p12. Aglomeracja Górnośląska i źródła Wisły

p12 Aglomeracja Górnośląska i źródła Wisły

Opis mapy

Na arkuszu p12 są dwie mapy. W lewej dalszej części umieszczony jest schematyczny rysunek przedstawiający zarys granic Polski z wyróżnioną Wisłą i Warszawą. Na tej mapie umieszczony jest wypukły czarny prostokąt obrazujący zasięg mapy Źródła Wisły. Mapa ta znajduje się po prawej stronie arkusza, a jej skala 1:400.000 wraz z podziałką liniową została opisana przy dalszym brzegu arkusza, na lewo od mapy Źródła Wisły. W lewej bliższej ćwiartce arkusza znajduje się mapa aglomeracji górnośląskiej w skali 1:200.000 oraz podziałka liniowa.
Te dwie mapy są bardziej szczegółowe niż mapy Wyżyny Śląskiej i Karpat. Podziałki liniowe umieszczone pod skalami mają tę samą długość, ale odpowiadają różnym odległościom w terenie. Ten sam odcinek na mapie Źródła Wisły odpowiada 20 km, a na mapie aglomeracji górnośląskiej – 10 km.
Znaki tych map opisane są w legendzie tomu pierwszego.

Czytanie mapy

Teczkę z pierwszą częścią Atlasu połóż przed sobą, uchwytem do siebie. Otwórz teczkę, odkładając skrzydełko do siebie. Wyjmij arkusz legendy. Jest on mniejszy od pozostałych arkuszy. Sprawdź w spisie, na skrzydełku teczki, który numer ma arkusz z mapami „Aglomeracja Górnośląska i źródła Wisły”.
Wysuń delikatnie mapy z teczki. Czytaj tytuły umieszczone przy złożeniu map. Znajdź arkusz p12 „Aglomeracja Górnośląska i źródła Wisły” i wyjmij go z teczki.
Jeśli nie pamiętasz zasad pracy z mapą, to zaczniemy od podstaw. Rozluźnij swoje ręce. Potrząsaj nimi przez moment aż poczujesz, że są swobodne. Jeśli w ciągu kilku minut podczas pracy poczujesz napięcie w ramionach to znaczy, że potrzebujesz jeszcze kilku minut relaksu. Twoje palce dopiero wtedy będą dobrze czytały obraz dotykowy, gdy ramiona będą swobodne, nie napięte.
Połóż arkusz legendy przed sobą na biurku. Sprawdź, czy w prawym dalszym rogu arkusza jest wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to legenda leży prawidłowo. Teraz dokładnie przeczytaj wszystkie sygnatury i ich objaśnienia. Niektóre oznaczenia możesz już pamiętać, bo były objaśnione na mapie podstawowej. Znajdź:

• szorstką cienką linię umieszczoną na cienkiej linii granatowej – oznaczającą linię brzegową;

• wypukłe gładkie linie ciągłe umieszczone na linii ciągłej granatowej oznaczające rzeki;

• wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku górze, umieszczone na granatowych półokręgach wypełnionych kolorem niebieskim – oznaczające jeziora;

• wypukłe okręgi umieszczone na okręgach z czarnych linii, wypełnionych kolorem pomarańczowym – oznaczające miasta.

W legendzie tomu pierwszego znajdziesz też znaki i ich objaśnienia, których nie było w legendzie mapy podstawowej. Potrzebne ci będą następujące oznaczenia:

• obszary zabudowane – otoczone linią brzegową gładką od wnętrza obszaru zabudowanego, lecz szorstką od zewnątrz, z wnętrzem obszaru w kolorze jasnopomarańczowym;

• szczyt – trzy wypukłe czarne punkty na tle czerwonego trójkąta, skierowanego wierzchołkiem ku górze.

Zwróć szczególną uwagę na znak „obszary zabudowane”. Obszary zabudowane otoczone są linią oznaczającą brzeg obszaru zurbanizowanego. Linia jest gładka od wnętrza obszaru i szorstka od zewnątrz. Dzięki oznaczeniu obszaru zurbanizowanego linią brzegową można było na prezentowanym obszarze umieścić znaki znajdujących się tam obiektów i skróty ich nazw.
Postaraj się zapamiętać sygnatury, a w razie potrzeby korzystaj z legendy. Po dokładnym zapoznaniu ze znakami użytymi na mapie połóż arkusz legendy w dostępnym miejscu.
Teraz rozłóż arkusz p12 na uprzednio uprzątniętym biurku, tak by nic nie leżało pod nim ani na nim i nie przeszkadzało ci w pracy. Sprawdź, czy w prawym dalszym rogu arkusza jest wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to arkusz leży prawidłowo. Jeśli nie, to obróć go, tak by trójkąt znalazł się we właściwym miejscu.
Przeczytaj rysunek w lewej dalszej części arkusza. Jest na nim zaznaczona tylko granica Polski, Wisła i Warszawa. Znajdź prostokąt obejmujący obszar przy źródłach Wisły. Ten prostokąt objaśnia, jaka część Polski przedstawiona jest na mapie „Źródła Wisły”.
Mapa „Źródła Wisły” znajduje się w prawej części arkusza. Jej skala 1:400.000 umieszczona jest przy północno-zachodnim rogu mapy, na lewej połowie arkusza.
Mimo dużego urozmaicenia rzeźby na przedstawianym terenie na tej mapie nie oznaczono sygnaturami obszarów górskich, aby łatwiej można było odczytać pozostałe znaki.
Teraz przesuń po mapie wszystkimi palcami obu rąk od dalszego do bliższego brzegu arkusza. Zauważysz linie określające brzeg obszarów zurbanizowanych, rzeki, miasta i linię granicy Polski.
Czytanie mapy najlepiej zacząć od linii Wisły: od wypukłego trójkąta w prawym dalszym rogu arkusza przesuwaj palce po wschodniej, czyli prawej ramce mapy w kierunku południowym. Pierwsza przerwa w ramce pokazuje miejsce, gdzie z terenu objętego mapą wypływa rzeka Szreniawa będąca lewym dopływem Wisły. Następna przerwa w ramce to miejsce przejścia Wisły przez linię ramki. Zauważ, że na tej mapie Wisła jest oznaczona linią szerszą niż jej dopływy. Przesuwaj palce na zachód, w górę biegu Wisły po tej szerokiej linii. Badaj jej otoczenie z południowej strony. Rozpoznaj obszar zurbanizowany miasta Krakowa. Blisko zachodniej ramki napotkasz Jezioro Goczałkowickie. Potem skręć po linii rzeki na południe. Znajdziesz dwa miasta – Ustroń i Wisłę. Potem linia rzeki rozdwaja się, ale żadna z tych dwu linii nie jest oddzielona przerwą jako dopływ, bo tu łączą się dwa potoki źródłowe Wisły: Czarna Wisełka i Biała Wisełka. Oba zaznaczone są wypukłymi punktami oznaczającymi źródła – początek rzeki. Blisko na wschód jest znak szczytu – Baraniej Góry. Liczy ona 1220 m n.p.m. Wysokości wszystkich umieszczonych szczytów możesz znaleźć w „Objaśnieniu skrótów użytych na mapach, Tom I – Polska”.
Teraz czytaj linię granicy, którą znajdziesz przy wschodniej ramce, blisko południowo-wschodniego rogu mapy. Badaj tę linię i jej otoczenie, przesuwając się ku zachodowi. Na granicy znajdziesz znak szczytu Rysy. Liczą one 2499 m n.p.m. A blisko, po stronie Słowackiej, odnajdziesz szczyt Gerlach, liczący 2655 m n.p.m. Kolejny odcinek granicy prowadzi przez Tatry, które nie zostały na mapie oznaczone sygnaturą gór. Śledząc dalej linię granicy spotkasz sztuczny zbiornik – Jezioro Orawskie – na rzece Orawie. Pójdź wzdłuż linii Orawy na północ, do jej źródła w Polsce, a potem na południe, aż do miejsca w Słowacji, gdzie Orawa wpada do rzeki Wag.
Idąc dalej linią granicy znajdziesz szczyt Babiej Góry liczący 1725 m n.p.m. Następnie spotkasz źródło rzeki Soły, wpadającej do Wisły blisko Oświęcimia. Obok ramki zachodniej znajdziesz niewielki odcinek granicy między Słowacją a Czechami. Czy umiesz wymienić miasta, które leżą nad Wisłą i jej odczytanymi już przez ciebie dopływami? Z dala od rzek zaznaczonych na mapie leżą tylko: Wieliczka – na południe od Krakowa oraz Bielsko-Biała między Sołą i pierwszym odcinkiem Wisły.
Po zbadaniu południowej części mapy Źródła Wisły, zajmij się częścią północną. Zacznij od północno-wschodniego rogu mapy przy wypukłym trójkącie orientującym mapę. Badając obszar przylegający do ramki północnej znajdziesz źródła czterech rzek. Pilica wypływa na północ, a Szreniawa na wschód, poza obszar objęty mapą. Biała Przemsza i Czarna Przemsza płyną na zachód. Tam spotykają linię oznaczającą brzeg obszaru zurbanizowanego. Spróbuj prześledzić tę bardzo skomplikowaną linię. W środku obszaru znajdź skrót nazwy Aglomeracji Górnośląskiej. Na obszarze aglomeracji nie umieszczono prawie żadnych znaków, tylko rzeka Czarna Przemsza spotyka się tu z Białą Przemszą, dając początek rzece Przemszy. Zauważ, że obszar aglomeracji rozciąga się z zachodu na wschód do połowy szerokości mapy. Porównaj wielkość Aglomeracji Górnośląskiej z podobnie oznaczonym na tej mapie obszarem zurbanizowanym Krakowa.
A teraz odczytaj skalę umieszczoną przy północno-zachodnim rogu mapy. Przejdź do mapy Aglomeracja Górnośląska, umieszczonej w lewej bliższej części arkusza. Przeczytaj jej skalę umieszczoną przy północnej ramce. Przesuń palcami po mapie od ramki północnej do południowej. Znajdziesz tam ten sam brzeg obszaru zurbanizowanego co na mapie Źródła Wisły. Spróbuj obejrzeć palcami cały obszar aglomeracji. Tu rozciąga się ona od zachodniej do wschodniej ramki. Przedstawienie aglomeracji w dwukrotnie większej skali pozwoliło na umieszczenie w jej obszarze znaków tworzących ją miast i skrótów ich nazw. Jeśli wystarczy ci cierpliwości, przeczytaj je i znajdź pełne nazwy w zeszycie: „Objaśnienie skrótów użytych na mapach, Tom I – Polska”.

Opis treści mapy

Źródła Wisły

Na tej mapie dokładniej niż na mapie Karpat przedstawiono górny bieg Wisły wraz z jej dopływami. Źródła Wisły leżą w Beskidzie Śląskim, na zachodnich stokach Baraniej Góry, liczącej 1220 m n.p.m., której szczyt zaznaczono. Wisła ma trzy potoki źródłowe: Czarną Wisełkę, ze źródłami na wysokości 1107 m n.p.m., Białą Wisełkę ze źródłami na wysokości 1080 m n.p.m. (obydwa potoki są zaznaczone na mapie) i Malinkę.
Po połączeniu tych potoków rzeka przybiera nazwę Wisła. Wisła jest najdłuższą rzeką Polski, mającą 1047 km długości, i najdłuższą rzeką w zlewisku Morza Bałtyckiego.
Dużymi dopływami zaznaczonymi na mapie, płynącymi z Karpat na północ do Wisły, są: Soła, Skawa, Raba i Dunajec, powstały z połączenia Czarnego i Białego Dunajca. Jedna z rzek karpackich nie płynie na północ, do Wisły. Jest to rzeka Orawa, płynąca na południe, poza granice Polski. Wpada ona do Wagu i należy do dorzecza Łaby i zlewiska Morza Północnego. Na Wiśle i jej karpackich dopływach są zaznaczone niektóre sztuczne zbiorniki. Na Wiśle – Jezioro Goczałkowickie, na Sole – Jezioro Żywieckie i na Rabie – Jezioro Dobrzyckie. Wszystkie te zbiorniki pełnią funkcje przeciwpowodziowe, a ponadto Jezioro Goczałkowickie – stanowi rezerwę wody dla Katowic i Rybnika.
Na mapie zaznaczono najwyższe szczyty w innych pasmach górskich: Babią Górę o wysokości 1725 m n.p.m., w Beskidzie Żywieckim, oraz Rysy mające 2499 m n.p.m.– najwyższy szczyt w Tatrach po stronie polskiej. Poza granicami Polski zaznaczono szczyt Gerlach, o wysokości 2655 m n.p.m., który jest najwyższą górą w Karpatach.
Na tej mapie zaznaczono dość dużo stosunkowo niewielkich miast, pełniących najczęściej funkcje wypoczynkowo-turystyczne. Wszystkie mają charakterystyczne dla obszarów górskich położenie – w dolinach rzek. W dolinie górnej Wisły leżą miasta Wisła i Ustroń, w dolinie Soły – Żywiec, w dolinie Białej – niezaznaczonej na tej mapie – największe miasto regionu Bielsko-Biała, liczące 175 000 mieszkańców, w dolinie Skawy – Sucha Beskidzka i Wadowice, nad Rabą – Rabka-Zdrój i Myślenice, nad Białym Dunajcem – niepodpisanym na tej mapie – Zakopane, a u zbiegu Białego i Czarnego Dunajca – Nowy Targ.
W kotlinach podkarpackich zaznaczono ważne miasta, takie jak Oświęcim nad Sołą, Wieliczka i Kraków, leżący częściowo na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, a częściowo na Pogórzu Karpackim.

Aglomeracja Górnośląska

Obecnie w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym jest 14 dużych miast i kilkanaście mniejszych. Miasta są położone tak blisko siebie, że trudno jest czasem odróżnić, gdzie kończy się jedno a zaczyna drugie. Są one powiązane ze sobą gospodarczo i połączone gęstą siecią dróg. Taka wielka aglomeracja miejsko-przemysłowa, o silnych powiązaniach gospodarczo-społecznych, nazywana jest konurbacją. Dlaczego w tym miejscu powstało takie nagromadzenie miast i osiedli?
Wyżyna Śląska wyróżnia się występowaniem znacznych ilości surowców mineralnych. Występują tu stosunkowo wcześnie odkryte rudy cynku i ołowiu. Już od XII wieku rozwijało się na tym obszarze górnictwo i hutnictwo ołowiu, a od XVII wieku – górnictwo i hutnictwo cynku. Rozwijający się przemysł potrzebował rąk do pracy i dlatego przybywało tu coraz więcej ludzi. Niewielkie osiedla powiększały się, tworząc coraz większe miasta. Powstanie tak wielkiego okręgu przemysłowego było związane z eksploatacją i wykorzystaniem na miejscu złóż węgla kamiennego. Były one co prawda znane od dawna, ale ich wykorzystanie było ograniczone ze względu na groźbę zatrucia tlenkiem węgla, tzw. czadem. Dopiero wynalezienie paleniska, pozwalającego na bezpieczne zastosowanie węgla kamiennego w przemyśle, na kolei i do ogrzewania mieszkań, spowodowało rozwój różnych gałęzi przemysłu. Pod koniec XIX wieku istniał tu największy na świecie okręg hutnictwa cynku, wytwarzający 40% produkcji światowej. Obecnie do najważniejszych gałęzi przemysłu w okręgu należą: górnictwo, energetyka, hutnictwo i przemysł koksowniczy. Górnośląski Okręg Przemysłowy jest największym okręgiem w Polsce i jednym z największych w Europie.
W tej części Polski leży kilka miast wartych uwagi:
Rabka-Zdrój jest jednym z uzdrowisk powstałych na terenie Karpat w związku z występującymi tu wodami mineralnymi. Specyfikę miasta stanowi to, że rozwijało się i nadal istnieje jako uzdrowisko dziecięce. Na wniosek Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu od roku 1996 nosi tytuł "Miasta Dzieci Świata". W rodzinnym parku rozrywki "Rabkoland" znajduje się Muzeum Orderu Uśmiechu.
Wadowice to miasto o historii sięgającej XIV wieku, ale znane jest przede wszystkim jako miejsce urodzenia Karola Wojtyły, przyszłego papieża Jana Pawła II, który w roku 2011 został uznany za błogosławionego. W domu, w którym przyszedł na świat i mieszkał przez 18 lat utworzono muzeum „Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II”.
Zakopane jest znanym ośrodkiem turystyki górskiej, jako punkt wypadowy w Tatry, a w zimie jako ośrodek sportów zimowych. Liczy niecałe 27 tysięcy stałych mieszkańców, ale corocznie odwiedza je ponad 2 miliony turystów.
Magnesem przyciągającym turystów jest piękno Tatr i różnorodność krajobrazów oraz dobre warunki do uprawiania sportów zimowych.
Wieliczka – to miasto o przeszłości sięgającej XIII wieku i rozwijające się jako ważny ośrodek wydobycia soli. Znane jest z unikatowej, najstarszej na świecie kopalni soli, czynnej nieprzerwanie od średniowiecza. W 1978 roku kopalnia soli została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. W kopalni zachowało się wiele kilometrów korytarzy, wiele komór wyrobiskowych i grot. Niektóre przepięknie rzeźbione w soli, w tym najpiękniejsza Kaplica Świętej Kingi.
W Oświęcimiu znajduje się muzeum obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau z czasów II wojny światowej. Obóz został utworzony przez Niemców w 1940 roku. Początkowo umieszczano w nim Polaków, potem więźniów innych narodowości, a od 1942 roku także Żydów. Wymordowano w nim około 1,1 mln ludzi. Obóz ten stał się dla świata symbolem terroru i ludobójstwa.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i ostrożnie włóż do teczki.