ś12. Australia i Oceania - krajobrazy

ś12 Australia i Oceania – krajobrazy

Opis mapy

Mapa „Australia i Oceania – krajobrazy” pozwoli ci poznać jeden z ciekawszych obszarów kuli ziemskiej. Przedstawiono na niej kontynent Australii oraz wyspy Oceanu Spokojnego, czyli Oceanię.
Skala liczbowa mapy (1:20.000.000) umieszczona jest w lewym dalszym rogu arkusza, tuż pod tytułem.
W prawym dalszym rogu arkusza znajduje się wypukły czarny trójkąt służący do zorientowania każdego arkusza z mapami.
Do orientacji ma mapie służy wypukła róża kierunków w prawym dalszym rogu arkusza oraz naniesione na mapę trzy równoleżniki: Równik, Zwrotnik Raka i Zwrotnik Koziorożca oraz południk 180°.
Objaśnienia użytych na mapie sygnatur i faktur znajdują się w legendzie mapy w dalszym lewym rogu arkusza oraz na arkuszu z legendą dla tomu drugiego.

Czytanie mapy

Połóż arkusz legendy na uprzątniętym wcześniej biurku. Przeczytaj sygnatury i ich objaśnienia:

• południk 180° i Równik – linia wypukłych dużych punktów umieszczona na szerokiej czarnej linii;

• zwrotniki – linia wypukłych małych punktów umieszczonych na przerywanej czarnej linii;

• najważniejsze rzeki – wypukła gładka linia ciągła umieszczona na linii ciągłej granatowej;

• jeziora – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku górze, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem niebieskim;

• linia brzegowa – szorstka cienka linia umieszczona na cienkiej linii granatowej;

• morza – faktura linii poziomych na niebieskim tle;

• wyspy – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku dołowi, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem białym;

• archipelagi – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku dołowi, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem białym z wypukłą granatową kropką pośrodku.

Odłóż arkusz legendy i rozłóż mapę na uprzątniętym wcześniej biurku, tak by nic nie leżało pod nią i nie przeszkadzało ci w pracy. Sprawdź, czy w prawym dalszym rogu znajduje się wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to mapa leży prawidłowo.
Oprzyj ręce od łokcia do nadgarstka na biurku. Palce delikatnie zegnij, tak by wszystkie opuszki dotykały powierzchni arkusza. Teraz obejrzyj powoli cały arkusz, który przed tobą leży. Poprowadź palce od północnego, czyli dalszego brzegu arkusza do południowego, czyli bliższego, by zorientować się w jego układzie.
Przeczytaj tytuł mapy w lewym dalszym, czyli górnym rogu arkusza. Zapoznaj się ze skalą mapy i wyjaśnij, co ona oznacza. W legendzie, umieszczonej w dalszej lewej części arkusza, przedstawione są faktury i sygnatury użyte na tej mapie i ich objaśnienia. Przeczytaj je:

• obszary nizinne – gładka faktura w kolorze białym;

• obszary wyżynne – wypukłe gładkie linie w kształcie łuku lekko wygiętego ku górze, umieszczone na czarnych liniach w tym samym kształcie;

• obszary górskie – wypukłe gładkie linie w kształcie łuku mocno wygiętego ku górze, umieszczone na czarnych liniach w tym samym kształcie;

• szczyt – trzy wypukłe czarne punkty na tle czerwonego trójkąta, skierowanego wierzchołkiem ku górze;

• depresja – trzy wypukłe czarne punkty na tle zielonego trójkąta, skierowanego wierzchołkiem ku dołowi;

• obszary pustynne – faktura piasku, nieregularnie rozrzuconych drobnych punktów wypukłych na żółtym tle;

• lasy strefy równikowej – faktura ukośnych linii na zielonym tle;

• obszary należące do Azji – regularna sieć wypukłych punktów na szarym tle;

• punkty skrajne – cztery wypukłe punkty umieszczone w wierzchołkach czarnego kwadratu, wierzchołki zorientowane zgodnie z kierunkami geograficznymi;

• rafa koralowa – wypukła linia o szerokości 0,5 cm na linii w kolorze czerwonym.

Oglądaj mapę, sprawdzając, czy rozpoznajesz oznaczenia z legendy. Obejrzyj wstępnie mapę, przesuwając palce od ramki północnej do południowej. Żeby sprawnie poruszać się po tej mapie, spróbuj odnaleźć najistotniejsze linie orientacyjne, to znaczy Równik, zwrotniki i południk 180°. W tym celu połóż palce przy północno-wschodnim rogu ramki mapy i idąc wzdłuż ramki w kierunku zachodnim szukaj linii wypukłych dużych punktów umieszczoną na szerokiej czarnej linii, odchodzącej na południe. Jest to południk 180°. Poprowadź wolno palce po znalezionej linii. Przecinać się będzie ona z linią wypukłych małych punktów na czarnej linii przerywanej. Jest to Zwrotnik Raka. Zatrzymaj się i sprawdź jego przebieg. Wróć do południka 180°. Podążaj dalej na południe. Spotkasz kolejne skrzyżowanie z linią wypukłych dużych punktów umieszczoną na szerokiej czarnej linii (jest to Równik). Również tę linię zbadaj dokładnie, sprawdzając jej przebieg. Wróć do południka 180°. Odszukaj w ten sposób kolejną linię, podążając palcami w kierunku południowym, czyli bliżej siebie. Druga linia drobnych wypukłych punktów na czarnej linii przerywanej to Zwrotnik Koziorożca. Przesuwając palce po Zwrotniku Koziorożca na zachód, czyli w lewo, natrafisz na ląd Australii.
Obwiedź palcami jego kontur, badając linię brzegową. Przy wschodnim wybrzeżu znajduje się wypukła linia o szerokości 0,5 cm w kolorze czerwonym. Oznacza ona położenie Wielkiej Rafy Koralowej. Rafa biegnie wzdłuż północno-wschodniej części wybrzeża Australii.
Linia brzegowa całego kontynentu jest słabo urozmaicona. Możesz się przekonać, że wzdłuż wybrzeża jest tylko kilka zatok i niewielkich półwyspów. Jedyna duża wyspa należąca do Australii to Tasmania, leżąca na południe od punktu skrajnego południowego. Na południe od Australii znajdziesz napis Ocean Indyjski, którego wody oblewają Australię od południa i zachodu.
Następnie zapoznaj się z wnętrzem obszaru Australii. W tym celu połóż palce przy północnym wybrzeżu kontynentu. Przesuwaj palce ruchem wschód – zachód. Odszukaj wzdłuż wschodniego wybrzeża sygnatury oznaczające położenie gór. Są to Wielkie Góry Wododziałowe. Powoli przesuń palce od północnego do południowego krańca łańcucha tych gór. Możesz odszukać najwyższy szczyt tych gór, zaznaczony przy południowym krańcu łańcucha – jest to Góra Kościuszki. Przesuń palce powoli w kierunku zachodnim i znajdź rzekę Darling. Rzeka ta przepływa przez nizinę o nazwie Wielki Basen Artezyjski, przylegającą do Wielkich Gór Wododziałowych. Jeśli przesuniesz palce jeszcze dalej na zachód, to znajdziesz fakturę oznaczającą położenie pustyń. Są to między innymi Pustynia Gibsona, Pustynia Wiktorii, Wielka Pustynia Piaszczysta. Na obszarze pustyń znajdziesz zaznaczone jedyne duże, słone jezioro Australii – Eyre. Obok jeziora sygnatura depresji określa najniżej położone miejsce na kontynencie. W centralnej części Australii sygnatury gór wskazują na położenie Gór MacDonnella, niepodpisanych na mapie. Góry występują również w zachodniej części kontynentu. Następnie przesuń palce na południowy obszar kontynentu i odszukaj gładką fakturę nizin. W tę część lądu wcina się zatoka. Wzdłuż niej rozciąga się Nizina Nullarbor.
Teraz wróć do północnej, czyli dalszej ramki mapy i badaj obszar morza wokół południka 180°. Czytaj ruchem wschód – zachód, przeszukując cały obszar Oceanu Spokojnego prezentowany na mapie. Znajdziesz tam wiele sygnatur, oznaczających wyspy i archipelagi Oceanii. Na północ i wschód od Australii rozciągają się archipelagi Melanezji. Do Melanezji zalicza się między innymi dużą wyspę na północ od Australii – Nową Gwineę – przedstawioną w jej naturalnym kształcie. Na wschód od Australii znajduje się Nowa Zelandia stanowiąca najbardziej na południe wysuniętą część Oceanii. Na wschód od Melanezji leży Polinezja rozciągająca się po obydwu stronach Równika i południka 180°. W kierunku północnym od Melanezji leży Mikronezja.

Opis treści mapy

Australia i Oceania tworzą odrębną część świata, na którą składa się kontynent Australii oraz Oceania. Ta zbiorowa nazwa obejmuje tysiące wysp rozsianych na Oceanie Spokojnym.
Australia jest najmniejszym kontynentem – jej powierzchnia wynosi 7,7 mln km² powierzchni. Od zachodu i południa oblewają ją wody Oceanu Indyjskiego, a od wschodu – Oceanu Spokojnego. Linia brzegowa tego kontynentu jest słabo rozwinięta, z niewielką liczbą mórz i zatok oraz stosunkowo niewielkich wysp. Najbliżej kontynentu położona jest wyspa Tasmania. Wzdłuż północno-wschodnich wybrzeży Australii rozciąga się największa na świecie rafa koralowa o długości ponad 2000 km i szerokości od 300 m do 80 km. Składa się na nią około 3000 raf i małych wysp koralowych niewiele wystających nad wodę. Na mapie Wielka Rafa Koralowa przedstawiona jest jako wypukła linia o szerokości 0,5 cm na linii w kolorze czerwonym.
Oceania rozciąga się na ogromnych przestrzeniach Oceanu Spokojnego między Australią i Azją oraz Ameryką, głównie Południową i dzieli się na cztery części:

• Melanezję z największą wyspą Nową Gwineą – drugą pod względem wielkości wyspą świata oraz sześcioma archipelagami złożonymi z wysp pochodzenia wulkanicznego. Szczyty niektórych wysp Melanezji sięgają wysokości ponad 1000 m n.p.m.;

• Mikronezję złożoną z sześciu archipelagów z 607 wyspami;

• Polinezję składającą się z wielu archipelagów i pojedynczych wysp, z których najbardziej znana jest Wyspa Wielkanocna;

• oraz Nową Zelandię, położoną w odległości 1600 km w kierunku południowo-wschodnim od Australii i składającą się z dwóch dużych i wielu małych wysp.

Charakterystyczną cechą ukształtowania powierzchni Australii jest łańcuch górski ciągnący się na długości około 3500 km wzdłuż wschodniego wybrzeża, czyli Wielkie Góry Wododziałowe. Góry te są niższe od naszych Tatr, a najwyższy szczyt – Góra Kościuszki – mająca 2228 m n.p.m., jest niższa o ponad 200 m od Rysów. Jej polską nazwę zawdzięczamy polskiemu podróżnikowi, geografowi i geologowi – Pawłowi Edmundowi Strzeleckiemu, który badał Wielkie Góry Wododziałowe i inne części Australii w latach 1839–1843.
Zachodnia część Australii jest wyżynna, z licznymi odizolowanymi wzniesieniami – ostańcami oraz terenami porozcinanymi głębokimi malowniczymi kanionami. Między wyżynami i górami rozciąga się rozległa nizina zwana Wielkim Basenem Artezyjskim, w którym znajduje się największa depresja Australii leżąca ok. 12 m p.p.m., zajęta przez płytkie, słone, często wysychające Jezioro Eyre. Zachodnia część niziny obejmuje dorzecze rzeki Murray z dopływem Darling ze źródłami w Wielkich Górach Wododziałowych. Południową część Wybrzeża Australii zajmuje równinna Nizina Nullarbor. Niziny znajdują się również na zachodnich i północnych wybrzeżach Australii.
Północna część Australii oraz Nowa Gwinea i wyspy Melanezji, Mikronezji i Polinezji leżą w strefie klimatów równikowych i w strefie wilgotnych lasów równikowych. Wnętrze Australii, położone w strefie klimatów zwrotnikowych, jest zajęte przez pustynie i półpustynie. Południową część Australii oraz Tasmanię i Nową Zelandię obejmuje strefa klimatów podzwrotnikowych z wilgotnymi lasami podzwrotnikowymi.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i ostrożnie włóż do teczki.