ś7. Europa - krajobrazy

ś7 Europa – krajobrazy

Opis mapy

Na arkuszu przedstawiono mapę kontynentu Europy w skali 1:10.000.000. W lewym dalszym rogu arkusza znajduje się napis „Ocean Atlantycki”, a nieco bliżej, przy prawym brzegu arkusza legenda zawierająca tytuł mapy, skalę oraz objaśnienia faktur i sygnatur zastosowanych na mapie. Inne znaki kartograficzne zastosowane na mapie objaśniono na arkuszu legendy do tomu drugiego.
W prawym dalszym rogu arkusza znajduje się wypukły czarny trójkąt pozwalający zorientować mapę.
Mapa ś7 „Europa – krajobrazy” umożliwia poznanie ukształtowania powierzchni Europy i jej krajobrazów.

Czytanie mapy

Wyjmij z teczki arkusz legendy i mapę ś7.
Przeczytaj arkusz legendy, przypomnij sobie znaki kartograficzne i ich objaśnienia.

• południk 0° – linia wypukłych dużych punktów umieszczona na szerokiej czarnej linii;

• koło podbiegunowe północne – linia wypukłych małych punktów umieszczonych na przerywanej czarnej linii;

• najważniejsze rzeki – wypukła gładka linia ciągła umieszczona na linii ciągłej granatowej;

• jeziora – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku górze, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem niebieskim;

• sztuczne zbiorniki wodne – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku górze, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem niebieskim, z wypukłą granatową kropką wewnątrz;

• archipelagi – wypukłe półokręgi z podstawa zwróconą ku dołowi umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem białym z wypukłą granatową kropką pośrodku;

• wyspy – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku dołowi umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem białym;

• morze – faktura linii poziomych na niebieskim tle.

Połóż mapę prawidłowo, tak by wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym, czyli górnym rogu arkusza. Następnie, w legendzie umieszczonej przy lewym brzegu arkusza pod napisem „Ocean Atlantycki”, odczytaj tytuł i skalę mapy. Co oznacza ta skala? Przeczytaj oznaczenia i ich objaśnienia w legendzie przy tytule mapy:

• obszary nizinne – gładka faktura w kolorze białym;

• obszary górskie – wypukłe gładkie linie w kształcie łuku mocno wygiętego ku górze, umieszczone na czarnych liniach w tym samym kształcie;

• obszary wyżynne – wypukłe gładkie linie w kształcie łuku lekko wygiętego ku górze, umieszczone na czarnych liniach w tym samym kształcie;

• szczyt – trzy wypukłe czarne punkty na tle czerwonego trójkąta, skierowanego wierzchołkiem ku górze;

• depresja – trzy wypukłe czarne punkty na tle zielonego trójkąta, skierowanego wierzchołkiem ku dołowi;

• obszary pustynne – faktura piasku, nieregularnie rozrzuconych drobnych punktów wypukłych na żółtym tle;

• obszary należące do Azji lub Afryki – regularna sieć wypukłych punktów na szarym tle;

• punkty skrajne – cztery wypukłe punkty umieszczone w wierzchołkach czarnego kwadratu, wierzchołki zorientowane zgodnie z kierunkiem geograficznym.

Żeby odnaleźć linie siatki kartograficznej, połóż palce przy północnej, czyli dalszej ramce mapy. Prowadź palce powoli wzdłuż ramki od wschodniego rogu, aż napotkasz linię punktową na przerywanej linii czarnej – jest to koło podbiegunowe północne. Przejdź palcami całą długość tej linii na mapie. Ma ona kształt łuku. Druga linia, odchodząca od północnej ramki mapy, przecinająca koło podbiegunowe północne i skierowana ku południowej ramce, to południk 0°. Poprowadź palce po południku 0°, zwracając uwagę na jego kierunek na arkuszu. Obejrzyj cały obszar Europy, przesuwając palce od północnej ramki do południowej. Zwróć uwagę na to, że większość obszaru Europy leży na półkuli wschodniej i na południe od koła podbiegunowego. Ale obszar Europy rozciąga się też na północ, poza koło podbiegunowe, i na zachód poza południk 0°, a na wschodzie graniczy z Azją.
Ponieważ linie koła podbiegunowego północnego i południka 0° w sposób wyraźny wyznaczają położenie większej części obszaru Europy, to one będą wyznaczały kierunek przeszukiwania mapy.
Teraz czytaj mapę. Przesuń palce po kole podbiegunowym.
Znajdziesz sygnatury gór, oznaczające położenie Gór Skandynawskich. Zbadaj całe pasmo tych gór i Półwysep Skandynawski, na którym leżą. Od skrótu i nazwy gór „g s k” przesuń palce ku wschodowi na gładki obszar niziny i dalej na obszar morza. Jest to Morze Bałtyckie. Zbadaj jego południowy, czyli bliższy brzeg. Znajdziesz ujście rzeki. To jest Wisła; idź po jej linii na południe, czyli w górę rzeki. Znajdziesz wypukły okrąg umieszczony na okręgu z czarnej linii, wypełniony kolorem czerwonym z wypukłą czarną kropką wewnątrz. Jest to znak miasta oznaczający Warszawę. Od tego punktu dobrze będzie badać niziny Europy. Palce prawej ręki zatrzymaj na znaku Warszawy, a palcami lewej badaj niziny na zachód od Warszawy. Przekraczaj kolejne rzeki Łabę, Ren i Loarę. Przekrocz linię południka 0° i dojdź do wybrzeża Atlantyku. Gładki obszar przecięty południkiem 0° od brzegu Atlantyku do rzeki Ren to obszar Niziny Francuskiej. Dalej na wschód od Renu, aż do Odry płynącej między Łabą i Wisłą rozciąga się Nizina Niemiecka. Na wschód od Odry obszary oznaczone gładką fakturą to Nizina Polska.
Teraz palce lewej ręki zatrzymaj na znaku Warszawy, a palcami prawej przeszukuj obszar na wschód od Warszawy. Przesuwaj palce w lewo i w prawo od Wisły i brzegów Bałtyku do pasma gór Ural stanowiących granicę Europy. Na tym obszarze leży Nizina Wschodnioeuropejska. Na południe od niej, między Wołgą a Dnieprem odszukaj wyraźne wypukłe gładkie linie w kształcie łuku lekko wygiętego ku górze. Wskazują one położenie Wyżyny Środkoworosyjskiej – największej w Europie. Od wschodu Wyżynę tę omija rzeka Wołga. Poruszając się zgodnie z jej biegiem ku południowi natrafisz na kolejną nizinę – Nizinę Nadkaspijską. Zauważ fakturę nadkaspijskich obszarów pustynnych i znak depresji. Do Morza Kaspijskiego wpada poza Wołgą rzeka Ural, której źródła leżą po azjatyckiej stronie Uralu.
Pozostałe wyżyny w Europie zajmują zbyt małe obszary, aby mogły być przedstawione na tej mapie.
Wróć do Warszawy i przesuwając palce wzdłuż Wisły na południe (do siebie) znajdź źródła Wisły i znaki gór Karpat. Badając brzeg pasma Karpat spróbuj odnaleźć jego kształt zbliżony do podkowy z wypukłą częścią skierowaną na wschód.
Na zachód od Karpat w centralnej i południowej części Europy znajdziesz kolejne łańcuchy górskie.
Odszukaj w centralnej części Europy napis, określający położenie Alp. Na zachód od napisu jest znak najwyższego szczytu w Europie. Teraz przesuwaj palce powoli w kierunku południowym i znajdź podłużny półwysep. Jest to Półwysep Apeniński, a góry na nim to Apeniny.
Od Półwyspu Apenińskiego przesuń palce w kierunku zachodnim. Przekraczając linię południka 0° znajdziesz Półwysep Iberyjski. Południk 0° przecina obszar gór Pirenejów. Na zachód od nich rozciągają się Góry Kantabryjskie i Iberyjskie. Na południu Półwyspu Iberyjskiego odnajdziesz Góry Betyckie.
Wróć na wschód, na Półwysep Apeniński. Idąc dalej na wschód odszukaj Półwysep Bałkański, położony w południowej części Europy. Znajdują się tam, niepodpisane góry Bałkany.
Zauważ w południowo-wschodnim rogu arkusza obszar pokryty fakturą z napisem Azja. Lądowa granica między Europą i Azją biegnie od Morza Czarnego do Kaspijskiego u podnóża gór Kaukaz. Gór nie pokazano na tej mapie, ponieważ należą do Azji. Od południa Europę oblewa Morze Śródziemne.
Teraz poznaj zachodnie części Europy. Wróć do linii koła podbiegunowego i posuwaj się nią na zachód, aż natrafisz na górzystą wyspę Islandię.
Wróć do południka 0° i po nim przesuwaj palce od koła podbiegunowego na południe. Znajdziesz dużą wyspę Wielką Brytanię, a na zachód od niej mniejszą wyspę Irlandię. Jest ona tak duża, że obwiedziono ją linią brzegową, a na gładkiej fakturze lądu zaznaczono sygnatury gór.
Dalej na zachód rozciąga się Ocean Atlantycki.
Kształt Europy jest bardzo złożony. Wróć kilkakrotnie do czytania tej mapy, aby zapamiętać kształt twego ojczystego kontynentu.

Opis treści mapy

Europa jest niewielkim kontynentem i jest większa tylko od Australii. Zajmuje 10,5 mln km², co stanowi zaledwie 2% powierzchni Ziemi. Mimo niewielkiej powierzchni, rozciągłość tej części świata jest duża, i wynosi z północy na południe 5400 km, a ze wschodu na zachód – 4200 km. Od północy oblewają Europę wody Oceanu Arktycznego z morzami: Norweskim i Barentsa, a od zachodu i południa – wody Oceanu Atlantyckiego z morzami: Bałtyckim, Północnym, Śródziemnym i Czarnym.
Europa charakteryzuje się znacznym urozmaiceniem linii brzegowej. Aż 25% jej powierzchni zajmują wcinające się głęboko w morza półwyspy oraz tysiące większych i mniejszych wysp. Największym półwyspem jest Półwysep Skandynawski, sięgający daleko na północ, aż za koło podbiegunowe. Ma bardzo charakterystyczny kształt, podobny nieco do rysunku psa z pyskiem zwróconym na zachód i ogonem na wschód. Półwysep ten zamieszkuje ludność czterech państw: Norwegii, Szwecji, Finlandii i części Rosji.
Drugim pod względem powierzchni w Europie jest Półwysep Iberyjski. Znajduje się w południowo-zachodniej części Europy i ma kształt zbliżony do kwadratu. Leżą na nim dwa państwa: Hiszpania i Portugalia.
Największa wyspa Europy to Wielka Brytania z państwem o tej samej nazwie. Druga pod względem powierzchni wyspa Europy – Islandia – leży dość daleko od wybrzeży kontynentu, przy kole podbiegunowym. Na południu dwa półwyspy: Apeniński i Bałkański dzielą Morze Śródziemne na kilka mniejszych mórz.
Najbardziej urozmaicony krajobraz mają obszary górskie, zajmujące południową część Europy. Najwyższe łańcuchy górskie mają układ zbliżony do równoleżnikowego. W środkowej części tego pasa są najwyższe góry kontynentu – Alpy – z najwyższym szczytem Europy Mount Blanc (4807 m n.p.m.). W części zachodniej, u podstawy Półwyspu Iberyjskiego, rozciągają się Pireneje, a w kierunku wschodnim – Karpaty. Górzyste krajobrazy przeważają również na półwyspach Europy Południowej: Iberyjskim, Apenińskim i Bałkańskim. Góry występują również w Europie Północnej. Są to Góry Skandynawskie.
Między górami Europy Południowej i Północnej rozciąga się od wybrzeży Oceanu Atlantyckiego aż do Uralu pas nizin. Największą z nich jest Nizina Wschodnioeuropejska zajmująca obszar od Morza Barentsa do Morza Czarnego. Obejmuje ona w południowej części również obszary wyżynne położone między rzekami Dniepr i Wołga oraz rozległą Nizinę Nadkaspijską, leżącą nad słonym jeziorem zwanym Morzem Kaspijskim, będącym największym jeziorem świata. 50% powierzchni Niziny Nadkaspijskiej stanowi depresja – obszar położony poniżej poziomu morza. Jest to największa obszarowo depresja świata. Najniżej położony punkt tej depresji znajduje się 28 m p.p.m. Od wschodu Europę od Azji oddzielają góry Ural.
Nizina Nadkaspijska charakteryzuje się klimatem umiarkowanym kontynentalnym suchym. Roczna ilość opadów wynosi 200–350 mm. Przeważają tu obszary pustynne z zasolonymi glebami, ze skąpą roślinnością półpustyń i miejscami roślinnością trawiastą.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki.