p6. Pojezierze Mazurskie i Żuławy Wiślane
p6 Pojezierze Mazurskie i Żuławy Wiślane, mapa B
Opis mapy
Skala tej mapy, 1:750.000, jest prawie trzykrotnie większa niż skala mapy podstawowej. W tej skali nie można zmieścić na arkuszu obrazu całego obszaru Polski. Podzielono więc Polskę na sześć części, każdą umieszczono na innym arkuszu i nadano tytuł odpowiadający jej treści.
Przy dalszym prawym rogu arkusza można sprawdzić, jaki odcinek mapy w tej skali odpowiada odległości 100 km w terenie. Dzięki temu można na niej przedstawić dokładniej i więcej elementów środowiska geograficznego. Pod podziałką mapy znajduje się jeszcze jedna linia. Pokazuje ona, jaka jest długość odcinka stukilometrowego na mapie podstawowej w skali 1:2.000.000. Porównując te odcinki, łatwiej zrozumiesz różnicę w skali mapy.
Na tej mapie mieści się tylko część obszaru Polski. Przy dalszym, czyli górnym brzegu arkusza znajduje się skorowidz – prostokąt podzielony na sześć części oznaczonych literami A, C, D, E i F. Tu można sprawdzić, którą część Polski obejmuje mapa. Wypukły prostokąt niepodpisany literą B oznacza, że ta właśnie mapa jest mapą B.
Mapa B obejmuje północno-wschodnią część Polski – Pojezierze Mazurskie i Żuławy Wiślane. Orientacja tej mapy jest taka sama jak mapy podstawowej, to znaczy z dowolnego punktu kierunek północny wyznaczamy od siebie, kierunek południowy do siebie, kierunek zachodni w lewo i kierunek wschodni w prawo. Do orientacji na tej mapie służą też zaznaczone na ramkach mapy południki i równoleżniki oraz linia brzegowa Morza Bałtyckiego.
Objaśnienie brajlowskich skrótów nazw tej mapy znajdziesz w broszurce: „Objaśnienie skrótów użytych na mapach, Tom I – Polska”.
Czytanie mapy
Wyciągnij z teczki mapę p6 i mniejszy od niej arkusz legendy.
Przeczytaj uważnie znaki legendy i ich objaśnienia. Będzie to potrzebne do sprawnego poruszania się po mapie. Zauważ, że wyżyny oznaczone są inaczej, niż na mapach: p2 „Polska – ukształtowanie powierzchni” i p3 „Polska – krainy geograficzne” w skali 1:2.000.000.
Połóż mapę prawidłowo, tak by w prawym dalszym rogu znalazł się wypukły czarny trójkąt. Teraz odczytaj tytuł mapy. Mapa przedstawia Pojezierze Mazurskie i Żuławy Wiślane, stanowiące część Pobrzeża Bałtyku. Odczytaj skalę, zastanów się co ona oznacza.
Najpierw obejrzyj całą mapę przesuwając palce obu rąk od północnej, czyli dalszej ramki do południowej, czyli bliższej.
Zwróć uwagę na sposób określania kierunków rzek, których fragmenty znalazły się na mapie. Linia rzeki wpływającej na teren objęty mapą zaczyna się od ramki. Jeśli rzeka wypływa poza teren objęty mapą, to w ramce w tym miejscu jest przerwa.
Miasta zaznaczone na mapie podpisane są pełną nazwą, a rzeki czarnym drukiem i skrótem brajlowskim objaśnionym w broszurce „Objaśnienie skrótów użytych na mapach, Tom I – Polska”.
Aby przystąpić do szczegółowego czytania mapy, połóż palce w północno-zachodnim, czyli lewym dalszym rogu mapy. Tam odszukaj nazwę „Zatoka Gdańska” i obejrzyj brzeg zatoki. Ma on kształt łuku. Przesuń palce po linii brzegowej Zatoki Gdańskiej od Gdańska na wschód. Zauważ, w którym miejscu masz pod palcem dwie linie brzegowe. To początek Mierzei Wiślanej, niewielkiego, wąskiego półwyspu oddzielającego Zalew Wiślany od Zatoki Gdańskiej. Do Polski należy tylko jego zachodnia połowa; w połowie obszaru przecina go granica państwa. Druga część półwyspu należy do Rosji, a dokładnie – do Obwodu Kaliningradzkiego. W kierunku południowo-wschodnim od Gdańska odnajdziesz Żuławy Wiślane z ujściem Wisły do Zatoki Gdańskiej i ujściem Nogatu do Zalewu Wiślanego. Znajdź w pobliżu Nogatu dwa znaki depresji.
Teraz na wschód od Zalewu Wiślanego odszukaj granicę Polski przedstawioną w postaci linii wypukłych dużych punktów umieszczonych na szerokiej czerwonej linii. Północna część granicy kraju biegnie prawie dokładnie z zachodu na wschód. Przesuń palcami po linii granicy i sprawdź dokładnie, która część tej mapy przedstawia obszar należący do Polski. Na północ od granicy rozciąga się obszar Rosji, dokładnie Okręgu Kaliningradzkiego. Sprawdź, jakie znaki znajdziesz blisko granicy po stronie polskiej. W części północno-wschodniej mapy granica zmienia kierunek na południowy. Staraj się trzymać palce wewnątrz obszaru Polski. Obejrzyj cały fragment granicy Polski do południowej ramki mapy. Tereny przylegające do tego odcinka naszej granicy należą do Litwy i Białorusi.
Teraz ruchem w lewo – w prawo przeszukuj fragment Polski między Wisłą i granicami Polski, zwracając uwagę na liczbę zaznaczonych tam jezior. Przesuwając palce w kierunku wschodnim staraj się nie przekroczyć granicy państwa. Blisko środka obszaru przygranicznego odnajdziesz Jezioro Mamry. Jest to duże jezioro i jego kształt obwiedziono linią brzegową. Podobnie zaznaczono kolejne duże, podpisane jeziora: Niegocin i Śniardwy znajdujące się dokładnie na południe od Jeziora Mamry. Przy tej skali mapy pozostałe jeziora są zaznaczone tylko sygnaturą wypukłego półokręgu z podstawą zwróconą ku górze, umieszczonego na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem niebieskim.
Przy północno-wschodniej części granicy kraju odszukaj miasto Suwałki oraz wypukłe gładkie linie w kształcie łuku lekko wygiętego ku górze, oznaczające położenie wzgórz morenowych. Przez Suwałki płynie rzeka Czarna Hańcza, która jest połączona z Biebrzą Kanałem Augustowskim. Występują tu rozległe tereny bagienne zaznaczone wypukłymi, poziomymi, granatowymi kreseczkami i rozlewiska rzeczne. Sprawdź dokładnie, jak duży obszar bagien wzdłuż Biebrzy został zaznaczony na mapie. Następnie ponownie przesuń ręce w kierunku zachodnim. Miniesz rzekę Pisę i kolejne jeziora, a następnie trafisz na łuki przedstawiające położenie innych grup wzgórz morenowych na tym obszarze. Ze wzgórz morenowych wypływają rzeki Wkra, Drwęca i Łyna. Wkra i Drwęca kierują swój bieg ku południowi, gdzie Drwęca wpada do Wisły, Wkra zaś do Narwi.
Tylko mały fragment Wisły znalazł się na tej mapie. Rzeki, których bieg jest skierowany ku północy – Łyna i Węgorapa – wpadają do Pregoły już na terenie Rosji. Natomiast Czarna Hańcza wpada do Niemna na terenie Litwy. Spróbuj samodzielnie odszukać te rzeki i znaleźć ich ujścia. A do jakiej rzeki wpada Pisa?
Opis treści mapy
W północno-zachodnim, czyli lewym dalszym rogu mapy można odnaleźć część Morza Bałtyckiego – Zatokę Gdańską. Od Zatoki Gdańskiej jest prawie całkowicie odcięta mierzeją druga mniejsza i płytsza zatoka, zwana Zalewem Wiślanym. Przylegająca do nich na południu część wybrzeża to dalszy ciąg Pobrzeża Bałtyku o przeważnie równinnym krajobrazie.
Na południe i wschód od pasa pobrzeży leży Pojezierze Mazurskie. W krajobrazie dominują liczne bezładnie rozrzucone pagórki morenowe. Najwyższe wzniesienia to – w zachodniej części Pojezierza – Dylewska Góra, licząca 312 m n.p.m. i we wschodniej części – Szeska Góra, 309 m n.p.m. Wysokości względne na większości obszarów pojezierzy są podobne jak na Pojezierzu Pomorskim i sięgają około 100 m.
Między pagórkami znajdują się jeziora; tych o powierzchni większej niż jeden hektar jest ponad 2700, na mapie zaznaczono tylko kilkadziesiąt. Wśród tych jezior dużą powierzchnią wyróżniają się Śniardwy – największe w Polsce, liczące 113,8 km2 powierzchni – i Mamry, 104,4 km2, położone w środkowej części pojezierza oraz niewielkie, ale najgłębsze jezioro w Polsce – Hańcza, liczące 108,5 m głębokości i leżące we wschodniej części omawianego obszaru, nie jest podpisane. Kształt dużych jezior zaznaczony jest ich linią brzegową i kolorem błękitnym, a dodatkowo znakiem umownym, czyli sygnaturą jeziora.
Przeważające na pojezierzu tereny z licznymi pagórkami i jeziorami oraz rozległymi lasami stanowią wspaniałe miejsca do odpoczynku latem i zimą.
Z wyżej położonych terenów pagórkowatych spływają w różne strony liczne strumienie i rzeki. W kierunku północnym płyną rzeki Łyna i Węgorapa należące do dorzecza Pregoły. Rzeki Szeszupa i Czarna Hańcza, płynące na wschód, uchodzą do Niemna. Rzeka Drwęca płynie na zachód, do Wisły. Na południe spływają Wkra i Narew, wraz z dopływami należą one do dorzecza Wisły. Niektóre części dolin rzecznych są zabagnione. Szczególnie rozległe obszary bagienne występują w dolinie Biebrzy – na mapie zaznaczone są wypukłymi poziomymi granatowymi kreskami. Bagna Biebrzańskie leżą na szlakach przelotu ptaków i zostały uznane za obszar niezwykle cenny z przyrodniczego punktu widzenia. Utworzono tu Biebrzański Park Narodowy, od niedawna chroniony również prawem międzynarodowym.
Rzeki i jeziora zostały połączone w wielu miejscach kanałami. Są one zaznaczone na mapie wypukłymi liniami ciągłymi umieszczonymi na linii ciągłej granatowej, poprzecinanej krótkimi granatowymi kreseczkami.
Pojezierze Mazurskie jest lepiej zagospodarowane niż Pojezierze Pomorskie. Więcej jest tu pól uprawnych i miast. Liczba ludności zarówno Elbląga leżącego na styku Żuław, jak i Olsztyna przekracza 100 tysięcy mieszkańców.
Pierwsze kanały żeglowne na Pojezierzu Mazurskim powstały w XIX i na początku XX wieku. Miały one duże znaczenie gospodarcze i przeznaczone były do transportu towarów takich jak: zboże, drewno, węgiel i artykuły przemysłowe. Obecnie pełnią głównie funkcje turystyczne. Kanał Elbląski nazywany też Ostródzko-Elbląskim, najdłuższy w Polsce, liczący 84 km, łączy rzekę Drwęcę z Zalewem Wiślanym. Został wybudowany w latach 1852–1860 i jest zabytkiem techniki na skalę światową ze względu na 5 pochylni, którymi statki są transportowane lądem na inny poziom. W sumie podczas rejsu kanałem pokonywana jest różnica wysokości prawie 100 m. Drugim zabytkowym, ale funkcjonującym do dziś kanałem jest Kanał Augustowski. Początek jego budowy przypada na lata trzydzieste XX w. Jego długość wynosi 101 km, w tym w granicach Polski – 82 km. Łączy Biebrzę, dopływ Narwi, z Czarną Hańczą płynącą do Niemna. Osiemnaście śluz na kanale pozwala na pokonanie różnicy wysokości 54 m. Kanały biegną przez tereny zróżnicowane krajobrazowo i stanowią dużą atrakcję turystyczną.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki.
