ś14. Ludność

ś14 Świat – ludność

Opis mapy

Na mapie „Świat – ludność” przedstawiono rozmieszczenie ludności na świecie. Dzięki niej możesz poznać obszary o dużej gęstości zaludnienia oraz obszary bezludne i rzadko zaludnione na poszczególnych kontynentach.
Skala mapy 1:60.000.000 jest umieszczona pod tytułem mapy w lewym dalszym rogu arkusza.
W prawym dalszym rogu znajduje się wypukły czarny trójkąt pozwalający zorientować mapę oraz wypukła róża kierunków w kolorze czarnym.
Do orientacji na mapie służy też siatka kartograficzna. Na mapę naniesiono wybrane równoleżniki: Równik, Zwrotnik Raka i Koziorożca oraz koła podbiegunowe północne i południowe, a także południki 0° i 180°. Przy każdym równoleżniku podano jego wartość w stopniach.
Legenda mapy znajduje się przy bliższym brzegu arkusza. Objaśnienia pozostałych znaków kartograficznych zastosowanych na wielu mapach świata znajdziesz na arkuszu z legendą tomu drugiego.

Czytanie mapy

Rozłóż mapę na uprzątniętym wcześniej biurku, tak by nic nie leżało pod nią i nie przeszkadzało ci w pracy. Sprawdź czy w prawym dalszym rogu znajduje się wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to mapa leży prawidłowo.
Oprzyj ręce od łokcia do nadgarstka na biurku. Palce delikatnie zegnij, tak by wszystkie opuszki dotykały powierzchni arkusza. Teraz obejrzyj powoli cały arkusz, który przed tobą leży. Poprowadź palce od dalszego brzegu arkusza do bliższego, by zorientować się w jego układzie.
Przeczytaj tytuł mapy w lewym dalszym, czyli górnym rogu arkusza. Zapoznaj się ze skalą mapy i wyjaśnij, co ona oznacza. W legendzie, umieszczonej w bliższej części arkusza, rozpoznaj faktury i sygnatury użyte na tej mapie oraz przeczytaj ich objaśnienia:

• obszary o gęstości zaludnienia poniżej 10 osób na 1 km² są przedstawione gładką fakturą na białym tle;

• obszary o gęstości zaludnienia powyżej 10 osób na 1 km² są przedstawione fakturą drobnych wypukłych punktów na żółtym tle;

• miasta i aglomeracje miejskie powyżej pięciu milionów mieszkańców są przedstawione wypukłym okręgiem umieszczonym na czarnym okręgu z czerwonym wypełnieniem.

Połóż palce przy północnej, czyli dalszej ramce mapy i odszukaj południk 0°, przesuń palce po całej jego długości. Przesuwając palce jeszcze raz po południku 0°, znajdź koło podbiegunowe północne, Zwrotnik Raka, Równik, Zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe południowe. Przypomnij sobie podział kuli ziemskiej na półkule i ćwiartki. Pomoże ci to podczas szukania poszczególnych kontynentów. Przejdź na północno-wschodnią ćwiartkę mapy. Ten obszar wyznaczają północna część południka 0° i wschodnia część Równika.
Odszukaj w tej ćwiartce kontynent Eurazji i obwiedź palcami jego kształt, a następnie zbadaj wnętrze tego obszaru. Poprowadź rękę przez północną część kontynentu, wzdłuż koła polarnego. Gładka faktura tego obszaru oznacza tereny o bardzo niskim zaludnieniu, poniżej 10 osób na 1 km² powierzchni.
Teraz poprowadź palce z zachodu na wschód przez centralną część kontynentu. Faktura drobnych punktów określa obszary o zaludnieniu większym niż 10 osób na 1 km². W części europejskiej kontynentu znajdziesz kilka aglomeracji miejskich, a w azjatyckiej części kontynentu gładki obszar pustyni Gobi i podobne obszary na południe i na wschód od niej. To obszary prawie niezamieszkane.
A teraz zbadaj uważnie południowe obszary Azji, zwłaszcza wybrzeża południowe i wschodnie. Są one usiane wielkimi miastami oznaczającymi aglomeracje powyżej 5 mln mieszkańców.
W południowej części Azję przecina linia Zwrotnika Raka. Przesuń palce po zwrotniku w kierunku zachodnim do południka 0°, aż trafisz na Afrykę. Obwiedź brzeg tego kontynentu i zbadaj jego wnętrze. Gładka faktura obszaru Sahary oznacza niskie zaludnienie. W pozostałych częściach Afryki zaludnienie jest większe, ale na kontynencie zaznaczono tylko dwie metropolie powyżej pięciu milionów mieszkańców.
Oglądając wnętrze obszaru Afryki, trafisz na linię Równika. Przesuń po nim palce na wschód, aż znajdziesz grupę wysp azjatyckich. Następnie przesuń je w kierunku południowym, czyli bliżej siebie. Odnajdziesz kontynent Australii. Niech nie zdziwi cię gładka faktura przeważająca prawie na całym jej obszarze. Tylko południowo-wschodnia część wybrzeża jest gęsto zaludniona.
Na obszarze Australii bez trudu znajdziesz linię Zwrotnika Koziorożca.
Opuść obszar Australii i przesuń palce po linii Zwrotnika Koziorożca w kierunku południka 0°, czyli na zachód. Następnie wzdłuż linii południka podążaj na południe, czyli bliżej siebie. Miniesz nazwę Ocean Południowy oraz koło podbiegunowe południowe i znajdziesz się na kontynencie Antarktydy. Jest on pokryty w całości gładką fakturą ze względu na brak stałych mieszkańców.
Po obejrzeniu Antarktydy wróć do północnej ramki mapy. Przesuń palce na zachód od południka 0°. Następnie ruchem poziomym badaj północno-zachodnią ćwiartkę mapy. Staraj się utrzymać palce pomiędzy południkiem 0° a zachodnią ramką mapy. Napotkasz kontynent – Amerykę Północną. Na północy znajdziesz szereg wysp amerykańskich, w tym Grenlandię. Cały ten obszar jest przedstawiony gładką fakturą oznaczającą tereny słabo zaludnione. Dopiero w części centralnej i południowej kontynentu Ameryki pojawia się faktura drobnych wypukłych punktów na żółtym tle oraz sygnatury oznaczające aglomeracje.
Prowadź palce dalej na południe, czyli ku sobie. Przejdź przez wąski przesmyk lądu. Trafisz na kolejny kontynent, czyli Amerykę Południową. Zauważ, że przez kontynent Ameryki Południowej przechodzi Równik, oznaczony linią wypukłych dużych punktów na linii czarnej. Równik przebiega przez obszar Amazonii, oznaczony również gładką fakturą.
Teraz zastanów się nad przyczyną takiego rozkładu gęstości zaludnienia w obszarach poszczególnych kontynentów.

Opis treści mapy

Obszary bardzo słabo zaludnione występują w częściach Ziemi o skrajnie trudnych warunkach życia. Bezludne lub prawie bezludne są ogromne obszary o bardzo niskiej temperaturze powietrza przez cały lub prawie cały rok. Takimi obszarami na półkuli południowej są cały kontynent Antarktydy oraz południowa część Ameryki Południowej, a na półkuli północnej – Arktyka z północną Kanadą, Alaską i Grenlandią oraz północna część Azji.
Podobnie, z powodu niedoboru lub braku wody, bardzo słabo zaludnione są obszary pustynne. Istnienie pustyń może być związane z występowaniem suchych stałych wiatrów strefy zwrotnikowej – pasatów: w Afryce są to pustynie Sahara i Namib. W Azji jest to znaczna część Półwyspu Arabskiego i Pustynia Tar. Podobna jest przyczyna powstania pustyń położonych we wnętrzu Australii oraz w Ameryce Północnej na Półwyspie Kalifornijskim. Słabe zaludnienie występuje też na obszarach pustyń strefy umiarkowanej położonych we wnętrzu kontynentów lub w kotlinach śródgórskich. Do takich pustyń zaliczamy w Azji pustynie: Kara-Kum i Kyzył-Kum, Takla Makan i Gobi oraz w Ameryce Północnej: pustynie położone w Wielkiej Kotlinie i Kotlinie Kolorado.
Warunki niesprzyjające osiedlaniu się ludności występują też w strefie równikowej, w trudno dostępnych wilgotnych lasach równikowych, i związane są ze zbyt wysoką temperaturą powietrza, zbyt dużą wilgotnością i występowaniem chorób tropikalnych. Obszary takie występują na przykład w Kotlinie Kongo w Afryce i na Nizinie Amazonki w Ameryce Południowej.
Najgęściej zaludnione są obszary położone w umiarkowanych szerokościach geograficznych Eurazji i Ameryki Północnej. Tam też rozwinęły się największe miasta świata. W Europie zaznaczono trzy miasta z liczbą ponad pięć milionów mieszkańców: Londyn (liczący ponad 13 mln z zespołem miejskim), Paryż (ponad 12 mln z zespołem miejskim) i Moskwę (prawie 15 mln z zespołem miejskim). W Azji miast takich jest aż dwadzieścia, wymienimy tylko kilka największych i najciekawszych: Stambuł, stolica Turcji, położony na europejskim i azjatyckim brzegu cieśniny Bosfor ma prawie 13 mln mieszkańców; Tokio, stolica Japonii, tworzy największy zespół miejski świata liczący ponad 37 mln mieszkańców; Seul, stolica Korei Południowej, zajmuje z zespołem miejskim czwarte miejsce w świecie – ma ponad 22 mln mieszkańców; Bombaj z zespołem miejskim, leżący w Indiach, ma 21 mln mieszkańców i zajmuje piąte miejsce w świecie.
W Ameryce Północnej zaznaczono sześć miast z liczbą ludności ponad pięć milionów, w tym pięć znajduje się w Stanach Zjednoczonych. Największym z nich jest Nowy Jork mający z zespołem miejskim prawie 23 mln ludności i zajmujący trzecie miejsce w świecie. Na uwagę zasługuje też miasto Meksyk w Meksyku zajmujące drugie miejsce w świecie pod względem liczby mieszkańców zespołu miejskiego – ma ich 23 mln. W Afryce tylko dwa miasta liczą ponad pięć milionów mieszkańców. Jest to Kair, stolica Egiptu liczący z zespołem miejskim ponad 16 mln i Lagos, stolica Nigerii, mający z zespołem miejskim ponad 12 mln mieszkańców.
Na półkuli południowej, w Ameryce Południowej i Australii, duża gęstość zaludnienia występuje głównie w pobliżu wybrzeży morskich i tam koncentrują się przeważnie największe miasta. W Ameryce Południowej jest sześć wielkich miast, z których największe to Sao Paulo w Brazylii liczące ponad 20 mln z zespołem miejskim. W Australii nie ma tak wielkich miast.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki.