p13. Ludność

p13 Polska – ludność

Opis mapy

Skala mapy 1:2.000.000 jest taka sama jak skala mapy podstawowej.
Na ramce mapy zostały zaznaczone miejsca przejścia przez nią południków i równoleżników.
Skala liczbowa mapy jest umieszczona w lewym dalszym rogu arkusza pod tytułem mapy i powtórzona nad podziałką liniową. Podziałka liniowa znajduje się w prawym dalszym rogu arkusza. Obrazuje ona odległość w terenie wynoszącą 100 km. Skala 1:2.000.000 oznacza, że odległości na mapie zostały zmniejszone 2 miliony razy. Dzięki temu obraz całej Polski, kraju o powierzchni ponad 300 tysięcy km², mieści się na jednym arkuszu mapy atlasowej, łatwym do objęcia zasięgiem rąk. Jest zrozumiałe, że przy takim zmniejszeniu oznaczenia mapy będą podawały tylko informacje bardzo ogólne, najlepiej obrazujące temat, którego dotyczy mapa.
Mapa prezentuje rozmieszczenie ludności na terenie Polski.

Czytanie mapy

Wyjmij z teczki mapę p13. Na uprzątnięte wcześniej biurko połóż prawidłowo mapę, tak by w prawym dalszym rogu znalazł się wypukły czarny trójkąt. Odszukaj tytuł mapy. Jaka jest skala mapy i co ona oznacza?
Mapa zawarta jest w prostokątnej ramce narysowanej wypukłą czarną linią. Oznaczenia specyficzne dla tej mapy naniesiono tylko na obszarze Polski. Przy ramce mapy zaznaczono miejsca przecięcia ramki z równoleżnikami i południkami. Miejsca te opisano w stopniach.
Przeczytaj legendę przy lewym brzegu arkusza i zapamiętaj, jaka sygnatura i jakie faktury zostały użyte na tej mapie:

• fakturą gładką w kolorze żółtym oznaczono tereny o liczbie mieszkańców poniżej 60 osób na 1 km²;

• fakturą rzadkich drobnych punktów wypukłych na pomarańczowym tle oznaczono tereny o liczbie mieszkańców powyżej 60 osób na 1 km².

Zastosowano też dwa znaki punktowe:

• wypukły okrąg umieszczony na czarnym kole oznacza miasta o liczbie mieszkańców pomiędzy 100 tysięcy a 500 tysięcy;

• wypukły kwadrat na czarnym kwadracie oznacza miasta powyżej 500 tysięcy mieszkańców.

Pozostałe użyte na mapie znaki objaśnione są w legendzie mapy podstawowej.
Przypomnij sobie technikę poruszania palcami po mapie w trakcie pracy.
Najpierw, przesuwając wszystkimi palcami od północnej, czyli dalszej ramki mapy na południe, czyli do siebie, obejrzyj całą mapę. W części północnej Polski zauważysz duże obszary powierzchni gładkiej – oznaczającej niewielką gęstość zaludnienia. Im bardziej przesuwasz palce na południe, tym więcej jest obszarów o szorstkiej fakturze, oznaczającej większą gęstość zaludnienia. Przy granicy południowej, w górach, są bardzo małe obszary powierzchni gładkiej.
Obwiedź palcami obszar Polski śledząc jej granice. Zauważ, że oznaczenia mapy umieszczono tylko wewnątrz obszaru Polski.
Teraz spróbuj czytać mapę w sposób odmienny niż poprzednie. Połóż palce prawej ręki na zachodniej ramce mapy, między niepodpisanym równoleżnikiem 53° a podpisanym 54°.
Przesuwaj palce możliwie dokładnie na wschód, czyli w prawo, badając pas pobrzeży. Zauważ, że tylko w otoczeniu wielkich miast portowych, Szczecina i Gdańska, są tereny gęściej zaludnione.
Następnie, zaczynając czytanie od ramki zachodniej między równoleżnikiem 52° i 53°, znów przesuwaj palce na wschód. Jest tu więcej obszarów o gęstym zaludnieniu. Jeśli zbadasz ten obszar dokładnie, zauważysz wypukłe kwadraty – miasta liczące więcej niż 500 tysięcy osób. Czy wiesz, jakie to miasta?
Znów połóż palce na ramce zachodniej, tym razem między równoleżnikiem 51° i 52°, i przesuwaj je na wschód. Tu również spotkasz na przemian fakturę gładką i szorstką oraz kilka miast różnej wielkości.
Podobnie zbadaj najtrudniejszy do prześledzenia pas pomiędzy równoleżnikami 50° i 51°. Trafisz tu na duży obszar pokryty fakturą rzadkich drobnych punktów wypukłych na pomarańczowym tle. Spróbuj zbadać jego rozległość i odnaleźć skupisko wielu sygnatur, oznaczających miasta. Miasta te nie są podpisane, jedno z nich to Katowice. Nieco dalej na wschód znajdziesz wypukły kwadrat na czarnym kwadracie – oznaczający miasto powyżej 500 tysięcy mieszkańców. Jest to Kraków.
Prześledź jeszcze raz całą granicę Polski, badając obszary przygraniczne. Zacznij od północno-zachodniej części mapy. Idź najpierw wzdłuż linii brzegowej Bałtyku, a potem wzdłuż linii granicy. Zauważysz, iż słuszne jest twierdzenie, że północne tereny Polski są słabiej zaludnione niż tereny południowe.

Opis treści mapy

Gęstość zaludnienia jest stosunkiem liczby mieszkańców do pola powierzchni zamieszkiwanego przez nich terytorium. Średnia gęstość zaludnienia Polski w połowie 2010 roku wynosiła 122 mieszkańców/km2. Ludność Polski wynosząca 38,2 miliona nie jest rozmieszczona równomiernie. Na mapie pokazano obszary Polski, na których gęstość zaludnienia wynosi poniżej 60 mieszkańców/km2 oraz obszary z gęstością zaludnienia powyżej 60 mieszkańców/km2.
Obszary o największej gęstości zaludnienia znajdują się głównie w południowej części Polski. Są to przede wszystkim obszary uprzemysłowione Wyżyny Śląskiej, na przykład w województwie śląskim gęstość zaludnienia wynosi 377 osób/km2, przy czym w samej Konurbacji Górnośląskiej zamieszkuje 2,2 miliona ludzi. Obszar ten łączy się z silnie zaludnionymi terenami wiejskimi Małopolski, gdzie żyzne gleby oraz duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych sprzyjały wzrostowi zaludnienia. Obecnie w województwie małopolskim średnia gęstość zaludnienia wynosi 216 osób/km².
Obszary o mniejszej gęstości zaludnienia znajdują się w północnej części Polski i obejmują głównie pojezierza z dużym udziałem lasów, łąk i wód powierzchniowych. Na przykład na Pojezierzu Mazurskim, w województwach warmińsko-mazurskim i podlaskim gęstość zaludnienia wynosi zaledwie 59 osób/km2, na Pojezierzu Pomorskim i części Pobrzeża Bałtyku, w województwie zachodniopomorskim – 74 osoby/km2, a na Pojezierzu Wielkopolskim, w województwie lubuskim – 72 osoby/km2. Słabo zaludnione są również tereny górskie, szczególnie w południowo-wschodniej części Polski.

Miasta w Polsce

Miastem nazywamy takie osiedle, które jest historycznie ukształtowaną jednostką osadniczą, charakteryzuje się dużą intensywnością zabudowy, małą ilością terenów rolniczych, ludnością pracującą poza rolnictwem i prowadzącą specyficzny miejski styl życia. Istotnym kryterium zaliczenia miejscowości do miast jest w Polsce, jak w wielu innych państwach, formalne uzyskanie praw miejskich.
W Polsce od 1 stycznia 2011 roku jest 908 miast. Na mapie zaznaczono 39 miast o dużej liczbie mieszkańców i 5 miast o liczbie mieszkańców przewyższającej 500 tysięcy. Miasta te są ośrodkami przemysłowymi, pełnią funkcje handlowe, komunikacyjne, naukowe i kulturalne. Największa z nich jest Warszawa z liczbą mieszkańców ponad 1 700 000. Cztery pozostałe wielkie miasta Polski to: Kraków – liczący ponad 755 tysięcy mieszkańców, Łódź – ponad 740 tysięcy, Wrocław – 630 tysięcy i Poznań – ponad 500 tysięcy mieszkańców.
W połowie roku 2010 w Polsce były 34 miasta z liczbą mieszkańców między 100 tysięcy a 500 tysięcy. Miasta te pełnią przede wszystkim funkcje ośrodków przemysłowych. Niektóre z nich są również portami morskimi, jak na przykład Gdańsk, liczący prawie 460 tysięcy mieszkańców, Gdynia, prawie 250 tysięcy i Szczecin, ponad 400 tysięcy.
Liczba miast w Polsce i w innych krajach zmieniała się na przestrzeni lat. Niektóre miasta od swego założenia rozwijały się i nadal się rozwijają. Inne miasta, mające duże znaczenie w dawnych wiekach, przestały być miastami; jeszcze inne otrzymywały prawa miejskie, potem je traciły i następnie znów przywracano im status miasta. Również dziś powstają nowe miasta. Od 1 stycznia 1911 roku prawa miejskie otrzymało 5 nowych miast. Cztery z nich miały już w przeszłości prawa miejskie i obecnie je odzyskały, w tym: Wolbórz (był miastem od 1273 do 1870 r.), Nowe Brzesko (od 1270 do 1870r.), Pruchnik (był miastem w 1399 r. stracił prawa w 1935 r.) Czyżew (od 1476 do 1870 r.). Po raz pierwszy prawa miejskie uzyskało Gościno.
Największym miastem w Polsce jest oczywiście Warszawa, która w połowie 2010 r. miała 1 716 855 mieszkańców (prawa miejskie otrzymała ok. 1300 r.). Najmniejszym miastem są Wyśmierzyce, liczące w połowie 2010 r. 858 mieszkańców. Wyśmierzyce uzyskały prawa miejskie w 1338 r., utraciły je w 1869 r. – po powstaniu styczniowym i ponownie odzyskały w 1922 r.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki.