ś1. Planety Układu Słonecznego
ś1 Planety Układu Słonecznego
Opis rysunku
Rysunek przedstawiający planety Układu Słonecznego pomoże ci poznać kolejność i stosunek wielkości planet tego układu. Na rysunku umieszczono w tej samej skali sylwetki wszystkich planet krążących wokół Słońca. Każda z planet narysowana jest na fragmencie swojej orbity. Fragmenty orbit planet nie zostały pokazane w tej samej skali, co wielkości planet, więc rysunek jest schematem, a nie wiernym obrazem Układu Słonecznego. Pamiętaj, że planety krążą wokół Słońca każda po swojej orbicie i ich wzajemne położenia stale się zmieniają.
Czytanie rysunku
Oglądnij rysunek, przesuwając palce od dalszej do bliższej ramki. Zauważysz wypukłe gładkie linie orbit na liniach granatowych i pokryte gładką fakturą koła prezentujące planety.
Czytanie rysunku rozpocznij od lewego bliższego rogu arkusza. Umieszczona tam część koła pokryta regularną siecią wypukłych punktów na żółtym tle przedstawia część Słońca, czyli centrum Układu Słonecznego.
Od obrazu Słońca przesuń palce ku środkowi arkusza, ukośnie od siebie i w lewo. Gdy napotkasz wypukłą gładką linię orbity, obejrzyj ją dokładnie w poszukiwaniu zaznaczonej na niej planety. Odczytaj nazwę planety i zbadaj jej wielkość. Przesuń palce do linii kolejnej orbity, odszukaj kolejną planetę, odczytaj jej nazwę. Czytaj w ten sposób linie kolejnych orbit oraz wielkości i nazwy kolejnych planet. Tak dojdziesz do obszaru oznaczonego fakturą rzadkich drobnych punktów wypukłych. Obszar ten jest pasem, biegnie on łukiem podobnym do łuków orbit planet. Przeczytaj całą długość pasa planetoid. Wszystkie planety znajdujące się w obszarze między Słońcem a pasem planetoid to planety wewnętrzne, są one skaliste. Poza pasem planetoid znajdują się planety zewnętrzne tak zwane gazowe olbrzymy. Zbadaj w podobny sposób ich wielkość i nazwy.
Jeśli sprawia ci kłopot poruszanie się po planszy w wyznaczonym kierunku, możesz spróbować innej metody. Sprawdź, czy arkusz ułożony jest tak, że wypukły czarny trójkąt znajduje się w prawym dalszym rogu. Następnie w lewym bliższym rogu rysunku znajdź fragment koła pokryty fakturą – siecią regularnie ułożonych punktów na żółtym tle – przedstawiający część Słońca. Z tego miejsca przesuwaj palce po bliższej ramce rysunku. Zauważ kolejne linie orbit dochodzące do ramki. Kiedy napotkasz palcami wypukłą gładką linię idącą od ramki, zatrzymaj się. Ta linia oznacza orbitę planety najbliższej Słońca. Przesuwaj powoli palcami po tej orbicie, aż odnajdziesz zaznaczoną planetę. Odczytaj jej nazwę i zbadaj wielkość. Wróć po orbicie do bliższej ramki rysunku i przesuń po niej palce w prawo do kolejnej orbity. Powoli przesuwaj palce po orbicie aż napotkasz kolejną planetę. Powtarzaj ten sposób czytania, za każdym razem odczytując nazwę planety oraz sprawdzając jej wielkość. Cztery kolejne planety – licząc od Słońca – to planety wewnętrzne. Kiedy miniesz czwartą orbitę, napotkasz przy ramce pas o szerokość palca zaznaczony fakturą drobnych wypukłych punktów. Jest to pas planetoid. Zauważ, że biegnie on łukiem podobnym do łuków orbit planet. Wróć do bliższego, czyli dolnego brzegu arkusza i szukaj dalej na prawo kolejnej orbity. Planety, które znajdziesz za pasem planetoid, to planety zewnętrzne, tak zwane gazowe olbrzymy. Zbadaj je kolejno. Czy potrafisz określić, która planeta jest największa? A która jest najmniejsza?
Opis treści rysunku
W środku Układu Słonecznego znajduje się Słońce. Jest ono gwiazdą, czyli kulistym ciałem niebieskim, zbudowanym głównie z helu i wodoru, emitującym promieniowanie elektromagnetyczne. Powierzchnia Słońca ma temperaturę prawie 6000°C. Średnica Słońca jest niewyobrażalnie wielka, wynosi około jednego 1 392 000 km, to znaczy, że jest około 109 razy większa od średnicy Ziemi. Słońce jest źródłem większości energii dla Ziemi i innych planet naszego układu słonecznego.
W Układzie Słonecznym znajduje się osiem planet. Planeta jest ciałem niebieskim okrążającym gwiazdę. Jest wystarczająco duża, aby uzyskać prawie okrągły kształt. Świeci odbitym światłem Słońca. Cztery planety Układu Słonecznego nazywane planetami wewnętrznymi to: najbliższy Słońca Merkury, następnie Wenus, Ziemia i Mars. Charakteryzują się one stosunkowo niewielkimi rozmiarami i skalistymi powierzchniami. Trzy z tych planet, Wenus, Ziemia i Mars, mają atmosferę. Drugą grupę stanowią cztery planety zewnętrzne. Są to planety olbrzymy, kilkakrotnie większe od Ziemi. Średnica Jowisza jest nawet jedenastokrotnie większa od średnicy Ziemi. Jowisz i Saturn składają się w większości z wodoru i helu, a Uran i Neptun – z zamarzniętej wody, amoniaku i metanu.
Poza tym w Układzie Słonecznym wyróżnia się dwa pasy planetoid. Planetoida jest ciałem niebieskim o małych rozmiarach, o średnicy od kilku metrów do czasem ponad 1000 km, o bardzo często nieregularnym kształcie i stałej powierzchni skalnej lub lodowej. Główny pas planetoid znajduje się między Marsem a Jowiszem. W jego skład wchodzi kilkadziesiąt tysięcy obiektów mających ponad 1 km średnicy. Na naszym rysunku zaznaczony jest fakturą drobnych wypukłych punktów. Drugi pas planetoid – pas Kuipera – leży poza orbitą Neptuna. Ocenia się, że pas ten składa się z około 100 tysięcy obiektów o średnicy przekraczającej 50 km, zbudowanych głównie z lodu. Na rysunku nie został zaznaczony.
Poza Słońcem i planetami w Układzie Słonecznym jest ponad 160 księżyców okrążających niektóre planety i planetoidy. Ziemia ma jeden Księżyc, ale niektóre planety mają ich więcej.
W Układzie Słonecznym są ponadto miliardy innych niewielkich ciał niebieskich. Wśród nich wyróżniamy komety i meteoroidy. Kometa jest małym ciałem niebieskim pojawiającym się na krótko w pobliżu gwiazdy wokół której krąży. Jest mieszaniną pyłów i drobnych odłamków skalno-lodowych, dwutlenku węgla, amoniaku i metanu. W pobliżu gwiazdy staje się widoczne jądro komety. Materia wyrzucana z jądra komety w przestrzeń kosmiczną tworzy tzw. warkocz. Komety na swojej orbicie pozostawiają drobiny materii, które mogą stać się meteoroidami.
Meteoroidy są okruchami skalnymi o rozmiarach od 0,1 mm do 10 m. Wpadające w atmosferę ziemską meteoroidy rozgrzewają się i mogą być widoczne na nocnym niebie w postaci meteorów, nazywanych potocznie spadającymi gwiazdami. Te które dotrą do powierzchni Ziemi nazywamy meteorytami.
Przypuszcza się, że powstawanie Układu Słonecznego rozpoczęło się około 4 miliardy 600 milionów lat temu. Powstał on z obłoku złożonego z gazów, głównie wodoru, i helu oraz pyłu kosmicznego. Większość wirującej masy obłoku zebrała się w środku, przekształcając się w Słońce. Z pozostałej części materii powstały planety, księżyce i inne małe ciała niebieskie Układu Słonecznego. W wyniku wzajemnego oddziaływania tych elementów Układu, małe ciała niebieskie zderzały się z dużymi ciałami lub były z nich wyrzucane. Proces ten trwa nadal, choć jest znacznie mniej intensywny. Układ Słoneczny w obecnej formie nie będzie trwał wiecznie. Astronomowie przewidują, że za około 5 miliardów lat Słońce, zgodnie z teorią ewolucji gwiazd, powiększy się wielokrotnie stając się czerwonym olbrzymem, który pochłonie najbliższe planety, prawdopodobnie włącznie z Ziemią.
Odkryty w 1930 roku Pluton był do niedawna uważany za dziewiątą planetę Układu Słonecznego. Od 2006 roku został uznany za największą planetoidę w pasie Kuipera.
Przez długie wieki ludzie swoją wiedzę o Układzie Słonecznym i o kosmosie czerpali z obserwacji nieuzbrojonym okiem. Dopiero w XVII w zastosowano lunetę, a nieco później teleskop. Możliwości poznania kosmosu rozszerzały się stopniowo w miarę doskonalenia teleskopów, radioteleskopów i innych urządzeń. W końcu XX w postęp techniczny umożliwił badanie ciał niebieskich Układu Słonecznego za pomocą sond kosmicznych i lądowników. Pierwszą zbudowaną przez człowieka maszyną wysłaną w kosmos był rosyjski sztuczny satelita Sputnik 1. Został wystrzelony w 1957 roku. W 4 lata później, w 1961 roku w rosyjskim statku kosmicznym Wostok 1 odbył się pierwszy lot załogowy z Jurijem Gagarinem – pierwszym człowiekiem w kosmosie. Pierwsze lądowanie człowieka na Księżycu miało miejsce w 1969 roku, kiedy to w amerykańskim lądowniku wyniesionym na statku kosmicznym Apollo 11 wylądowali na powierzchni Księżyca Neil Armstrong i Edwin Aldrin. W programie Apollo dokonano w sumie 6 lądowań załogowych na Księżycu, w których wzięło udział 12 astronautów. Księżyc pozostał dotąd jedynym ciałem niebieskim, na którym wylądowali ludzie.
Dalszy rozwój techniki rakietowej umożliwił osiąganie prędkości pozwalających na bardziej odległe loty. Dotychczas wszystkie planety Układu Słonecznego były badane w różnym stopniu przez statki wystrzelone z Ziemi. Z Księżyca i najbliższych Ziemi planet Marsa i Wenus zdołano pobrać próbki gleb i atmosfer. Pozostałe planety były fotografowane ze stosunkowo bliskiej odległości przez amerykańskie sondy kosmiczne. Wysłane w 1977 roku dwie sondy Voyager badały w trakcie lotu planety zewnętrzne Układu Słonecznego: Jowisz, Saturn, Uran i Neptun. Voyagery 1 i 2 opuściły Układ Słoneczny w 1991 roku. Dotychczas nie był badany przez sondy pas Kuipera. Ma tego dokonać wystrzelona w 2006 roku sonda New Horisons, która dotrze w pobliże Plutona w 2015 roku. Sondy były również wysyłane w celu zbadania wybranych planetoid i komet.
Po zakończeniu czytania złóż arkusz i ostrożnie włóż do teczki.
