ś13. Krainy zoogeograficzne

ś13 Świat – krainy zoogeograficzne

Opis mapy

Mapa „Świat – krainy zoogeograficzne” umożliwi ci poznanie poszczególnych krain oraz ich rozmieszczenie.
Skala liczbowa mapy (1:60.000.000) umieszczona jest w lewym dalszym rogu arkusza, tuż pod tytułem. W prawym dalszym rogu arkusza znajduje się wypukła róża wiatrów oraz wypukły trójkąt, pozwalający zorientować mapę.
Krainy zoogeograficzne wyróżnia się na podstawie podobieństw i różnic świata zwierzęcego. Pomiędzy poszczególnymi krainami istniały naturalne bariery uniemożliwiające swobodne przemieszczanie się poszczególnych gatunków zwierząt. Cały obszar Ziemi został podzielony na osiem krain zoogeograficznych. Każda z nich obejmuje obszar lądu i oblewające go wody oceanów. Wyróżnia się następujące krainy zoogeograficzne: antarktyczną, australijską, etiopską, madagaskarską, orientalną, nearktyczną, neotropikalną i palearktyczną.
Przez mapę przeprowadzone zostały podstawowe linie siatki geograficznej – Równik, Zwrotnik Raka, Zwrotnik Koziorożca oraz południki 0° i 180°. Przy każdej z tych linii podano jej szerokość lub długość geograficzną.
Objaśnienia użytych na mapie sygnatur i faktur znajdują się w legendzie przy bliższym brzegu arkusza oraz na arkuszu legendy tomu drugiego.

Czytanie mapy

Rozłóż mapę na uprzątniętym wcześniej biurku, tak by nic nie leżało pod nią i nie przeszkadzało ci w pracy. Sprawdź, czy w prawym dalszym rogu znajduje się wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to mapa leży prawidłowo.
Oprzyj ręce od łokcia do nadgarstka na biurku. Palce delikatnie zegnij, tak by wszystkie opuszki dotykały powierzchni arkusza. Teraz obejrzyj powoli cały arkusz, który przed tobą leży. Poprowadź palce od dalszego brzegu arkusza do bliższego, by zorientować się w jego układzie.
Następnie odczytaj tytuł mapy. Znajdziesz go w lewym dalszym rogu arkusza. Poniżej odczytaj skalę. Odczytaj znaki zawarte w legendzie przy bliższym brzegu arkusza i ich objaśnienia:

• lądy – faktura nieregularnie rozrzuconych drobnych punktów wypukłych na żółtym tle;

• oceany – faktura gładka na niebieskim tle;

• granice krain – wypukła gruba linia umieszczona na linii czerwonej.

W legendzie objaśniono również jedyny zastosowany na mapie skrót „k m a” – kraina madagaskarska.
Obejrzyj mapę kuli ziemskiej, prowadząc palce po ramce mapy. Stanowi ją linia wypukła ciągła na linii w kolorze czarnym.
Następnie połóż palce przy północnej, czyli dalszej ramce mapy. Blisko linii połączenia arkuszy znajdziesz linię wypukłych dużych punktów, skierowaną na południe. Jest to południk 0°. Przesuń palce po całej jego długości.
Prowadząc palce po zachodniej, czyli lewej ramce mapy, znajdź linie wypukłych punktów biegnące w kierunku wschodnim. Pierwsza z nich – linia małych punktów na przerywanej linii czarnej wyznacza koło podbiegunowe północne. Druga, szukając bardziej na południe, podobna linia – to Zwrotnik Raka. W centralnej części mapy linia wypukłych dużych punktów na linii czarnej oznacza Równik. Kolejna linia to Zwrotnik Koziorożca. Jeśli przesuniesz palce jeszcze bliżej siebie, znajdziesz koło podbiegunowe południowe. Po znalezieniu kolejnej linii palce lewej ręki zatrzymaj w miejscu jej odnalezienia, a prawą odczytuj kształt i przebieg linii. Faktura nieregularnie rozrzuconych drobnych punktów wypukłych w obszarach lądów została nieznacznie odsunięta od punktów linii siatki kartograficznej. Czytaj uważnie, ponieważ na mapie są też gładkie linie graniczne krain zoogeograficznych.
Teraz wróć do północnej, czyli dalszej ramki mapy. Badaj powoli obszar blisko południka 0° i odszukaj grubą wypukłą gładką linię ciągłą na linii czerwonej. Przesuwaj palce po tej linii do miejsca, gdzie spotyka się ona z podobnymi liniami. Zatrzymaj się, poprowadź palce po tej, która kieruje się na zachód, czyli na lewo, aż dojdziesz do ramki mapy. Przeczytane linie wraz z brzegiem mapy wyznaczają jedną z krain zoogeograficznych. Ruchem wschód – zachód obejrzyj odnalezioną krainę, w jej centralnej części odczytaj nazwę. Jest to kraina nearktyczna, obejmująca prawie cały obszar Ameryki Północnej. Spróbuj obwieźć palcami linię brzegową kontynentu, a potem po linii gładkiej obwiedź obszar krainy. Każda kolejna kraina oddzielona jest tą samą szeroką gładką linią.
Z krainy nearktycznej poprowadź palce w kierunku południowym, czyli bliżej siebie. W części południowo-zachodniej świata wyróżniono dwie krainy. Posuwaj się na południe, aż napotkasz grubą linię wypukłych punktów oznaczających Równik. Między Równikiem a Zwrotnikiem Koziorożca znajdziesz dwa napisy. Bliżej zachodniej ramki mapy opisano krainę australijską. Tu jest pokazana tylko część tej krainy. Druga część jest we wschodniej, czyli prawej części mapy i obejmuje kontynent Australii. Kraina australijska sąsiaduje z krainą neotropikalną obejmującą Amerykę Południową i Środkową. Obejrzyj obszar krainy australijskiej przy ramce zachodniej. Staraj się utrzymać palce w jej wnętrzu. Podobnie zbadaj krainę neotropikalną. Zbadaj leżący w niej kontynent – Amerykę Południową. Na południe od tych krain linia biegnąca równoleżnikowo przez całą mapę oddziela krainę nazwaną Królestwo Antarktis. Przesuń palce ku sobie, aby odnaleźć granicę tej krainy i obejrzyj ją od zachodniej do wschodniej ramki mapy. W tej krainie leży Antarktyda. Odszukaj nazwę tej krainy i obejrzyj jej kształt. A teraz poprowadź palce po linii brzegowej Antarktydy.
Następnie w podobny sposób badaj obszar półkuli wschodniej. W tym celu wróć do ramki północnej mapy, na wschód od południka 0°, który stanowi linia wypukłych dużych punktów umieszczona na szerokiej czarnej linii. Przeszukuj ten obszar, przesuwając palce od północnej ramki do siebie. Znajdziesz nazwę krainy palearktycznej. Jej obszar obejmuje Europę, przeważającą część Azji i północne rejony Afryki. Obwiedź palcami ten obszar, czytając jego granice. Potem po południku 0° przesuń palce w kierunku południowym, czyli bliżej siebie. Odnajdziesz tam kolejną krainę – etiopską, obejmującą pozostały obszar Afryki. Tę krainę obejrzyj ze szczególną uwagą. W jej granicach jest wydzielony niewielki obszar, obejmujący swoim zasięgiem tylko jedną wyspę – Madagaskar. To kraina madagaskarska. Jest tak niewielka, że jej pełną nazwę w czarnym druku umieszczono na oceanie, zaś skrót w brajlu umieszczono na północ od wyspy Madagaskar, w obszarze krainy.
Przesuwając palce na wschód, przejdź do krainy orientalnej. W jej obszarze znajdziesz tylko południowe fragmenty Azji. Krainy etiopska i orientalna są przecięte Równikiem.
Pozostała do przeczytania na mapie ostatnia kraina. Jej część znalazłeś już w zachodniej części mapy. Jest to kraina australijska. Na naszej mapie znajduje się ona w dwóch miejscach. Wynika to z odwzorowania powierzchni Ziemi na mapie. Przy wschodniej ramce mapy znajdziesz linię południka 180°. Odwzorowanie spowodowało przecięcie obrazu powierzchni Ziemi i obszaru krainy australijskiej po południku bliskim temu południkowi. Dlatego kraina australijska pojawia się w dwóch częściach mapy świata. Znajdź część krainy australijskiej przy wschodniej ramce mapy. Obejmuje ona kontynent Australii.

Opis treści mapy

Na mapie przedstawiono podział powierzchni Ziemi na osiem krain zoogeograficznych, z których pięć znajduje się na półkuli wschodniej, dwie na półkuli zachodniej i jedna wokół bieguna południowego.

1. Kraina palearktyczna jest największą krainą zoogeograficzną. Leży w całości na półkuli północnej, głównie w strefie klimatów okołobiegunowych, umiarkowanych oraz w części podzwrotnikowych i obejmuje Europę, północną Afrykę i znaczną część Azji. Zwierzęta tej krainy są typowe dla tych stref klimatyczno-roślinnych. Charakterystycznymi gatunkami zwierząt tej krainy są: niedźwiedź polarny, lis polarny, renifer, żubr, jeleń, łoś, ryś, wiele gatunków gryzoni oraz wielbłąd. Gadów i płazów jest stosunkowo mało. Nie występują tu saki naczelne i torbacze;

2. Kraina nearktyczna wykazuje duże podobieństwo do krainy palearktycznej zarówno ze względu na położenie w tych samych strefach klimatyczno-roślinnych jak i istnienie pomostu między Ameryką Północną i Eurazją w niedawnej przeszłości geologicznej (epoce lodowej). Kraina ta obejmuje Amerykę Północną z Grenlandią, bez Ameryki Środkowej. Charakterystycznymi gatunkami zwierząt są: niedźwiedź czarny i grizzly, karibu, wół piżmowy, łoś, bizon, szop, skunks, wiele ptaków kurowatych. Więcej niż w krainie palearktycznej jest tu gadów (np. grzechotniki, gekony) i płazów (np. salamandry, ambystomy). Nie występują tu saki naczelne i torbacze;

3. Kraina neotropikalna leży w większości w strefie klimatów równikowych i zwrotnikowych oraz w południowej części umiarkowanych. Obejmuje Amerykę Południową i Środkową, w tym wyspy Galapagos. Ze względu na długą izolację tego kontynentu w przeszłości geologicznej, świat zwierzęcy tej krainy jest różnorodny i odmienny od innych krain - zawiera wiele gatunków endemicznych. Kraina ta charakteryzuje się przede wszystkim ogromnym bogactwem ptaków liczącym ok. 3500 gatunków, w tym gatunki endemiczne, jak kolibry, tukany, nandu, nietopetrze-wampiry i inne. Spośród ssaków znane są, np. małpy szerokonose, szynszyle, kapibary, tapiry, pekari, lamy, jaguary i rodziny endemiczne, np. leniwce, mrówkojady. Występują tu również torbacze (dydelfy, zbójniki). Licznie reprezentowane są gady, w tym legwany i węże – jadowite i dusiciele (np. anakonda, boa) oraz płazy bezogonowe i beznogie, w tym jadowite żaby.

4. Kraina etiopska leży w strefie klimatów równikowych i zwrotnikowych i obejmuje Afrykę na południe od Sahary i południową część Półwyspu Arabskiego. Kraina ta odznacza się dużym urozmaiceniem i bogactwem fauny. Charakterystycznymi zwierzętami są, np.: małpy człekokształtne (goryl i szympans), antylopy, słonie afrykańskie, nosorożce oraz wiele endemitów takich jak: żyrafy, zebry, słonie afrykańskie, hipopotamy, mrówniki a z ptaków, m.in. strusie, sekretarze i z gadów kameleony.

5. Kraina madagaskarska – najmniejsza z krain zoogeograficznych obejmuje wyspę Madagaskar. Mimo położenia blisko Afryki różni się od krainy etiopskiej brakiem wielkich roślinożerców, małp i wielkich kotów. Żyją tu natomiast między innymi małpiatki oraz formy endemiczne: lemury, palczaki.

6. Kraina orientalna obejmuje południową część Azji z Archipelagiem Malajskim i Filipinami leżących w strefie klimatów równikowych i zwrotnikowych. Jej świat zwierzęcy jest zbliżony do krainy etiopskiej i palearktycznej z małą ilością endemitów. Najbardziej charakterystycznymi zwierzętami są: słoń indyjski, nosorożce, tygrysy, pandy, małpy wąskonose i endemiczne gibbony, liczne gatunki ptaków (około 1900 gatunków), w tym papugi, pawie, oraz gady, np. pytony, kobra indyjska i płazy, np. żaby latające;

7. Kraina australijska leży głównie w strefie klimatów zwrotnikowych i obejmuje Australię, Tasmanię, Nową Gwineę i Celebes oraz większość wysp Oceanii. Ze względu na długą izolację świat zwierzęcy wykazuje się wyjątkową odmiennością z przeważającą liczbą gatunków endemicznych. Specyficznymi dla tej krainy zwierzętami są torbacze (np. kangury, koala, wombat) i stekowce (np. kolczatki i dziobak) oraz ptaki takie jak: emu, kazuar, kiwi, kakadu i inne. Z gadów występują tu między innymi krokodyle i warany (w tym największa z żyjących jaszczurek);

8. Kraina antarktyczna (Królestwo Antarktis) leży w całości w strefie klimatów okołobiegunowych i obejmuje Antarktydę i wyspy antarktyczne. Izolowana jest od innych kontynentów tysiącami kilometrów wód oceanicznych. Kraina ta odznacza się ubóstwem gatunkowym świata zwierzęcego, między innymi całkowitym brakiem ssaków lądowych. W tych wyjątkowo trudnych warunkach życia (niska temperatura, bardzo silne wiatry, uboga baza pokarmowa pustyni lodowej) żyją, wielkie kolonie zwierząt skoncentrowanych głównie na wybrzeżach, w pobliżu bazy pokarmowej w wodach morskich. Najbardziej znanymi zwierzętami są tu: słonie morskie, antarktyczne gatunki fok, kotiki oraz z ptaków pingwiny, albatrosy oraz niektóre gatunki petreli.

Po zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki.