ś10. Ameryka Północna - krajobrazy

ś10 Ameryka Północna – krajobrazy

Opis mapy

Mapa „Ameryka Północna – krajobrazy” umożliwi ci zdobycie wiadomości dotyczących położenia i kształtu Ameryki Północnej oraz pomoże w poznaniu cech krain geograficznych i ukształtowania powierzchni tego kontynentu.
Skala liczbowa mapy (1:20.000.000) umieszczona jest w lewym dalszym rogu arkusza, tuż pod tytułem. W prawym dalszym rogu arkusza znajduje się wypukła róża wiatrów oraz wypukły czarny trójkąt, orientujący położenie mapy.
Objaśnienia użytych na mapie sygnatur i faktur znajdują się przy dalszym brzegu arkusza i na arkuszu legendy dla tomu drugiego.
Oceany zostały opisane pełnymi nazwami w brajlu i czarnym drukiem.
Skróty nazw objaśniono w broszurze: „Objaśnienie skrótów użytych na mapach, Tom II – Świat”.
Przez mapę przeprowadzone zostały podstawowe linie równoleżnikowe – Zwrotnik Raka i koło podbiegunowe północne. Przy każdej linii siatki kartograficznej podano jej wartość w stopniach geograficznych.

Czytanie mapy

Wyjmij z teczki z tytułem „Świat” arkusz legendy i mapę ś10.
Połóż legendę na uprzątniętym wcześniej biurku i uważnie przeczytaj sygnatury oraz ich objaśnienia:

• koło podbiegunowe północne i Zwrotnik Raka – linia wypukłych małych punktów umieszczona na przerywanej czarnej linii;

• najważniejsze rzeki – wypukła gładka linia ciągła umieszczoną na linii ciągłej granatowej;

• jeziora – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku górze, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem niebieskim;

• archipelagi – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku dołowi, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem białym z wypukłą granatową kropką pośrodku;

• wyspy – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku dołowi, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem białym;

• morze – faktura linii poziomych na niebieskim tle.

Odłóż arkusz legendy i rozłóż mapę na uprzątniętym wcześniej biurku, tak by nic nie leżało pod nią i nie przeszkadzało ci w pracy. Sprawdź, czy w prawym dalszym rogu znajduje się wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to mapa leży prawidłowo.
Oprzyj ręce od łokcia do nadgarstka na biurku. Palce delikatnie zegnij, tak by wszystkie opuszki dotykały arkusza. Teraz obejrzyj powoli cały arkusz, który przed tobą leży. Poprowadź palce od dalszego brzegu arkusza do bliższego, by zorientować się w jego układzie.
Przeczytaj tytuł mapy w lewym dalszym, czyli górnym rogu arkusza. Zapoznaj się ze skalą mapy i wyjaśnij, co ona oznacza. W legendzie, umieszczonej w dwu kolumnach w dalszej części arkusza, przedstawione są faktury i sygnatury użyte na tej mapie. Zapoznaj się z nimi i oglądając całą mapę sprawdź, czy je rozpoznajesz.
Przeczytaj w legendzie oznaczenia i ich objaśnienia:

• obszary nizinne – gładka faktura w kolorze białym;

• obszary wyżynne – wypukłe gładkie linie w kształcie łuku lekko wygiętego ku górze, umieszczone na czarnych liniach w tym samym kształcie;

• obszary górskie – wypukłe gładkie linie w kształcie łuku mocno wygiętego ku górze, umieszczone na czarnych liniach w tym samym kształcie;

• najwyższy szczyt kontynentu – trzy wypukłe czarne punkty na tle czerwonego trójkąta, skierowanego wierzchołkiem ku górze;

• depresja – trzy wypukłe czarne punkty na tle zielonego trójkąta, skierowanego wierzchołkiem ku dołowi;

• obszary pustynne – faktura piasku, nieregularnie rozrzuconych drobnych punktów wypukłych na żółtym tle;

• lasy strefy równikowej – faktura ukośnych linii na zielonym tle;

• obszary należące do Azji lub Ameryki Południowej – regularna sieć drobnych punktów wypukłych na szarym tle;

• punkty skrajne – cztery wypukłe punkty umieszczone w wierzchołkach czarnego kwadratu, wierzchołki zorientowane zgodnie z kierunkiem geograficznym.

Teraz przystąp do czytania mapy. Poprowadź palce od dalszego brzegu arkusza do bliższego, by zorientować się w jego układzie.
Żeby sprawnie poruszać się po tej mapie, spróbuj najpierw odnaleźć umieszczone na mapie równoleżniki – koło podbiegunowe północne i Zwrotnik Raka. Połóż palce na północnej ramce mapy i idąc od wschodu znajdź przy ramce linię małych wypukłych punktów na czarnej linii przerywanej. Jest to koło podbiegunowe północne. Przejdź w kierunku zachodnim całą jego długość; blisko północnej ramki znajdziesz zachodni punkt skrajny kontynentu – leżący na Półwyspie Alaska.
Przejdź do zachodniej ramki mapy. Podążając na południe spotkasz kolejną linię wypukłych drobnych punktów na przerywanej czarnej linii. Jest to Zwrotnik Raka. Zbadaj również jego przebieg. Jeżeli prawidłowo zlokalizowałeś te równoleżniki to wiesz już, że Ameryka Północna rozciąga się od strefy arktycznej do strefy zwrotnikowej aż poza Zwrotnik Raka.
Teraz możesz samodzielnie odczytać kształt Ameryki Północnej. Najpierw zbadaj, jakie wody otaczają ten kontynent. Czytanie całego obszaru wód oblewających wybrzeża Ameryki pozwoli na odszukanie napisów oceanów i mórz.
Teraz zacznij czytać linię brzegową Ameryki Północnej. Palce powinny przesuwać się po linii brzegowej kontynentu. Zacznij od zaznaczonego fakturą regularnej sieci drobnych punktów na szarym tle fragmentu Azji, w północno-zachodniej części mapy, tuż przy linii koła podbiegunowego północnego. Przez Cieśninę Beringa, blisko koła podbiegunowego północnego, przejdź na ląd Ameryki Północnej. Ta część Ameryki to Półwysep Alaska.
Przesuwaj palce na wschód wzdłuż linii brzegowej. Na północ od niej na Oceanie Arktycznym znajdziesz wiele wysp należących do Ameryki Północnej. Zauważ punkt skrajny północny i linią brzegową przejdź aż do koła podbiegunowego. Przesuwając palce wzdłuż koła podbiegunowego na wschód spotkasz kolejno dwie wyspy: niepodpisaną wyspę nazwaną Ziemia Baffina i największą wyspę świata – Grenlandię, której wschodni brzeg jest już poza obszarem mapy. Po linii koła podbiegunowego wróć na obszar kontynentu i czytaj dalej przebieg linii brzegowej. Linia brzegowa skręca na południe, obejmując głęboko wcinającą się Zatokę Hudsona, a dalej obejmuje półwysep Labrador. Niedaleko skrajnego punktu wschodniego leży wyspa Nowa Fundlandia. Omiń wąską zatokę i przejdź wschodnim wybrzeżem na południe, aż do półwyspu Floryda i Zatoki Meksykańskiej Zatoka podpisana jest skrótem „m e” poprzedzonym kluczem oznaczającym zatokę, czyli punktem drugim i szóstym. Zauważ, że przez Zatokę Meksykańską biegnie linia Zwrotnika Raka. Idź dalej linią brzegową. Omijając kolejne półwyspy dotrzesz do brzegów Ameryki Południowej, zaznaczonej fakturą regularnej sieci drobnych punktów wypukłych na szarym tle.
Zauważ, że dwa kontynenty amerykańskie połączone są wąskim pasem lądu, czyli Przesmykiem Panamskim. Przesmyk przecięty jest Kanałem Panamskim. Kanał Panamski jest umowną granicą między kontynentami.
Znajdź miejsce, w którym fakturowany obszar Ameryki Południowej styka się z gładkim obszarem lądu Ameryki Północnej. Zauważ blisko położony południowy punkt skrajny kontynentu. Przejdź na zachodni brzeg Ameryki Północnej i brzegiem tym powracaj na północ. Na linii Zwrotnika Raka spotkasz głęboką i wąską Zatokę Kalifornijską i oddzielający ją od Oceanu Spokojnego Półwysep Kalifornijski. Dalej przesuwaj palce w kierunku północnym. Wędrówkę zakończ na Półwyspie Alaska.
Po zapoznaniu się z kształtem kontynentu możesz przystąpić do poznawania wnętrza jego obszaru. Połóż palce na północnej linii brzegowej Ameryki. Przesuwaj je ruchem w lewo – w prawo. Zachodnie obszary kontynentu, w tym Alaskę, znajdziesz, prowadząc palce wzdłuż linii koła podbiegunowego na zachód. Są tam sygnatury gór. Są to góry Alaska i Góry Brooksa, niepodpisane na mapie, należące do największego systemu górskiego Ameryki – Kordylierów. Teraz powoli przesuwaj palce do siebie, badając cały obszar tych gór. Ciągnie się on w pasie zachodnim lądu, aż do Przesmyku Panamskiego.
A teraz zbadaj obszar na wschód od Kordylierów. Palce lewej ręki przesuwaj po fakturze gór. Palcami prawej ręki wykonuj ruchy w lewo i w prawo, oglądając wnętrze obszaru Ameryki. Cały obszar centralnej i wschodniej części Ameryki pokryty jest fakturą gładką, oznaczającą obszary nizinne. Dalej na wschód na półwyspie Labrador znajdziesz sygnatury wyżyn.
Prowadź palce stopniowo na południe, czyli bliżej siebie. Rzeka Missouri łączy się z Missisipi, a na wschodnim wybrzeżu kontynentu kolejne sygnatury gór oznaczają położenie Appallachów. Między rzeką Missisipi a Appallachami sygnatury oznaczające jeziora naturalne wskazują położenie Wielkich Jezior. Na zachód od Missisipi powinieneś natrafić na Wielkie Równiny. Zejdź palcami na sygnatury Appallachów i wzdłuż nich na południe do Niziny Zatokowej.
Przesuń palce na zachód od rzeki Missouri. W obrębie gór Kordylierów pojawia się faktura oznaczająca pustynie – Wielką Pustynię Słoną i Dolinę Śmierci. W Dolinie Śmierci znajduje się depresja. Sygnatura depresji znajduje się obok faktury pustyni. Inne obszary pustynne ciągną się wzdłuż Półwyspu Kalifornijskiego i rzeki Rio Grande. Kierując się dalej na południe znajdziesz na wschodnim wybrzeżu Przesmyku Panamskiego obszar oznaczony fakturą lasów strefy równikowej. Leżą one na południe od Zwrotnika Raka.

Opis treści mapy

Ameryka Północna ma powierzchnię 24,2 miliona km². Od północy oblewają ją wody Oceanu Arktycznego, od zachodu – Oceanu Spokojnego i od wschodu – Oceanu Atlantyckiego. Linia brzegowa tego kontynentu jest dobrze rozwinięta, więc Amerykę Północną otaczają liczne półwyspy, wyspy, archipelagi oraz wcinające się w ląd morza i zatoki. Półwysep Labrador, leżący w północno-wschodniej części kontynentu, jest czwartym co do wielkości półwyspem na świecie, a wyspa Grenlandia, usytuowana jeszcze dalej na północny wschód, jest największą wyspą świata. Liczne wyspy leżą na północ i na południe od części kontynentalnej Ameryki Północnej.
Charakterystyczną cechą ukształtowania powierzchni Ameryki Północnej są łańcuchy górskie o układzie południkowym, biegnące wzdłuż zachodniego wybrzeża – Kordyliery i wzdłuż wschodniego wybrzeża – Appallachy. Kordyliery są rozległym obszarem wyżynno-górskim rozciągającym się na długości około 8000 km wzdłuż całego kontynentu od Alaski po Przesmyk Panamski. W północnej ich części znajduje się najwyższy szczyt Ameryki Północnej McKinley (o wysokości 6194 m n.p.m.). Również w Kordylierach, w ich środkowej części, znajduje się najniżej położony punkt Ameryki Północnej – Dolina Śmierci – leżąca 86 m poniżej poziomu morza.
Obszary wyżynne występują głównie na przedpolu Gór Skalistych (Wielkie Równiny) oraz na półwyspie Labrador. Środkową część Ameryki Północnej zajmują rozległe niziny. Są to od północy: Nizina Hudson, Niziny Wewnętrzne z wielkimi jeziorami i Nizina Zatokowa nad Zatoką Meksykańską oraz tereny nadbrzeżne u wybrzeży Oceanu Atlantyckiego. Przez Niziny Wewnętrzne i Nizinę Zatokową płynie czwarta pod względem długości rzeka świata – Missisipi z dopływem Missouri. W środkowej, nizinnej części Ameryki leży sześć ogromnych jezior. Trzy z nich należą do grupy największych jezior świata: Górne, będące na drugim miejscu, Huron, na czwartym miejscu, i Michigan, jezioro będące na piątym miejscu pod względem wielkości na świecie.
Ameryka Północna leży w całości na półkuli północnej. Północna jej część leży w strefie klimatów okołobiegunowych z wiecznymi śniegami i lodowcami. Na wyspie Kaffenklubben u wybrzeży Grenlandii leży punkt lądu położony zaledwie 713,5 km od geograficznego bieguna północnego. W Archipelagu Arktycznym z kolei leży magnetyczny biegun północny. Na południu Ameryka Północna sięga strefy klimatów zwrotnikowych. Na południe od Zwrotnika Raka występują, zaznaczone na mapie, wilgotne lasy strefy równikowej. Kontynent Ameryki Północnej rozciąga się przez wszystkie strefy klimatyczno-roślinne. Południkowy układ pasm górskich powoduje, że masy powietrzne przemieszczają się przez kontynent nie napotykając na barierę gór. W związku z tym zdarza się, że przymrozki a nawet śnieg sięgają czasem nawet strefy zwrotnikowej.
W części południowo-zachodniej Ameryki Północnej występują półpustynie i zaznaczone na mapie pustynie. Związane są one z niewielkimi opadami w strefie zwrotnikowej, zimnym prądem morskim u wybrzeży Kalifornii oraz położeniem w kotlinach, w tak zwanym cieniu opadowym.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i ostrożnie włóż do teczki.