły. Ten prostokąt objaśnia, jaka część Polski jest na mapie Ujście Wisły.
Mapa ujścia Wisły zajmuje prawą część arkusza. Połóż wszystkie palce na północnej, czyli dalszej ramce tej mapy. Powoli przesuwaj palce na południe, czyli do siebie. W ten sposób oglądaj całą mapę i zapoznaj się z jej treścią. Zauważ, jaką część mapy zajmuje morze, a jaką ląd.
Przeczytaj umieszczone na obszarze morza nazwy zatok i miast nadmorskich. Zbadaj bieg Wisły, oznaczonej tu linią grubszą niż linie innych rzek. Zauważ położone nad Wisłą miasta. Objaśnienie skrótów nazw umieszczonych na tej mapie znajdziesz w broszurze „Objaśnienie skrótów użytych na mapach, Tom I – Polska”.
Zbadaj dopływy Wisły oraz ramiona Wisły, którymi wpada ona do morza. Na wschód od Tczewa znajdź skrót rzeki Nogat, „– n o”. To nie dopływ Wisły, ale jedno z ramion, którymi Wisła wpada do Bałtyku. Nieco na wschód od Nogatu zaznaczono depresję.
Znajdź blisko zachodniej ramki miasto Kartuzy i najwyższe w okolicy miejsce – szczyt Wieżyca, mający 329 m n.p.m. Zauważ dużą liczbę jezior w południowej, czyli bliższej części mapy. Tylko dwa z nich, Dzierzgoń i Jeziorak są zaznaczone linią brzegową i podpisane skrótami nazw.

Czytanie linii brzegowej Bałtyku

Linia brzegowa to linia zetknięcia lądu z morzem lub jeziorem. Sprawdź w legendzie znak linii brzegowej. Wykonaj teraz kolejne czynności.
Połóż palce w północno-zachodnim, czyli lewym dalszym rogu mapy i odszukaj miejsce, w którym stykają się obie faktury, czyli liniowa faktura morza i gładka faktura lądu. Czytaj uważnie, aby rozpoznać cienką szorstką linię brzegową. Faktura morza jest odsunięta od linii brzegowej, aby ułatwić jej czytanie. Teraz prowadź palce po linii brzegowej na wschód i dalej na południe. Napotkasz miejsce, w którym masz pod palcami dwie linie brzegowe. To początek wąskiego półwyspu, czyli Mierzei Helskiej. Przesuń palce do końca tej mierzei i wróć do jej początku. Czytaj dalej linię brzegową. Znajdziesz trzy miasta podpisane na morzu pełną nazwą. Sopot jest oznaczony sygnaturą miasta. Natomiast granice Gdańska i Gdyni, miast o dużym obszarze, oznaczone są sygnaturą „obszary zabudowane” – linią gładką od wnętrza obszaru, lecz szorstką od zewnątrz, z wnętrzem obszaru w kolorze jasnopomarańczowym.
Linia brzegowa na tym odcinku stopniowo zmienia kierunek – ma kształt łuku.
Znajdź ujście Wisły i posuwaj się dalej na wschód, aż znów trafisz na miejsce, gdzie palec dotyka dwu linii brzegowych. To początek Mierzei Wiślanej, oddzielającej wody Zalewu Wiślanego od wód Zatoki Gdańskiej. Tylko część tego zalewu i mierzei należy do Polski. Znak granicy oddziela obszar należący do Rosji.
Wewnątrz łuku zakreślonego linią brzegową znajduje się Zatoka Gdańska. Znajdź jej nazwę na mapie.

Czytanie mapy Mierzeja Helska

Teraz zapoznaj się z mapą Mierzei Helskiej w lewej bliższej części arkusza. Połóż wszystkie palce na północnej, czyli dalszej ramce tej mapy. Powoli przesuwaj palce na południe, czyli do siebie. W ten sposób oglądaj całą mapę i zapoznaj się z jej treścią. Zauważ, jaką część mapy zajmuje morze.
A teraz przy zachodniej ramce mapy znajdź fakturę morza i linię brzegową. Poruszaj się na wschód po linii brzegowej. Zauważ, w którym miejscu palec dotyka dwu linii brzegowych jednocześnie. Linie te biegną obok siebie prawie równolegle. Oglądasz wąski pas lądu między dwiema fakturami oznaczającymi morze. Wzdłuż niego, po obu stronach można wyczuć fakturę morza – wypukłe linie poziome na niebieskim tle. Taką część lądu nazywa się półwyspem. Dojdź palcami do końca półwyspu. Półwysep ten ma kształt kosy, i tak bywa nazywany. Ale w nazwie własnej używa się określenia mierzeja. Mierzeja powstała dzięki nanoszeniu piasku przez prądy przybrzeżne. Mierzeja Helska tylko jednym końcem łączy się z lądem.
Dotknij i sprawdź, czy faktycznie u nasady Mierzeja Helska łączy się z lądem. Mierzeja Helska odcina część morza, tworząc Zatokę Pucką. Znajdź jej nazwę na mapie.
Wróć do nasady Mierzei Helskiej i teraz prowadź palce po linii brzegowej na południe, czyli do siebie. Przed dojściem do ramki mapy znajdziesz miasto Gdynia. Jest tak duże, że zaznaczono je nie kółeczkiem, ale obrysowano linią brzegu obszaru zabudowanego.
Spróbuj ocenić, jaka część mapy ujścia Wisły jest przedstawiona na mapie Mierzei Helskiej. Gdynia znajduje się na skraju mapy Mierzei Helskiej. A gdzie jest Gdynia na mapie ujścia Wisły? Na mapie Mierzei Helskiej miejscowość Hel leży niedaleko wschodniej, czyli prawej ramki mapy. A na mapie ujścia Wisły?

Opis treści mapy

Mierzeja Helska

Mapa Mierzeja Helska jest wykonana w skali 1:200.000, co oznacza, że jeden centymetr na tej mapie odpowiada 2 km w terenie, jest to więc mapa dość dokładnie przedstawiająca kształt i wielkość Mierzei Helskiej. Mierzeja Helska jest półwyspem o długości 34 km, oddzielającym od pełnego morza Zatokę Pucką i częściowo Zatokę Gdańską. Jego szerokość jest niewielka i wynosi od 300 m przy połączeniu z lądem stałym, poprzez 150 m w najwęższym miejscu, do około 3 km na cyplu. W najwęższym miejscu podczas silnych sztormów istnieje zagrożenie przerwania półwyspu. Jeszcze 200–300 lat temu istniał tu ciąg niewielkich wysepek, stopniowo łączących się ze sobą w wyniku nanoszenia piasku przez prądy morskie. Na półwyspie występują trzy typy krajobrazu: piaszczyste plaże, przybrzeżne wały wydmowe niepokryte roślinnością oraz wydmy z borem sosnowym.
Położenie w bliskości morza sprzyjało osadnictwu na tym terenie. Powstało tu pięć miejscowości, z których trzy są naniesione na mapę. Hel jest miastem, które ma niewiele ponad 4 tysiące stałych mieszkańców i pełni kilka funkcji: jest miejscowością turystyczną i kąpieliskiem nadmorskim, portem rybackim, portem pasażerskim z przystanią jachtową i portem wojennym, ze względu na strategiczne położenie. Pozostałe miejscowości pełnią głównie funkcje turystyczne i wypoczynkowe.
Na Mierzeję Helską można dotrzeć linią kolejową doprowadzoną aż do Helu, samochodem lub statkami wycieczkowymi z Gdańska lub Gdyni.
Gdynia – miasto liczące prawie 300 tysięcy mieszkańców, jest zaznaczona na mapie sygnaturą obszaru zabudowanego linią brzegową gładką od strony wnętrza obszaru miasta, a szorstką od zewnątrz, z wypełnieniem w kolorze jasnopomarańczowym. Pozostałe miasta na stałym lądzie, zaznaczone znakiem miasta, są znacznie mniejsze. Liczba ich mieszkańców nie przekracza 50 tysięcy.

Ujście Wisły

Mapa ujścia Wisły jest wykonana w skali 1:400.000, co oznacza, że jeden centymetr na tej mapie odpowiada 4 km w terenie. Około 50 km od ujścia Wisła rozdziela się na dwa ramiona: Leniwkę po stronie zachodniej, płynącą do Zatoki Gdańskiej i Nogat – po stronie wschodniej, kończący swój bieg w Zalewie Wiślanym. Od tego miejsca zaczyna się delta Wisły.
Delta Wisły, zwana także Żuławami Wiślanymi, jest zabagnioną równiną w części położoną w depresji, czyli poniżej poziomu morza. Wisła dzieli się tu na wiele ramion tworząc sieć rzek i starorzeczy. Obszar dodatkowo pocięty jest licznymi kanałami różnej wielkości. Miejsce położone najniżej – 1,8 m poniżej poziomu morza – znajduje się na południe od Elbląga we wsi Raczki Elbląskie. Zaznaczono je trzema wypukłymi czarnymi punktami na tle zielonego trójkąta skierowanego wierzchołkiem ku dołowi. Delta Wisły tworzyła się przez ostatnie 5000 lat z osadów rzecznych osadzanych przez Wisłę przy jej ujściu. Termin „delta” pochodzi od litery alfabetu greckiego, o kształcie trójkąta.
Tak nisko położone tereny nawiedzały częste powodzie. W celu usprawnienia odpływu wód Wisły do morza w latach 1890–1895 wykonano przekop skracający bieg Wisły o 10 km. Zagrożenie powodziowe uległo znacznemu zmniejszeniu. Od ponad 100 lat Wisła wpada do Zatoki Gdańskiej sztucznym ujściem – Wisła Przekop.
Zmiany linii brzegowej w delcie Wisły są znane z badań, ale też z historii. W starych kronikach przetrwały informacje o porcie bałtyckim Truso, istniejącym między VIII i XI w pobliżu ujścia Wisły do Zalewu Wiślanego. Przez długie wieki nieznane było położenie Truso. Dopiero w latach 80. XX w z dala od morza, kilka kilometrów na południe od Elbląga, na wschodnim brzegu jeziora Druzno odkryto pozostałości dużego portu handlowego z osadą rzemieślniczą i kupiecką. Datowanie znalezisk potwierdziło, że jest to od dawna poszukiwane Truso. Późniejsze wojny i pożary, a prawdopodobnie też zamulanie portu osadami niesionymi przez Wisłę zmniejszyły znaczenie portu, a jego funkcje zaczął przejmować Gdańsk położony nad innym z ramion Wisły – Leniwką, uchodzącym do Zatoki Gdańskiej.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki.