ś6. Strefy klimatyczne

ś6 Świat – strefy klimatyczne

Opis mapy

Arkusz „Świat – strefy klimatyczne” pozwoli ci zdobyć wiadomości o strefach klimatycznych na Ziemi na poszczególnych kontynentach i oceanach.
Skala liczbowa mapy umieszczona jest w lewym dalszym rogu arkusza, tuż pod tytułem. Skala 1:60.000.000 pozwala na przedstawienie na jednym arkuszu wszystkich kontynentów.
W prawym dalszym rogu arkusza znajduje się wypukła róża wiatrów oraz wypukły czarny trójkąt orientujący położenie mapy.
Na mapie przedstawiono kontynenty i oceany, a na nich wyróżniono fakturami, kolorami i wypukłymi czerwonymi liniami granice kolejnych stref klimatycznych. Poszczególne strefy opisano w obszarze oceanów brajlowskimi i czarnodrukowymi skrótami nazw. Skróty objaśniono w broszurze „Objaśnienie skrótów użytych na mapach, Tom II – Świat”.
Przez mapę przeprowadzone zostały podstawowe linie siatki kartograficznej – Równik, Zwrotnik Raka, Zwrotnik Koziorożca, koła podbiegunowe oraz południk 0° i 180°. Przy każdej linii podano jej położenie w stopniach.
Znaki charakterystyczne dla tej mapy objaśniono przy bliższym brzegu arkusza. Oceany na tej mapie oznaczone zostały fakturą gładką i kolorem białym.

Czytanie mapy

Rozłóż mapę na uprzątniętym wcześniej biurku, tak by nic nie leżało pod nią i nie przeszkadzało ci w pracy. Sprawdź, czy w prawym dalszym rogu arkusza znajduje się wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to mapa leży prawidłowo.
Oprzyj ręce od łokcia do nadgarstka na biurku. Palce delikatnie zegnij, tak by wszystkie opuszki dotykały płaszczyzny arkusza. Obejrzyj powoli cały arkusz, który przed tobą leży. Czytanie tej mapy wymagać będzie od ciebie szczególnej uwagi i precyzji. Poniżej tytułu znajduje się skala, która wskazuje wielkość zmniejszenia obrazu Ziemi. Odczytaj umieszczone przy bliższej, czyli południowej ramce mapy oznaczenia faktur, określające poszczególne strefy.
Od ramki północnej w kierunku Równika oraz od ramki południowej w kierunku Równika zaznaczono kolejno i podpisano skrótem:

• fakturą gładką i kolorem niebieskim strefę okołobiegunową;

• fakturą wypukłych ukośnych linii na zielonym tle strefę umiarkowaną;

• fakturą gładką i kolorem żółtym strefę podzwrotnikową;

• fakturą drobnych punktów wypukłych na pomarańczowym tle strefę zwrotnikową;

• fakturą gładką i kolorem czerwonym strefę równikową;

• gładką wypukłą linią na linii czerwonej oznaczono na kontynentach i oceanach granice stref.

Oceany oznaczono fakturą gładką i kolorem białym. Kontynenty obwiedziono linią brzegową.
Obejrzyj kształt Ziemi odwzorowany na mapie. Podstawowy znak liniowy, który będzie przydatny w pracy to gładka wypukła linia umieszczona na linii czerwonej – wyznaczająca granice stref klimatycznych. W trakcie oglądania kolejnej strefy klimatycznej przesuwaj po niej palce z zachodu na wschód, badając przy tym szerokość strefy. W każdej strefie odnajdziesz kolejne fragmenty kontynentów i oceanów.
Odszukaj i sprawdź przebieg kolejnych stref. W tym celu połóż palce w północno-zachodniej części mapy. Poprowadź wolno palce po ramce ku sobie, aż znajdziesz dochodzącą do niej linię ciągłą o kierunku równoleżnikowym, czyli wschodnim, wyznaczającą granicę strefy. Powoli przesuwaj palce lewej ręki po tej linii. Linia ta nie jest prosta. Palcami prawej ręki oglądaj pas między linią a północną ramką mapy. Jest to obszar strefy okołobiegunowej. Skrót nazwy „o b” umieszczono w obszarze Oceanu Arktycznego. W strefie okołobiegunowej znajdują się północne części Ameryki Północnej, Europy i Azji. Zauważ, że przez tę strefę przechodzi, w obszarze Ameryki, linia koła podbiegunowego północnego.
Wróć po tej samej linii do zachodniej ramki mapy. Przesuwając palce na południe, czyli bliżej siebie, znajdziesz następną granicę strefy. Przesuwaj palce lewej ręki wzdłuż tej linii w kierunku wschodnim. Palcami prawej ręki staraj się czytać obszar wewnątrz tej strefy, to znaczy pomiędzy linią, którą czyta lewa ręka, a linią czytaną przed chwilą. Jest to obszar strefy umiarkowanej. W tej strefie znajdziesz centralne części Ameryki Północnej, Europy i Azji. Strefę oznaczono w obszarze lądów fakturą wypukłych ukośnych linii na zielonym tle i podpisano na kontynentach skrótem „u m”.
Wróć znów do zachodniej ramki mapy i odszukaj kolejną granicę strefy. Czytaj uważnie obszar tej strefy. Jest ona oznaczona fakturą gładką w kolorze żółtym. Skrót „p z” oznacza strefę podzwrotnikową. Czytaj wolno, gdyż strefa ta jest wąska, a linie brzegowe kontynentów skomplikowane. W strefie podzwrotnikowej odnajdziesz fragmenty kontynentów Ameryki Północnej, południowe fragmenty Europy, północny brzeg Afryki oraz fragment Azji.
Każdą kolejną strefę czytaj w podobny sposób – przesuwaj palce do zachodniej ramki mapy, odszukuj kolejną linię ciągłą oznaczającą granicę strefy i oglądaj obszar znajdujący się na północ od tej linii, ograniczony poprzednią linią granicy strefy. Kolejna strefa jaką napotkasz to strefa zwrotnikowa, oznaczona fakturą drobnych punktów wypukłych na pomarańczowym tle i podpisana skrótem „z w”. Przez tę strefę przebiega niemal cała linia Zwrotnika Raka. W tym obszarze odnajdziesz południową część Meksyku, północną część Afryki i południową część Azji.
Środkowa część mapy to strefa równikowa, oznaczona fakturą gładką i czerwonym kolorem oraz podpisana skrótem „r w”. Przebiega przez nią wyraźna linia wypukłych dużych punktów określająca Równik. Odnajdziesz w niej Przesmyk Panamski w Ameryce Północnej, północną część Ameryki Południowej, środkową część Afryki, wyspy Oceanii i północną część Australii. Obszar tej strefy leży częściowo na półkuli północnej, częściowo na południowej.
Na półkuli południowej powierzchnia lądów jest zdecydowanie mniejsza od powierzchni oceanów. Układ stref jest taki, jak na półkuli północnej, lecz ich szerokość inna. Wróć do zachodniej ramki mapy i odszukaj kolejną granicę strefy klimatycznej. Jest to linia oddzielająca strefę zwrotnikową od podzwrotnikowej, oznaczonej fakturą drobnych punktów wypukłych na pomarańczowym tle. Cechą charakterystyczną tej strefy jest to, że obejmuje Zwrotnik Koziorożca. W tej strefie podzwrotnikowej odnajdziesz południową część Ameryki Południowej i Afryki oraz centralną część Australii.
W następnej strefie, położonej dalej na południe, czyli podzwrotnikowej, odnajdziesz południowe części Ameryki Południowej, Australii i północną część Nowej Zelandii.
W dalszej, wysuniętej na południe strefie umiarkowanej, znajdują się głównie oceany. Na lądach strefa ta obejmuje tylko obszar Patagonii w Ameryce Południowej i południową część Nowej Zelandii.
Kolejna strefa – okołobiegunowa leży w obszarach oceanów oraz obejmuje Antarktydę. Przez tę strefę przebiega koło podbiegunowe południowe.
Jeżeli udało ci się odbyć wędrówkę po wszystkich strefach klimatycznych, możesz być z siebie dumny, bo mapa ta jest szczególnie trudna. Czy potrafisz, śledząc linie brzegowe, odczytać na tej mapie kształty poszczególnych kontynentów i rozpoznać ich strefy klimatyczne?

Opis treści mapy

Granice stref klimatycznych na Ziemi mają przebieg zbliżony do równoleżnikowego, co jest spowodowane różnym oświetleniem Ziemi w różnych szerokościach geograficznych. Niepełna zgodność ich przebiegu ze strefami oświetlenia jest związana z innymi czynnikami kształtującymi klimat: z ogólnym krążeniem atmosfery i związanymi z tym kierunkami wiatru, różnym nagrzewaniem się powierzchni lądowych i wodnych, krążeniem ciepłych i chłodnych prądów morskich, układem wielkich łańcuchów górskich i podobnymi czynnikami.
Strefa równikowa, czyli strefa klimatów równikowych, jest zaznaczona kolorem czerwonym i gładką fakturą. Strefa ta ciągnie się po obydwu stronach Równika do około 10°–20° szerokości geograficznej północnej i południowej i obejmuje północną część Ameryki Południowej i Amerykę Środkową, środkową część Afryki, południowe wybrzeża i wyspy Archipelagu Malajskiego oraz północną część Australii. Strefa ta charakteryzuje się:

• średnią temperaturą powietrza we wszystkich miesiącach powyżej 20°C;

• małą amplitudą roczną temperatury, (do 5°C), choć amplituda dobowa jest większa niż roczna;

• wysokimi opadami.

W miarę oddalania się na północ i południe od Równika wzrasta roczna amplituda temperatury i maleje roczna suma opadów.
Dwie strefy zwrotnikowe, czyli strefy klimatów zwrotnikowych, rozciągają się wzdłuż zwrotników i obejmują na półkuli północnej: południową część Ameryki Północnej, północną część Afryki i południową część Azji, natomiast na półkuli południowej: środkową część Ameryki Południowej, południową część Afryki i środkową część Australii. W strefie klimatów zwrotnikowych:

• średnia temperatura powietrza najchłodniejszego miesiąca jest zróżnicowana od około 10°C do 20°C. W lecie ( na półkuli północnej od czerwca do września, a na półkuli południowej od grudnia do marca) średnia miesięczna temperatura przekracza często 30°C i jest wyższa niż w klimacie równikowym. Jest to spowodowane dużym nasłonecznieniem związanym z niewielkim zachmurzeniem i silnym nagrzewaniem się przeważnie suchego podłoża;

• roczna amplituda temperatury przekracza 10°C, natomiast amplitudy dobowe są bardzo wysokie, często ponad 30–40°C;

• opady, poza odmianą monsunową tego klimatu, są niewielkie, stąd powszechność występowania w tej strefie pustyń.

Strefy podzwrotnikowe, czyli strefy klimatów podzwrotnikowych, występują na południe i na północ od stref klimatów zwrotnikowych i występują do około 40o szerokości geograficznej północnej i południowej. Na półkuli północnej obejmują środkową część Ameryki Północnej, wybrzeża Morza Śródziemnego i środkową część Azji, na półkuli południowej – niewielkie tereny w Ameryce Południowej oraz południowe krańce Afryki i Australii. Charakteryzują się:

• średnią roczną temperaturą powietrza od około 10°C do 20°C;

• średnią temperaturą powietrza w najchłodniejszym miesiącu 10°C i powyżej w klimacie morskim oraz 0°C i poniżej w klimacie kontynentalnym;

• opady są zróżnicowane, w klimatach morskich są wysokie, a w klimatach kontynentalnych niskie. Opady w tych klimatach występują głównie zimą, poza odmianą monsunową, w której maksimum opadów przypada latem.

Strefy umiarkowane, czyli strefy klimatów umiarkowanych leżą w przybliżeniu między równoleżnikami: 40° a 60° szerokości geograficznej północnej oraz między 40° i 50° szerokości geograficznej południowej. W obrębie tych stref na półkuli północnej znajdują się znaczne obszary Ameryki Północnej i Eurazji, w tym cała Polska, natomiast na półkuli południowej – tylko południowe krańce Ameryki Południowej. W strefie tej wyróżnia się dwie grupy klimatów: klimaty umiarkowane ciepłe i klimaty umiarkowane chłodne.
Grupa klimatów umiarkowanych ciepłych wyróżnia się:

• średnią temperaturą powietrza w najchłodniejszym miesiącu około 0°C w klimacie morskim i –5°C w klimatach kontynentalnych. Średnia temperatura w trzech najcieplejszych miesiącach w klimatach morskich wynosi około 15°C lub mniej, a w klimatach kontynentalnych około 20°C lub więcej;

• amplituda roczna temperatury jest stosunkowo niewielka w klimacie morskim i wynosi kilkanaście stopni, zaś powyżej 23°C w klimatach kontynentalnych;

• opady w różnych typach klimatu są zróżnicowane zarówno pod względem ilości jak i przebiegu rocznego. W morskich są zwykle większe i rozłożone dość równomiernie w ciągu całego roku, a w kontynentalnych są znacznie mniejsze i występują głównie w lecie.

W grupie klimatów umiarkowanych chłodnych:

• średnia roczna temperatura powietrza w klimacie morskim wynosi od 0°C do –10°C, a w klimatach kontynentalnych poniżej –10°C. Temperatura najcieplejszego miesiąca w klimatach morskich osiąga od 10°C do 15°C, a w kontynentalnych około 20°C. Zimy są mroźne, w klimacie kontynentalnym bardzo mroźne;

• amplituda dobowa temperatury w klimatach morskich jest stosunkowo niewielka, nie przekracza kilkunastu stopni, natomiast w kontynentalnych może wynosić nawet kilkadziesiąt stopni;

• opady w tym chłodnym klimacie są stosunkowo niewielkie, również w postaci śniegu.

Strefa okołobiegunowa północna, czyli klimatów okołobiegunowych, znajduje się wokół Bieguna Północnego, w obszarze wyznaczonym przez równoleżnik 60° szerokości geograficznej północnej. Obejmuje północne krańce Ameryki Północnej i Eurazji. Na półkuli południowej strefa okołobiegunowa leży w obszarze wyznaczonym przez równoleżnik 50° szerokości geograficznej południowej i obejmuje Antarktydę.
W strefach okołobiegunowych:

• średnia roczna temperatura powietrza jest niższa od 0°C, przy czym średnia w najcieplejszym miesiącu jest niższa od 10°C;

• opady są niewielkie, występują w ciągu całego roku, przeważnie w postaci śniegu;

• krótka ciepła pora roku występuje tylko na półkuli północnej, na półkuli południowej w tej strefie są oceany.

Po zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki.