p4. Użytkowanie ziemi - krajobrazy

p4 Polska – użytkowanie ziemi – krajobrazy

Opis mapy

Skala mapy 1:2.000.000 jest taka sama jak skala mapy podstawowej.
Na ramce mapy zostały zaznaczone miejsca przejścia przez nią południków i równoleżników.
Skala liczbowa mapy jest umieszczona w lewym dalszym rogu arkusza pod tytułem mapy i powtórzona nad podziałką liniową. Podziałka liniowa znajduje się w prawym dalszym rogu arkusza. Obrazuje ona odległość w terenie wynoszącą sto kilometrów. Skala 1:2.000.000 oznacza, że odległości na mapie zostały zmniejszone dwa miliony razy. Dzięki temu obraz całej Polski, kraju o powierzchni ponad 300 tysięcy km², mieści się na jednym arkuszu mapy atlasowej, łatwym do objęcia zasięgiem rąk. Jest zrozumiałe, że przy takim zmniejszeniu można na mapie pokazać niewiele obiektów. Muszą być one bardzo starannie dobrane, aby jak najlepiej obrazowały temat, którego dotyczy mapa. Nie mogą być też one przedstawione bardzo dokładnie, więc ich kształty są uproszczone albo przedstawione symbolami.
Mapa przedstawia rozmieszczenie trzech podstawowych sposobów użytkowania ziemi oraz lokalizację terenów zurbanizowanych i przemysłowych.

Czytanie mapy

Wyjmij z teczki arkusz z legendą i mapę p4. Na uprzątnięte wcześniej biurko połóż prawidłowo mapę, tak by w prawym dalszym rogu znalazł się wypukły czarny trójkąt. Odszukaj tytuł mapy. Jaka jest skala mapy i co ona oznacza?
Mapa zawarta jest w prostokątnej ramce narysowanej wypukłą czarną linią. Oznaczenia charakterystyczne dla tematu tej mapy naniesiono tylko w granicach Polski. Przy ramce mapy zaznaczono miejsca przecięcia ramki z równoleżnikami i południkami. Miejsca te opisano w stopniach.
Przeczytaj legendę przy lewym brzegu arkusza i zapamiętaj, jaka sygnatura i jakie faktury zostały użyte na tej mapie:

• lasy oznaczono fakturą nieregularnie rozrzuconych drobnych punktów wypukłych na zielonym tle;

• łąki i pastwiska oznaczono fakturą wypukłych linii ukośnych i kolorem pomarańczowym;

• grunty orne oznaczono fakturą gładką i kolorem żółtym;

• obszary zurbanizowane i przemysłowe przedstawiono znakiem punktowym – wypukłym kwadratem na czarnym kwadracie.

Pozostałe użyte na mapie znaki objaśnione są w legendzie mapy podstawowej i w „Legendzie tomu 1”.
Przypomnij sobie technikę poruszania palcami po mapie w trakcie pracy.
Teraz obejrzyj mapę. Przypomnij sobie, jak przedstawiono granicę Polski – linią grubych wypukłych punktów na czerwonej linii. Obwiedź cały obszar Polski wzdłuż jej granicy. Zwróć uwagę, że granicę na rzece stanowią wypukłe duże punkty umieszczone naprzemiennie z odcinkami wypukłymi linii gładkich; dla osób słabowidzących – linia rzeki w kolorze granatowym znajduje się w miejscu wyraźnego zetknięcia białego obszaru sąsiedniego państwa z barwnymi obszarami terenów w Polsce.
Przeszukaj mapę, przesuwając powoli wszystkie palce od północnej, czyli dalszej, do południowej, czyli bliższej ramki. Przeszukuj mapę tylko w obszarze objętym granicami Polski.
Na tej mapie możesz pracować w dwojaki sposób:

1. Możesz przeszukiwać całą mapę, szukając treści oznaczonych tylko jedną fakturą. Dobrze jest zacząć przeszukiwania od faktury, która zaznacza duży obszar powierzchni i skupić uwagę na niej. Sprawdź ją w legendzie. Nawet jeśli jeszcze masz mało wprawy, będziesz mógł bez większego problemu poruszać się po mapie.

   Można też zacząć od faktury najbardziej czytelnej z użytych na mapie: zacznij od faktury wypukłych linii ukośnych na pomarańczowym tle, którą oznaczono łąki i pastwiska. Spróbuj odszukać miejsce ich występowania. Zauważ, że obszary te najczęściej pojawiają się w rejonie północnym i w centrum Polski. Natomiast lasy i grunty orne znajdują się na całym obszarze kraju. Jeszcze raz prześledź mapę, odszukując wypukłe kwadraty na czarnych kwadratach oznaczające tereny zurbanizowane. Czy umiesz nazwać miejsca, w których znajdują się te sygnatury? Dlaczego największe zagęszczenie kwadratów jest w południowej części Polski?

2. Inną metodą pracy na tej mapie jest przeszukiwanie określonych regionów Polski i czytanie zaznaczonych na niej faktur i sygnatur. Nazwij oglądany przez ciebie region, wskaż go obwodząc jego granice na mapie oraz określ sposoby użytkowania ziemi w tym regionie. Zauważ, które z nich zajmują większe obszary tego regionu. Powiedz, w jakim kierunku geograficznym poruszasz się, przechodząc do następnego regionu. Podczas przeszukiwania regionu możesz prowadzić ręce ruchem okrężnym. Wówczas palce obwiodą dany region, a następnie będą zakreślały coraz mniejsze koła kierując się ku środkowi badanego obszaru. Czy na przeszukiwanym obszarze udało ci się znaleźć tereny zurbanizowane? Wróć do legendy i sprawdź, jaką sygnaturą określono te tereny.

Opis treści mapy

Lasy stanowią pozostałość pierwotnej roślinności porastającej niegdyś cały obszar Polski.
Obecnie zajmują tylko 29,8% powierzchni Polski. Najwięcej lasów jest na Pojezierzach: Pomorskim, Wielkopolskim i Mazurskim oraz w górach, szczególnie w Karpatach. Duże kompleksy leśne znajdują się też na wyżynach. Lasy są niezwykle cennym bogactwem naszego kraju zarówno dla całego ekosystemu, jak również dla człowieka, w związku z jego potrzebą wypoczynku, wytchnienia od codziennego trudu pracy i obowiązków. Szczególnie piękne krajobrazy tworzą lasy z licznymi jeziorami na pagórkowatych terenach pojezierzy.
Współczesne lasy Polski są w dużym stopniu zmienione i zagospodarowane. Prowadzi się w nich wycinkę drzew i sadzenie nowych, stosuje się opryski przeciw szkodnikom. Tylko w największych kompleksach leśnych zachowały się jeszcze fragmenty pierwotnych zbiorowisk roślinnych. Są one prawnie chronione w obrębie parków narodowych przedstawionych na mapie p15.
Położenie Polski w klimacie umiarkowanym ciepłym sprzyja rozwojowi lasów liściastych i mieszanych. Lasy liściaste porastały niegdyś obszary o najżyźniejszych glebach, więc najwcześniej były wycinane, a ziemię przeznaczano pod uprawę.
Nic dziwnego, że zachowały się w niewielu miejscach. W północno-zachodniej części Polski i w górach można jeszcze spotkać lasy bukowe. Niewielkie obszary zajmują tzw. grądy – wielogatunkowe lasy liściaste z przewagą dębu i grabu. Naturalne lasy zachowały się jeszcze na terenach bagiennych w postaci olsów z przewagą olszy oraz łęgów z przewagą wierzby, topoli i olszy, rozmieszczonych wzdłuż rzek na zalewanych okresowo częściach dolin. Spośród lasów mieszanych w Polsce występują bory sosnowo-dębowe, rozsiane nieregularnie po całym kraju. W górach lasy mieszane tworzą piętro regla górnego z przewagą świerka i buka lub jodły i buka.
Lasy iglaste występują w Polsce na najsłabszych glebach, a w górach tworzą piętro regla dolnego.
Najpowszechniejszym gatunkiem drzewa iglastego w Polsce, zarówno w lasach iglastych jak i mieszanych, jest sosna, którą można spotkać w całej Polsce poza Bieszczadami. Bory świerkowe i jodłowe pojawiają się w południowej części Polski, a ponadto jodła jest charakterystyczna dla części północno-wschodniej.
Łąki i pastwiska zajmują głównie obszary podmokłe lub okresowo podtapiane i o krótkim okresie wegetacyjnym, głównie w równinnych dnach szerokich pradolin w środkowej części Polski oraz na Polesiu. Stanowią one ostoję dla różnych gatunków gnieżdżącego się tu ptactwa, a także dla gatunków przelotnych, które mają tu swoje żerowiska i miejsca odpoczynku. Łąki i pastwiska zajmują nieco ponad 10% powierzchni Polski.
Znaczną część Polski – około 41% – zajmują grunty orne i sady, oznaczone na mapie gładką fakturą i kolorem żółtym. Zajmują one przede wszystkim tereny równinne, pagórkowate i faliste w środkowej i południowej części Polski. Krajobraz rolniczy z szachownicą pól rozdzielonych krzewiastymi zaroślami na miedzach jest typowy dla większości terenów Polski. W północnej i północno-zachodniej części Polski dużą część obszarów uprawnych zajmują gospodarstwa wielkoobszarowe.
Nie mieszczące się w skali mapy obszary zurbanizowane i przemysłowe przedstawiono znakiem punktowym w postaci wypukłego kwadratu na czarnym kwadracie. Są to tereny zabudowane oraz tereny przemysłowe. Obejmują przede wszystkim wielkie miasta i ich przedmieścia oraz wielkie ośrodki przemysłowe, szczególnie silnie skoncentrowane w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki.