ś17. Strefy czasowe

ś17 Świat – strefy czasowe

Opis mapy

Mapa „Świat – strefy czasowe” pokazuje umowny podział powierzchni Ziemi na strefy czasowe. Obrót Ziemi, obserwowany jako wędrówka Słońca po niebie ze wschodu na zachód, sprawia, że moment górowania Słońca przesuwa się stale na zachód, a więc czas jest różnie określany w różnych obszarach Ziemi.
Mapa wykonana jest w skali 1:45.000.000. Zaznaczono na niej wybrane miasta leżące w różnych strefach czasowych.
Na mapie „Świat – strefy czasowe” powierzchnię Ziemi przedstawiono w odwzorowaniu walcowym. Na mapach w tym odwzorowaniu Równik i południki są liniami prostymi, a południki są prostopadłe do Równika. Co prawda obszary bliskie biegunom są silnie odkształcone, ale to nie przeszkadza w czytelnym przedstawieniu stref czasowych na Ziemi.
W prawym dalszym rogu arkusza znajduje się wypukły czarny trójkąt pozwalający na prawidłowe zorientowanie mapy, a w lewym dalszym rogu – tytuł mapy i skala.
Strefy czasowe zostały wyznaczone w roku 1884 na międzynarodowej konferencji dotyczącej zagadnień czasu. Uwzględniono na niej podział doby na 24 godziny i związany z tym podział powierzchni Ziemi na 24 strefy czasowe. Ziemia w ciągu doby obraca się o 360°, to znaczy w ciągu godziny o 15°. Dlatego każda z 24 stref zajmuje obszar o rozciągłości 15° długości geograficznej.
Na mapie południki określające granice stref czasowych oznaczono tylko na oceanach i morzach. Na lądach przebieg granic stref zależy od decyzji władz administracyjnych i pokrywa się zwykle z granicami państw, a nie z przebiegiem południków.
Za podstawę liczenia czasu przyjęto czas południka 0°, przechodzącego przez obserwatorium astronomiczne w Greenwich. Obecnie jest to dzielnica Londynu. Nazwano go czasem uniwersalnym lub czasem zachodnioeuropejskim. Na południku 180° różnica czasu w stosunku do uniwersalnego czasu Greenwich wynosi 12 godzin. W pobliżu tego południka poprowadzono Międzynarodową Linię Zmiany Daty. Linia ta nie pokrywa się dokładnie z linią południka 180°, ponieważ jej przebieg ustalono w taki sposób, aby ominąć lądy.
Przy lewym brzegu arkusza znajduje się legenda, a w niej podano różnice między czasem uniwersalnym Greenwich, a czasem obowiązującym w danym mieście. Miejsca położone na zachód od południka 0° do południka 180° mają czas wcześniejszy, a miejsca położone na wschód – czas późniejszy. Jest to związane z obserwowaną wędrówką Słońca po niebie, które przesuwa się ze wschodu na zachód. Wszystkie miejsca położone na tym samy południku mają południe słoneczne, czyli górowanie Słońca, w tym samym momencie.

Czytanie mapy

Rozłóż mapę, tak by tytuł znalazł się w lewym dalszym rogu arkusza, a wypukły czarny trójkąt w prawym dalszym rogu. Odczytaj skalę, przeczytaj legendę, a następnie obejrzyj dokładnie arkusz. Przy lewym brzegu arkusza umieszczono objaśnienie sygnatur mapy i wykaz miast, które zaznaczono na mapie. Obok nazwy miasta zapisano liczbę godzin, oznaczającą różnicę między czasem urzędowym w tym mieście a czasem uniwersalnym Greenwich. Czas strefowy stosuje się na morzach. Na lądach używa się czasu urzędowego, który jest ustalany przez władze poszczególnych państw.
Zacznij od czytania umieszczonych na mapie linii siatki kartograficznej. Jedyny na mapie równoleżnik, czyli Równik, zaznaczony szorstką linią na linii czarnej, biegnie od zachodniej do wschodniej ramki mapy. Południk 0° jest na mapie wyróżniony linią wypukłych dużych punktów umieszczonych na szerokiej fioletowej linii. Znajdź te linie.
Kontynenty przedstawiono na mapie fakturą gładką i białym kolorem. Kontynenty oddzielono od gładkiej niebieskiej powierzchni mórz linią brzegową – szorstką cienką linią umieszczoną na cienkiej linii granatowej.
Na obszarach oceanów i mórz znajdziesz gładkie wypukłe linie na liniach granatowych, przechodzące przez całą mapę z północy na południe. Są to południki rozgraniczające strefy czasowe. Nie zostały one poprowadzone przez kontynenty.
Teraz połóż palce na południowej, czyli bliższej ramce mapy. Przy tej ramce podpisano wartości południków środkowych – wyznaczających środek poszczególnych stref czasowych. Nie są one przedstawione na mapie. Według środkowego południka wyznacza się czas w danej strefie. Południki te są zaznaczone na ramce co 15 stopni, a opisane co 30 stopni. Zwróć uwagę, że strefa czasu uniwersalnego rozciąga się 7°30' na wschód i tyleż samo na zachód, symetrycznie w stosunku do południka 0° – czyli Greenwich. Podobnie określono inne strefy w obszarach oceanów.
Następnie przesuń palce na północną, czyli dalszą ramkę mapy. Zauważ, że pomiędzy kolejnymi liniami południków – granic stref czasowych – zaznaczono wartości liczbowe, oznaczające różnice godzinowe między czasem danej strefy a czasem Greenwich. Zwróć uwagę, że w każdej kolejnej strefie, odchodzącej od południka 0° w kierunku wschodnim, dodano kolejną godzinę. Przesuń palce aż do ostatniej strefy na wschód; natrafisz tam na Międzynarodową Linię Zmiany Daty.
Przesuń palce na południk 0°, następnie przesuwaj palce przy ramce w kierunku zachodnim. W każdej kolejnej strefie, idąc na zachód, odejmujemy kolejną godzinę od czasu uniwersalnego (Greenwich) by obliczyć czas strefowy. Przesuń palce wzdłuż północnej, czyli dalszej ramki mapy aż do ostatniej strefy. Po lewej stronie powtórzono Międzynarodową Linię Zmiany Daty.
Przesuń palce wzdłuż całej ramki północnej. Strefa z południkiem 180° jest przedstawiona na mapie dwukrotnie, we wschodniej i zachodniej jej części. W okolicach południka 180° znajdź Międzynarodową Linię Zmiany Daty, oznaczoną bardzo grubą wypukłą linią umieszczoną na pomarańczowo-białej linii.
Teraz odczytaj znane ci już kontury kontynentów, śledząc ich linie brzegowe. Następnie odnajduj wewnątrz obszarów kontynentów sygnatury wybranych miast – wypukłe okręgi umieszczone na okręgach z czarnej linii wypełnionych kolorem pomarańczowym. Każde miasto jest podpisane pełną nazwą w brajlu i czarnym druku.
Spróbuj zgodnie z naszą mapą ustalić czas w kolejnym z zaznaczonych na niej miast; informacje przy północnej ramce mapy pokażą różnice czasu strefowego. Sprawdź, czy czas strefowy jest taki sam jak czas urzędowy podany w legendzie. W wielu miastach pokazanych na mapie czas strefowy pokrywa się z czasem urzędowym, ustalonym przez dany kraj. Ale nie jest tak wszędzie.
Sprawdź to samodzielnie, wykonując następujące ćwiczenie. Przypomnij sobie, w której części świata leży Paryż. Odszukaj najpierw Europę lub poprowadź palce wzdłuż południka 0°. Blisko niego, po jego wschodniej stronie, odszukaj Paryż. Sprawdź, w której strefie czasu leży Paryż – podaj wartość południka środkowego. W tym celu przytrzymaj sygnaturę miasta jedną ręką, a drugą przesuń w kierunku północnej ramki mapy. Odczytaj, jaka jest różnica czasu w stosunku do strefy czasu południka 0°. Paryż leży w strefie czasu, przez którą przechodzi południk 0°. Jednak cały obszar Francji jest w tej samej strefie czasu urzędowego, która ma ustalony czas według górowania Słońca nad południkiem 15° długości geograficznej wschodniej. Dlatego czas Paryża różni się od czasu uniwersalnego o plus jedną godzinę.
Oto inny przykład. Odszukaj Anchorage. Jest to miasto na półkuli zachodniej, w zachodniej części Ameryki Północnej. Przytrzymaj palcami sygnaturę miasta i poprowadź palce drugiej ręki w kierunku północnej ramki mapy. Odczytaj, jaka jest różnica czasu w tej strefie w stosunku do południka 0°. Położenie miasta wskazuje, że w tej strefie czas powinien różnić się o minus 10 godzin od czasu w pierwszej strefie. Jednak w Anchorage czas urzędowy różni się od czasu uniwersalnego tylko o 9 godzin.
Innym przykładem jest Irkuck, znajdujący się w centralnej części Azji. Odszukaj i sprawdź, przykładając linijkę do linii granicy stref, że zgodnie z mapą miasto to znajduje się w strefie różniącej się o plus 6 godzin od południka 0°. Zgodnie jednak z obowiązującym tam czasem urzędowym, będąc w Irkucku należy przesunąć zegarki o 8 godzin w stosunku do czasu uniwersalnego. Zauważ, że Rosja jest ogromnym krajem i przez jej terytorium przebiega aż 11 stref czasowych.
Wykonaj podobne ćwiczenie dla innych, interesujących cię miast na mapie.
Jeśli chcesz obliczyć różnicę czasu strefowego między wybranymi miastami, to mapa także okaże się pomocna. Na przykład Nowy York w Ameryce Północnej znajduje się w piątej strefie na zachód od strefy czasu Greenwich, a Sydney – leżące w Australii – w dziesiątej strefie na wschód, co daje razem różnicę 15 stref, czyli 15 godzin. Jeżeli w strefie czasu Nowego Yorku jest godzina piąta rano, to dodając piętnaście godzin różnicy, wynikającej z położenia obu miast, z ich długości geograficznej, otrzymujemy godzinę dwudziestą w Sydney.
Podobny wynik otrzymasz, porównując długości geograficzne tych miast i obliczając różnicę czasu. Nowy York leży na półkuli zachodniej, a Sydney na półkuli wschodniej. Przytrzymaj ręką sygnaturę jednego z tych miast i poprowadź drugą rękę w kierunku południowego brzegu mapy. Odczytaj wartość południka, blisko którego leży to miasto. Jeżeli prawidłowo przesuwasz palce, to przy Nowym Yorku znajdziesz południk 75° długości geograficznej zachodniej, a przy Sydney – południk 150° długości geograficznej wschodniej. Ponieważ oba miasta leżą na dwóch różnych półkulach, obliczamy odległość między nimi, dodając wartości ich położenia w stopniach. Czyli 75° dodać 150° daje różnicę długości geograficznej równą 225°. Dzielimy tę odległość przez wartość jednej strefy, czyli 15°. Otrzymujemy piętnaście godzin różnicy czasu między obydwoma miastami. Jeżeli w Nowym Yorku jest na przykład godzina piąta trzydzieści rano, to dodajemy piętnaście godzin i otrzymujemy godzinę dwudziestą trzydzieści. W Sydney jest więc w tym momencie godzina dwudziesta trzydzieści wieczorem.
Oczywiście jest to obliczenie przybliżone. W przypadku, gdybyśmy chcieli obliczyć w tym układzie czas w Nowym Yorku w chwili, gdy w Sydney jest godzina na przykład osiemnasta wieczorem, to od tej godziny odejmujemy obliczoną wcześniej różnicę czasu słonecznego. Czyli osiemnaście odjąć piętnaście godzin różnicy da nam wynik trzy. Czyli w Nowym Jorku w tym czasie byłaby godzina trzecia rano. Zapraszam do samodzielnego ćwiczenia w obliczaniu różnic czasu w wybranych miastach.

Czytanie treści mapy

Pozorny ruch Słońca po niebie był podstawowym zjawiskiem służącym ludziom do określania czasu w ciągu dnia. Już kilka tysięcy lat temu zaczęto budować instrumenty służące do pomiaru czasu. Gnomon był pionowym prętem, a miarą czasu były położenie i długość jego cienia. W zegarze słonecznym pręt – wskazówkę zegara – ustawiano już w kierunku gwiazdy polarnej, co dawało dokładniejsze obserwacje położenia cienia, dokładniejszy pomiar czasu. Stosowano do pomiaru czasu klepsydry wodne, w których miarą czasu był poziom wody w naczyniu z małym otworem, którym woda wypływała z naczynia. Później zamiast wody stosowano piasek wysypujący się, lub przesypujący z jednej części naczynia do drugiej, co uczyniło klepsydry dużo dokładniejszymi.
Dopiero na początku XIV wieku zaczęto budować zegary mechaniczne, które z czasem osiągnęły dużą dokładność pomiaru czasu. Ale po podróży do innej miejscowości trzeba było takie zegary ustawiać według miejscowego sposobu mierzenia czasu.
Używany początkowo czas prawdziwy, wynikający z położenia Słońca, przestał wystarczać. Wprowadzono więc nowe pojęcie rachuby czasu; czas średni słoneczny, wyznaczany według momentu przejścia Słońca przez południk miejscowy. W końcu XVII wieku znalazł się on w użyciu powszechnym i był stosowany nieomal do końca XIX wieku.
Posługiwanie się taką rachubą czasu nie było proste dla podróżujących. Przy zmianie miejsca pobytu wymagało przestawienia wskazówek zegara. Wraz z rozwojem środków komunikacyjnych, a szczególnie kolei żelaznej i telegrafu, konieczność częstego regulowania zegarów stała się uciążliwa. Potrzebne stały się ustalenia międzynarodowe, pozwalające na bezpieczne tworzenie wspólnych rozkładów jazdy pociągów, a także wspólne prowadzenie badań naukowych.
Współcześnie stosowane strefy czasowe zostały ustalone w roku 1884 na międzynarodowej konferencji dotyczącej zagadnień czasu.
Obecnie międzynarodowy czas atomowy odmierzają zegary w laboratoriach na całym świecie. Na podstawie ich wskazań podaje się w radiu sygnały czasu oraz informuje zegarynki, dzięki którym każdy może wyregulować swój zegarek. Ale w kontakcie z osobą przebywającą na innym kontynencie, lub nawet w innym państwie, musisz pamiętać, że jej zegarek może wskazywać inną godzinę niż twój.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki.