ś11. Ameryka Południowa - krajobrazy

ś11 Ameryka Południowa – krajobrazy

Opis mapy

Mapa „Ameryka Południowa – krajobrazy” umożliwi ci zdobycie wiadomości dotyczących położenia i kształtu Ameryki Południowej oraz pomoże poznać krainy geograficzne i ukształtowanie powierzchni tego kontynentu.
W prawym dalszym rogu arkusza znajduje się wypukły czarny trójkąt orientujący położenie arkusza.
Skala liczbowa mapy (1:20.000.000) jest umieszczona w lewym dalszym rogu arkusza, tuż pod tytułem.
Do orientacji ma mapie służy wypukły czarny rysunek róży kierunków w prawym dalszym rogu arkusza oraz naniesione na mapę dwa równoleżniki – Równik i Zwrotnik Koziorożca.
Objaśnienie znaków kartograficznych tej mapy znajduje się w legendzie w dalszej części arkusza. Pozostałe znaki objaśnione są na arkuszu legendy dla tomu drugiego.

Czytanie mapy

Wyjmij z teczki arkusz legendy i mapę ś11.
Przeczytaj arkusz legendy, zapoznaj się ze znakami i ich objaśnieniami:

• Równik – linia wypukłych dużych punktów umieszczona na szerokiej czarnej linii;

• Zwrotnik Koziorożca – linia wypukłych małych punktów umieszczona na przerywanej czarnej linii;

• najważniejsze rzeki – wypukła gładka linia ciągła umieszczona na linii ciągłej granatowej;

• jeziora – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku górze, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem niebieskim;

• archipelagi – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku dołowi, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem białym z wypukłą granatową kropką pośrodku;

• wyspy – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku dołowi, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem białym;

morze – faktura linii poziomych na niebieskim tle.
Odłóż arkusz legendy i rozłóż mapę ś11 na uprzątniętym wcześniej biurku, tak by nic nie leżało pod nią i nie przeszkadzało ci w pracy. Sprawdź, czy w prawym dalszym rogu znajduje się wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to mapa leży prawidłowo.
Następnie odczytaj skalę mapy, wyjaśniając co oznacza ta skala. Tytuł i legenda informują nas o treści mapy. Odczytaj tytuł i zapoznaj się z legendą mapy. Obejrzyj znaki kartograficzne i przeczytaj ich objaśnienia:

• obszary nizinne – gładka faktura w kolorze białym;

• obszary wyżynne – wypukłe gładkie linie w kształcie łuku lekko wygiętego ku górze, umieszczone na czarnych liniach w tym samym kształcie;

• obszary górskie – wypukłe gładkie linie w kształcie łuku mocno wygiętego ku górze, umieszczone na czarnych liniach w tym samym kształcie;

• szczyt – trzy wypukłe czarne punkty na tle czerwonego trójkąta, skierowanego wierzchołkiem ku górze;

• depresja – trzy wypukłe czarne punkty na tle zielonego trójkąta, skierowanego wierzchołkiem ku dołowi;

• obszary pustynne – faktura piasku, nieregularnie rozrzuconych drobnych punktów wypukłych na żółtym tle;

• obszary należące do Ameryki Północnej – regularna sieć wypukłych punktów na szarym tle;

• punkty skrajne – cztery wypukłe punkty umieszczone w wierzchołkach czarnego kwadratu, wierzchołki zorientowane zgodnie z kierunkiem geograficznym.

Oprzyj ręce od łokcia do nadgarstka na biurku. Palce delikatnie zegnij, tak by wszystkie opuszki dotykały powierzchni arkusza. Teraz obejrzyj powoli cały arkusz, który przed tobą leży. Poprowadź palce od dalszego brzegu arkusza do bliższego, by zorientować się w jego układzie.
Przeczytaj tytuł mapy w lewym dalszym, czyli górnym rogu arkusza. Zapoznaj się ze skalą mapy i wyjaśnij, co ona oznacza. Mapa przedstawia kształt Ameryki Południowej, ukształtowanie jej powierzchni oraz charakterystykę krajobrazów.
Znajdź umieszczone na mapie linie siatki kartograficznej. W tym celu połóż palce przy lewej ramce mapy i idąc wzdłuż niej na południe, czyli do siebie, szukaj linii wypukłych dużych punków na szerokiej czarnej linii idącej na wschód, czyli na prawo. Jest to Równik. Poprowadź wolno palce po znalezionej linii i sprawdź jej przebieg. Wróć do lewej ramki mapy. Podążając na południe spotkasz kolejną linię wypukłych drobnych punktów na czarnej linii przerywanej. Jest to Zwrotnik Koziorożca. Również tę linię zbadaj dokładnie, czytając jej przebieg. Zlokalizowałeś podstawowe linie, zatem wiesz już, że przez obszar Ameryki Południowej przechodzi Równik i Zwrotnik Koziorożca.
Teraz spróbuj samodzielnie odczytać kształt kontynentu. Najpierw zbadaj obszary i odczytaj nazwy mórz i oceanów oblewających ląd. Następnie czytaj linię brzegową kontynentu. Linia brzegowa Ameryki Południowej nie jest zbyt urozmaicona. Zacznij od północno-zachodniego rogu mapy. Znajdziesz tam fragment Ameryki Północnej wyróżniony fakturą regularnej sieci wypukłych punktów na szarym tle. Przesuwaj palce po tym wąskim przesmyku, aż do końca obszaru faktury. Dochodzisz w ten sposób do Kanału Panamskiego będącego granicą między kontynentami obu Ameryk. Od Kanału Panamskiego przesuwaj palce na wschód po linii brzegowej. Zauważ północny punkt skrajny kontynentu. Na północ od tego wybrzeża napotkasz sygnatury wysp, określające położenie Małych Antyli należących do Ameryki Północnej.
Idąc północno-wschodnim wybrzeżem kontynentu w kierunku południowo-wschodnim zauważ niewielkie zatoki lub szerokie ujścia rzek. Po przekroczeniu Równika znajdź wschodni punkt skrajny Ameryki Południowej. Śledź dalej linię brzegową, przesuwając palce na południe. Po drodze miniesz Zwrotnik Koziorożca.
Przy punkcie skrajnym południowym znajdź wyspę Ziemia Ognista i niedaleko na wschód od niej znak archipelagu – są to Falklandy. Pomiędzy Ziemią Ognistą a lądem stałym znajduje się Cieśnina Magellana.
Teraz przesuwaj palce na północ wzdłuż zachodniej linii brzegowej. Odszukaj kilka sygnatur wysp na północ od Cieśniny Magellana. W pobliżu Zwrotnika Koziorożca i dalej, prawie do Równika, czytając linię brzegową zauważysz wąski pas faktury oznaczającej obszary pustynne. Jest to wąska i długa pustynia Atacama ciągnąca się na długości 450 km. Posuwając się wzdłuż Równika przez Ocean Spokojny na zachód znajdziesz archipelag Galapagos. Powróć do linii brzegowej Ameryki, aż ponownie dojdziesz do Przesmyku Panamskiego.
Po zapoznaniu się z kształtem kontynentu możesz przystąpić do oglądania wnętrza jego obszaru. Połóż palce ponownie przy północnej linii brzegowej Ameryki Południowej. Czytaj obszar lądu ruchem palców ze wschodu na zachód. Powoli przesuwaj ręce na południe. Zwróć uwagę na pas sygnatur oznaczających góry, ciągnący się wzdłuż całego zachodniego wybrzeża kontynentu. Przesuń palce od najdalej wysuniętych na północ krańców gór po wysunięte najdalej na południe. Cały ten obszar to Andy. W południowo-zachodniej części kontynentu zaznaczono najwyższy szczyt Aconcagua o wysokości 6960 m n.p.m. Wróć do wybrzeża północnego i przesuwaj palce lewej ręki wzdłuż pasa Andów. Palcami prawej ręki, ruchem ze wschodu na zachód badaj wnętrze obszaru Ameryki Południowej. Na półkuli północnej znajdziesz rzekę Orinoko podpisaną skrótem „– o r”. Na wschód od tej rzeki obszar wypełniony jest fakturą ukośnych linii, oznaczających lasy strefy równikowej. W obszarze od rzeki Orinoko do wschodniego wybrzeża znajdź Wyżynę Gujańską.
Nieco na południe od Równika odnajdziesz linię rzeki, która ma przebieg równoleżnikowy, czyli płynie mniej więcej wzdłuż Równika. Jest to Amazonka, najdłuższa rzeka świata, mająca 7025 km długości. Na mapie zaznaczono jej dwa ważniejsze dopływy: Rio Negro płynie z północy, a Madeira z południa. Prawie cały obszar dorzecza Amazonki znajduje się na Nizinie Amazonki porośniętej wilgotnymi lasami równikowymi, które są zaznaczone fakturą ukośnych linii.
Następnie przesuń palce w kierunku wschodniego wybrzeża. Pomiędzy Równikiem a Zwrotnikiem Koziorożca znajdź sygnaturę wskazującą położenie wyżyny. Odczytaj jej nazwę. Jest to Wyżyna Brazylijska. Z Wyżyny Brazylijskiej kieruj się na południe, a znajdziesz linię Zwrotnika Koziorożca. Zwrotnik przecinają dwie rzeki: Parana i Paragwaj, płynące w kierunku południowym po Nizinie La Platy. Na południe od Niziny La Platy leży Patagonia. Czytaj dalej nizinę leżącą między Andami a wschodnim wybrzeżem Ameryki Południowej. Znajdź znak depresji oznaczający jezioro w Argentynie – Laguna del Carbon – położone 105 m p.p.m.

Opis treści mapy

Ameryka Południowa ma powierzchnię 17,8 mln km². Od zachodu oblewają ją wody Oceanu Spokojnego a od wschodu – Oceanu Atlantyckiego. Linia brzegowa tego kontynentu jest słabo rozwinięta, z niewielką ilością mórz i zatok oraz stosunkowo niewielkich wysp i archipelagów. Największa wyspa, Ziemia Ognista, leży na południowym krańcu Ameryki Południowej.
Charakterystyczną cechą ukształtowania powierzchni Ameryki Południowej jest wysoki łańcuch górski biegnący wzdłuż całego zachodniego wybrzeża, podobnie jak Kordyliery, leżące na zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej. Andy są najdłuższym łańcuchem górskim na Ziemi, przekraczającym 9000 km. Najwyższym szczytem Ameryki Południowej jest Aconcagua (o wysokości 6960 m n.p.m.) znajdująca się w południowej części Andów.
Krajobrazy wyżyn występują we wschodniej części Ameryki na Wyżynie Brazylijskiej i Wyżynie Gujańskiej. Największą atrakcją krajobrazowo-turystyczną Wyżyny Gujańskiej jest najwyższy wodospad świata – Salto Angel (czyli Skok Anioła), o wysokości 979 m. Dużą część kontynentu zajmują rozległe niziny, z których największą jest Nizina Amazonki. Przez środek tej Niziny płynie najdłuższa rzeka świata – Amazonka – mająca 7025 km długości, o największym dorzeczu i największych przepływach na świecie. Nizina ta łączy się na północy z Niziną Orinoko. Południowo-wschodnią część kontynentu zajmuje w dużej części zabagniona Nizina La Platy, przez którą płyną rzeki Parana i Paragwaj.
Przez północną część Ameryki Południowej przebiega Równik. W związku z tym znaczna jej część leży w strefie klimatów równikowych. Wysoka temperatura powierza i obfite opady sprawiają, że prawie cała Nizina Amazonki oraz część wyżyn jest porośnięta wilgotnymi lasami równikowymi, zaznaczonymi na mapie, które zachowały się w prawie niezmienionym stanie do dziś. Na południe od strefy lasów równikowych klimat staje się chłodniejszy i bardziej suchy, a co za tym idzie – roślinność zmienia się na lasy podzwrotnikowe i sawanny, a następnie stepy nazywane tu pampą. Na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej rozciąga się na długości około 450 km i szerokości do 100 km pustynia Atacama. Ta mglista pustynia uważana jest za najbardziej suchy obszar na Ziemi. Średnia wieloletnia opadów nie przekracza tu 100 mm rocznie. W niektórych miejscach ostatni opad miał miejsce na początku XX wieku. Przyczyną powstania tej pustyni jest położenie w strefie zwrotnikowej oraz to, że zachodnie wybrzeże Ameryki Południowej opływa chłodny Prąd Peruwiański.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki.