ś16. Ochrona przyrody

ś16 Świat – ochrona przyrody

Opis mapy

Mapa „Świat – ochrona przyrody” umożliwi ci zdobycie wiadomości dotyczących lokalizacji największych obszarów chronionych na poszczególnych kontynentach.
Tytuł i skala liczbowa mapy umieszczone są w lewym dalszym rogu arkusza. Skala 1:60.000.000 pozwala na przedstawienie na jednym arkuszu wszystkich kontynentów.
W prawym dalszym rogu arkusza znajduje się wypukła róża wiatrów oraz wypukły czarny trójkąt orientujący położenie mapy.
Przez mapę przeprowadzone zostały podstawowe linie siatki kartograficznej – Równik, Zwrotnik Raka, Zwrotnik Koziorożca, koła podbiegunowe oraz południki: 0° i 180°. Każdą z tych linii opisano w stopniach geograficznych.
W bliższej części arkusza wyjaśnione zostały znaki charakterystyczne dla tej mapy oraz skróty użyte na mapie.

Czytanie mapy

Rozłóż mapę na uprzątniętym wcześniej biurku, tak by nic nie leżało pod nią i nie przeszkadzało ci w pracy. Sprawdź, czy w prawym dalszym rogu znajduje się wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to mapa leży prawidłowo.
Oprzyj ręce od łokcia do nadgarstka na biurku. Palce delikatnie zegnij, tak by wszystkie opuszki dotykały powierzchni arkusza. Teraz obejrzyj powoli cały arkusz, który przed tobą leży. Poprowadź palce od dalszego brzegu arkusza do bliższego, by zorientować się w jego układzie.
Przeczytaj tytuł mapy w lewym dalszym, czyli górnym rogu arkusza. Zapoznaj się ze skalą mapy i zinterpretuj, co ona oznacza. W legendzie, umieszczonej przy bliższym brzegu arkusza, objaśniono znaki i skróty użyte na tej mapie. Zapoznaj się z tymi znakami i oglądając całą mapę sprawdź, czy je rozpoznajesz.

• wybrane największe obszary chronione – oznaczone zostały jako faktura rzadkich drobnych punktów wypukłych na zielonym tle;

• mniejsze wybrane obszary chronione – cztery wypukłe punkty umieszczone w wierzchołkach kwadratu z granatowym obrysem i zielonym wypełnieniem; wierzchołki zorientowane zgodnie z kierunkami geograficznymi.

Niektóre z tych obszarów podpisano skrótami objaśnionymi w legendzie przy bliższym brzegu mapy i pełną nazwą w czarnym druku.
Obejrzyj mapę, przesuwając palce od ramki północnej do południowej. Połóż palce przy północnej, czyli dalszej ramce mapy. Odszukaj południk 0° i poprowadź palce po całej jego długości. Teraz połóż palce przy zachodniej ramce mapy i odszukaj Równik, oznaczony linią wypukłych dużych punktów umieszczoną na szerokiej czarnej linii. Ponownie przesuń palce wzdłuż południka 0° do Równika, a następnie wzdłuż Równika w kierunku zachodnim. Pozwoli ci to ustalić zasięg pierwszej, północno-zachodniej ćwiartki Ziemi, którą będziesz czytał.
Wewnątrz tej ćwiartki znajdziesz mapę kontynentu Ameryki Północnej. Blisko punktu zetknięcia południka 0° z ramką północną znajdziesz wyspę Grenlandię, a na niej zaznaczony fakturą duży obszar chroniony. Teraz odszukaj kontynent i obwiedź palcami jego kształt, przesuwając palce po linii brzegowej. Przeszukaj cały obszar Ameryki Północnej ruchem wschód – zachód, starając się utrzymać palce wewnątrz obszaru Ameryki. Odszukaj w tym obszarze sygnatury oznaczające obszary chronione. W tym celu przesuwaj palce ruchem wschód – zachód na południe, w kierunku Zwrotnika Raka. Odczytaj skróty nazw dwóch parków narodowych. Są to parki Yellowstone i Wielki Kanion.
Kierując się na południe i przekraczając linię Równika, znajdziesz się w obszarze ćwiartki południowo-zachodniej kuli ziemskiej. W tym rejonie położona jest Ameryka Południowa. Przeszukuj jej obszar w sposób podobny jak uprzednio: najpierw obejrzyj kształt kontynentu wzdłuż linii brzegowej, a potem jego wnętrze. Na Oceanie Spokojnym, przy południowo-zachodnim brzegu kontynentu, w okolicach Równika odnajdziesz jedną sygnaturę obszaru chronionego. Jest to jedno z najciekawszych miejsc chronionych na świecie – Wyspy Galapagos.
Teraz wróć do północnej ramki mapy i przesuń palce na wschód, mijając południk 0°. Obejrzyj ćwiartkę północno-wschodnią. Od napisu Ocean Arktyczny przesuwaj palce ruchami wschód – zachód w kierunku południowym. Na terenie Azji i Europy znajdują się sygnatury określające położenie obszarów chronionych. Najbardziej wartościowym obszarem chronionym Polski jest Park Narodowy Puszcza Białowieska, podpisany skrótem „b i a”. Natomiast w centralnej części Azji znajdziesz oznaczenie obszaru chronionego Jezioro Bajkał i innych obszarów chronionych.
Przesuń palce do południka 0°, następnie coraz bliżej siebie, czyli na południe. Badaj kontynent Afryki. W jej obszarze zaznaczono wiele obszarów chronionych; dwa z nich podpisano skrótem: Park Narodowy Serengeti i Pustynię Kalahari.
Po zbadaniu południowych fragmentów Afryki przejdź wzdłuż linii Zwrotnika Koziorożca w kierunku wschodnim. Odnajdziesz tam kontynent australijski. Obejrzyj go, lokalizując w jego obszarze sygnatury obszarów chronionych. Również przy wschodnim wybrzeżu Australii, na Oceanie Spokojnym, znajdziesz sygnaturę obszaru chronionego. To Wielka Rafa Koralowa.
Po obejrzeniu Australii przesuń palce na południe, bliżej siebie. Wewnątrz obszaru objętego kołem podbiegunowym południowym znajdziesz kontynent Antarktydy, pokryty fakturą rzadkich drobnych punktów wypukłych na zielonym tle, czyli w całości chroniony.

Opis treści mapy

Głównym celem ochrony przyrody jest utrzymanie naturalnych procesów ekologicznych, różnorodności biologicznej i optymalnych warunków środowiska. Ochrona przyrody – to ogół działań zmierzających do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieożywionej. Obecnie na świecie jest ponad 120 tysięcy obszarów chronionych. Na tej mapie przedstawiono tylko niewielką ich część.
W Europie zaznaczono sześć wybranych parków narodowych, w tym najstarszy w Europie Park Narodowy Sarek w Szwecji, utworzony w 1909 roku w górskich rejonach Laponii, oraz najstarszy w Polsce Białowieski Park Narodowy. Jego historia sięga 1921 roku, kiedy powstał tu rezerwat, przekształcony w 1932 roku w park narodowy i restytuowany w 1947 roku pod obecną nazwą.
W Azji – na kontynencie o niezwykle zróżnicowanym środowisku przyrodniczym – zaznaczono 17 parków narodowych. Podpisany został Park Narodowy Bajkał, utworzony w celu ochrony najgłębszego jeziora świata i otaczającej go tajgi.
Piętnaście parków narodowych Afryki obejmuje ekosystemy różnych stref klimatyczno-roślinnych. Podpisane zostały dwa parki narodowe, w tym Park Narodowy Serengeti – jeden z najbardziej znanych parków narodowych świata, położony na sawannie i obfitujący w zwierzęta najczęściej kojarzone z Afryką: słonie, antylopy, gazele, zebry, nosorożce, lwy, gepardy, hieny. Drugi z podpisanych parków to Park Narodowy Kalahari, położony w bezodpływowej kotlinie z licznymi rozlewiskami i bagnami oraz przeważającą roślinnością sawann i półpustyń.
W obszarze Australii przedstawiono tylko pięć parków narodowych. Szczególnie wyróżniony został Park Narodowy Wielkiej Rafy Koralowej – największy park morski świata. Żyje w nim około 1500 gatunków ryb, około 5000 gatunków mięczaków, 400 gatunków koralowców i 500 gatunków wodorostów pomiędzy wyspami pokrytymi gęstą roślinnością tropikalną.
W Ameryce Północnej znajduje się najstarszy park narodowy świata – Yellowstone – utworzony w 1871 roku. Na jego terenie znajdują się słynne gejzery i źródła gorące, wulkany błotne, rzeka Yellowstone z wodospadami. Obszar tego parku narodowego wraz z otoczeniem uznawany jest za ostatni duży niemal nienaruszony ekosystem w klimacie umiarkowanym półkuli północnej. Spośród 17 zaznaczonych parków narodowych podpisany jest jeszcze skrótem Park Narodowy Wielkiego Kanionu utworzony w 1919 roku. Obejmuje on przełom rzeki Kolorado o długości 349 km, głębokości dochodzącej do 2133 m i szerokości od od 800 m do 29 km. Przełom Kolorado uznawany jest za jeden z przyrodniczych cudów świata.
Największym parkiem narodowym w Ameryce Północnej i największym na świecie jest Park Narodowy Grenlandia o powierzchni 972 tysięcy km2 zajmujący ponad 20% powierzchni tej największej wyspy świata i obejmujący jej północno-wschodnią część. Ochroną otoczono znaczną część lądolodu pokrywającego wyspę oraz pas wybrzeża z żyjącymi tu wołami piżmowymi (których liczebność stanowi 40% populacji światowej), wilkami i lisami polarnymi, flemingami oraz 50 gatunkami gniazdujących ptaków.
Kilkanaście parków narodowych Ameryki Południowej leży w różnych strefach klimatyczno-roślinnych. Za szczególnie wyjątkowy uważany jest Park Narodowy Galapagos, obejmujący ponad 97% powierzchni archipelagu złożonego ze skalistych wysp i wysepek. Odizolowany od stałego lądu wulkaniczno-koralowy archipelag odznacza się roślinnością z dużym udziałem endemitów. Mimo położenia w pobliżu Równika pokrywę roślinną tworzą suche zarośla krzewiaste i kaktusy oraz roślinność trawiasta i lasy ze skalezją. Świat zwierzęcy jest wyjątkowy. Żyją tu żółwie morskie i lądowe, legwany, rzadkie gatunki pingwinów, nietoperze. Zarówno przyroda nieożywiona jak i ożywiona są jedyne w swoim rodzaju.
Antarktyda ma inny status obszaru chronionego. W 1959 roku został podpisany międzynarodowy Traktat Antarktyczny, w którym zadeklarowano nienaruszalność środowiska przyrodniczego całej Antarktydy. Traktat uzupełniono w 1962 roku „Zasadami ochrony fauny i flory Antarktyki”, uchwalonymi przez Naukowy Komitet Badań Antarktyki. Antarktyda jest chroniona ze względu na szczególny skład flory, fauny, unikatowe formy geologiczne i ślady działalności człowieka w czasach odkrywania kontynentu.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki.