ś4. Arktyka i Antarktyda

ś4 Arktyka i Antarktyda

Opis mapy

Na arkuszu przedstawiono dwie mapy w tym samym formacie, obrazujące położenie i wielkość obszarów polarnych. W dalszej części arkusza znajduje się mapa Arktyki, w bliższej części – mapa Antarktydy. Obie mapy obwiedzione są ramkami, a w swoich dalszych lewych rogach zawierają tytuły map oraz umieszczone tuż pod nimi skale 1:30.000.000. W prawym dalszym rogu arkusza umieszczono wypukły czarny trójkąt orientujący jego położenie.
Znaki tych map objaśniono na arkuszu legendy dla tomu drugiego.

Czytanie mapy

Teczkę z drugą częścią Atlasu połóż przed sobą, uchwytem do siebie. Otwórz teczkę, odkładając skrzydełko do siebie. Wyjmij arkusz legendy. Jest on mniejszy od pozostałych arkuszy. Sprawdź w spisie, na skrzydełku teczki, który numer ma arkusz z mapami „Arktyka i Antarktyda” i wyjmij go.
Ułóż prawidłowo arkusz legendy na uprzednio uprzątniętym biurku. Oprzyj ręce, od łokci do nadgarstka, na biurku. Palce delikatnie zegnij, tak by wszystkie opuszki dotykały płaszczyzny arkusza. Teraz przeczytaj powoli cały arkusz, który przed tobą leży. Znajdziesz tam objaśnienia znaków potrzebnych do odczytania mapy ś4.

• południki 0° i 180° – oznaczono linią wypukłych dużych punktów umieszczoną na szerokiej czarnej linii;

• koła podbiegunowe – oznaczono linią wypukłych małych punktów umieszczoną na przerywanej czarnej linii;

• bieguny oznaczono wypukłym kołem naniesionym na czarne koło;

• fragmenty kontynentów przedstawiono białym kolorem oraz gładką fakturą;

• kontury kontynentów obrysowano linią brzegową – szorstką cienką linią umieszczoną na cienkiej linii granatowej;

• oceany wokół lądów zaznaczone są fakturą linii poziomych na niebieskim tle;

• archipelagi – oznaczono wypukłymi półokręgami z podstawą zwróconą ku dołowi umieszczonymi na granatowym półokręgu, z wypukłą granatową kropką w środku.

Oceany opisane są pełnymi nazwami w czarnym druku i skrótem w brajlu. Położenie geograficzne biegunów opisano w stopniach geograficznych.

Czytanie mapy Arktyki

Odłóż arkusz legendy i ułóż przed sobą prawidłowo arkusz mapy. Pomoże ci w tym wypukły czarny trójkąt, który powinien znajdować się w prawej dalszej części arkusza. Oprzyj ręce, od łokci do nadgarstka, na biurku. Palce delikatnie zegnij, tak by wszystkie opuszki dotykały płaszczyzny arkusza. Teraz obejrzyj powoli cały arkusz, który przed tobą leży.
Odczytaj tytuł mapy umieszczonej w dalszej części arkusza. Znajduje się on w dalszym lewym rogu ramki mapy. Poniżej tytułu znajduje się skala. Pozwoli ci ona na ogólną orientację w zmniejszeniu tych obszarów na mapie.
Połóż palce przy dalszej ramce mapy i obwiedź jej kontur. Obejrzyj mapę Arktyki przesuwając palce od dalszej do bliższej ramki mapy.
Mapa przedstawia obszar rozciągający się wokół bieguna północnego. Znajdź znak południka biegnącego od dalszej do bliższej ramki mapy. Znajdź na nim znak bieguna w środku mapy. Trzymając palce jednej ręki na biegunie badaj obszar wokół bieguna. Wokół bieguna faktura linii poziomych określa obszar Oceanu Arktycznego. Dalej od bieguna gładką fakturą przedstawiono obszary lądów. Przez całą mapę od dalszej ramki do bliższej przechodzi linia wypukłych dużych punktów, umieszczona na szerokiej czarnej linii. Przedstawia ona południki: 0° i 180°. Południk 0° biegnie od bieguna do bliższej ramki mapy, południk 180° biegnie od bieguna do dalszej ramki mapy. Obszar na lewo od linii południków to półkula zachodnia. Obszar po prawej stronie to półkula wschodnia. Wokół bieguna, linią złożoną z wypukłych małych punktów na przerywanej czarnej linii, oznaczono koło podbiegunowe północne. Na tej mapie wiernie przedstawiony jest jego kolisty kształt. Cały obszar Ziemi zawarty wewnątrz tego okręgu to Arktyka. Znajdź fragmenty lądów objęte kołem podbiegunowym. Ponownie poprowadź palce po linii południków 0° i 180°. Część mapy leżąca po prawej stronie linii południków to półkula wschodnia, a po lewej stronie mapy – półkula zachodnia.
Na półkuli wschodniej rozciąga się obszar Europy i Azji. Większość fragmentów lądów, znajdujących się wewnątrz koła podbiegunowego po wschodniej stronie południka 0°, należy do tych kontynentów. Europa jest przecięta południkiem 0°. W bliższej części mapy odszukaj miejsce przecięcia południka 0° i linii koła podbiegunowego północnego. Jeżeli znajdziesz w dalszej części mapy punkt przecięcia południka 180° z kołem podbiegunowym, to znajdziesz fragment kontynentu Ameryki Północnej. Na półkuli zachodniej koło podbiegunowe przecina północne wybrzeża kontynentu Ameryki, wyspy należące do Ameryki Północnej i należący do Europy Półwysep Skandynawski. Pomiędzy kontynentami znajdź napisy ze skrótami nazw oceanów.

Czytanie mapy Antarktydy

W ten sam sposób czytaj bliżej umieszczoną mapę przedstawiającą Antarktydę; odszukaj jej tytuł. Poprowadź palce po ramce, obejrzyj tę mapę. Przedstawia ona obszar rozciągający się wokół bieguna południowego.
Na tej mapie również znajduje się linia dwóch południków. Przesuń palce najpierw po południku 0°, a następnie 180°. Zauważ, że na tej mapie południki te narysowano inaczej niż na poprzedniej – do ciebie biegnie południk 180°, a od ciebie południk 0°. Biegun, oznaczony wypukłym kołem naniesionym na czarne koło, podobnie jak na pierwszej mapie, znajduje się w miejscu zetkniecie południka 0° z południkiem 180°. Podobnie jak na poprzedniej mapie z prawej strony linii południków leży obszar półkuli zachodniej, a z lewej – półkuli wschodniej. Zataczaj ręką coraz szersze kręgi wokół bieguna.
Zauważ, że wokół samego bieguna faktura gładka przedstawia ląd. Jest to kontynent Antarktydy. Wokół niej rozciąga się faktura linii poziomych oznaczająca wody oceanów. Na obszarze oceanów odszukaj linię wypukłych małych punktów umieszczoną na przerywanej czarnej linii. Jest to koło podbiegunowe południowe. Obszar zawarty wewnątrz tego okręgu wraz z Antarktydą nazwano Antarktyką.
Na mapie znajdziesz dwa skróty nazwy Ocean Południowy. Obejmuje on swoim zasięgiem pas wody wokół Antarktydy. Dlatego opisano go w dwóch miejscach. Bliżej ramek mapy znajdują się skróty nazw Oceanu Spokojnego i Oceanu Indyjskiego. Czy potrafisz samodzielnie rozpoznać kontynenty, których fragmenty znajdują się w lewym dalszym rogu mapy Antarktydy, tuż pod jej tytułem, oraz w prawym bliższym rogu?

Opis treści mapy

Mapa Arktyki

Centralnym punktem Arktyki jest biegun północny, oddalony od najbliższego lądu o ponad 1100 km. Większość obszaru leżącego wewnątrz koła podbiegunowego północnego zajmuje Ocean Arktyczny. Pokrywa go w dużej części pak lodowy, czyli wieloletnia, pływająca pokrywa lodu morskiego otoczona lodem dryfującym i krą.
Do Arktyki zaliczane są obszary o średniej temperaturze lipca, czyli najcieplejszego miesiąca, wynoszącej poniżej 10°C. Część tych obszarów leży na północnych krańcach Eurazji i Ameryki Północnej wraz z wysuniętymi daleko na północ wyspami i archipelagami. Do Arktyki należą bezleśne tereny często z trwałą marzłocią w podłożu. W obszarze Arktyki leży największa wyspa świata – Grenlandia. Prawie 85% jej powierzchni pokrywa lądolód o średniej grubości około 1600 m i maksymalnej grubości przekraczającej nawet 3400 m.
Pamiętaj, że właściwą granicą Arktyki jest izoterma lipca 10°C.

Mapa Antarktydy

Prawie cała Antarktyda leży w obszarze objętym kołem podbiegunowym południowymi. Jej powierzchnia jest pokryta w większości lądolodem o średniej grubości około 2200 m i maksymalnej dochodzącej prawie do 4800 m. W środkowej części Antarktydy leży biegun południowy. Antarktydę oblewają ze wszystkich stron zimne, pokryte pakiem lodowym i górami lodowymi wody Oceanu Południowego. Kontynentem najbliższym Antarktydy jest Ameryka Południowa, oddalona o około 1000 km. Pozostałe kontynenty półkuli południowej leżą znacznie dalej: do Australii jest 3100 km, a do Afryki – 3980 km. Na Antarktydzie nie ma stałych mieszkańców i nie należy ona do żadnego państwa.
Po czasach wielkich odkryć geograficznych XVII–XVIII wieku pozostały jeszcze do poznania obszary okołobiegunowe. Trzeba było czekać jeszcze prawie 200 lat, aby pokonać trudności techniczne i przezwyciężyć ekstremalne warunki klimatyczne, aby móc rozpocząć badania tych okolic. Pierwszym, który dotarł do geograficznego bieguna północnego był Amerykanin Robert Edwin Peary, (1856–1920). Do bieguna północnego dotarł 7 kwietnia 1909 r. wraz z czarnym służącym i czterema Eskimosami.
Biegun południowy został zdobyty dopiero w dwa lata później. W 1911 roku wyruszyły na biegun dwie niezależne wyprawy. Biegun południowy został zdobyty 17 grudnia 1911 roku przez pięciu Norwegów pod dowództwem Roalda Amundsena (1872–1928 r.). Druga wyprawa – Brytyjczyków, kierowana przez Roberta Scotta (1868–1912), dotarła na biegun miesiąc później – 18 stycznia 1912 – zastając na nim namiot z flagą norweską. W drodze powrotnej wszyscy członkowie wyprawy zginęli z zimna, wyczerpania i głodu zaledwie 12 km od założonego wcześniej magazynu żywności i paliw. Dla uczczenia ich pamięci amerykańską stację naukowo-badawczą na biegunie południowym nazwano imionami obydwu odkrywców.
Pamiętaj, że właściwą granicą Antarktyki jest wąski pas wód powierzchniowych, gdzie stykają się zimne wody z południa z cieplejszymi z północy.
Po zakończeniu czytania włóż mapę do teczki.