ś9. Afryka - krajobrazy

ś9 Afryka – krajobrazy

Opis mapy

Mapa „Afryka – krajobrazy” umożliwi ci zdobycie wiadomości dotyczących położenia i kształtu Afryki oraz poznanie cech krain geograficznych i ukształtowania powierzchni terenu tego kontynentu.
Skala liczbowa mapy (1:20.000.000) umieszczona jest w lewym dalszym rogu arkusza, tuż pod tytułem. W prawym dalszym rogu arkusza znajduje się wypukła róża wiatrów oraz wypukły czarny trójkąt pozwalający zorientować mapę.
Objaśnienia użytych na tej mapie sygnatur i faktur znajdują się w legendzie w dalszej części arkusza. Objaśnienia innych znaków znajdują się na arkuszu z legendą do tomu drugiego.
Skróty nazw objaśniono w broszurze: „Objaśnienie skrótów użytych na mapach, Tom II – Świat”.

Czytanie mapy

Z teczki z tytułem „Świat” wyjmij arkusz legendy i mapę ś9. Połóż arkusz legendy przed sobą na uprzątniętym biurku, tak by nic nie leżało pod nim i nie przeszkadzało ci w pracy. Przeczytaj sygnatury i ich objaśnienia:

• południk 0° oraz Równik – linia wypukłych dużych punktów umieszczona na szerokiej czarnej linii;

• zwrotniki – linia wypukłych małych punktów umieszczona na przerywanej czarnej linii;

• najważniejsze rzeki – wypukła gładka linia ciągła umieszczona na linii ciągłej granatowej;

• jeziora – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku górze, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem niebieskim;

• zbiorniki sztuczne – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku górze, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem niebieskim, z wypukłą granatową kropką wewnątrz;

• archipelagi – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku dołowi, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem białym z wypukłą granatową kropką pośrodku;

• wyspy – wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku dołowi, umieszczone na granatowym półokręgu wypełnionym kolorem białym.

Odłóż arkusz legendy i rozłóż mapę na uprzątniętym wcześniej biurku, tak by nic nie leżało pod nią i nie przeszkadzało ci w pracy. Sprawdź, czy w prawym dalszym rogu arkusza znajduje się wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to mapa leży prawidłowo.
Oprzyj ręce od łokcia do nadgarstka na biurku. Palce delikatnie zegnij, tak by wszystkie opuszki dotykały arkusza. Teraz obejrzyj powoli cały arkusz, który przed tobą leży. Poprowadź palce od dalszego brzegu arkusza do bliższego, by zorientować się w jego układzie.
Przeczytaj tytuł mapy w lewym dalszym, czyli górnym rogu arkusza. Zapoznaj się ze skalą mapy i wyjaśnij, co ona oznacza. W legendzie, umieszczonej w dalszej części arkusza, przedstawione są w dwu kolumnach faktury i sygnatury użyte na tej mapie. Zapoznaj się z nimi i oglądając całą mapę sprawdź, czy je rozpoznajesz:

• obszary nizinne – gładka faktura w kolorze białym;

• obszary wyżynne – wypukłe gładkie linie w kształcie łuku lekko wygiętego ku górze, umieszczone na czarnych liniach w tym samym kształcie;

• obszary górskie – wypukłe gładkie linie w kształcie łuku mocno wygiętego ku górze, umieszczone na czarnych liniach w tym samym kształcie;

• najwyższy szczyt kontynentu – trzy wypukłe czarne punkty na tle czerwonego trójkąta, skierowanego wierzchołkiem ku górze;

• depresja – trzy wypukłe czarne punkty na tle zielonego trójkąta, skierowanego wierzchołkiem ku dołowi;

• obszary pustynne – faktura piasku, nieregularnie rozrzuconych drobnych punktów wypukłych na żółtym tle;

• lasy strefy równikowej – faktura ukośnych linii na zielonym tle;

• obszary należące do Europy lub Azji oznaczono regularną siecią drobnych punktów wypukłych na szarym tle;

• punkty skrajne – cztery wypukłe punkty umieszczone w wierzchołkach czarnego kwadratu, wierzchołki zorientowane zgodnie z kierunkiem geograficznym.

Teraz przystąp do czytania mapy. Poprowadź palce po mapie od północnej, czyli dalszej ramki mapy do południowej, czyli bliższej, by zorientować się w jej układzie. Następnie prowadź palce przy zachodniej, czyli lewej ramce mapy od północy do siebie. Znajdź kolejno Zwrotnik Raka, Równik, Zwrotnik Koziorożca. Przejdź kolejno te linie od zachodniej do wschodniej ramki i z powrotem. Teraz, śledząc linię Równika znajdź miejsce, w którym przecina się on z południkiem 0°. Poprowadź wolno palce po znalezionym południku w kierunku południowym, a potem na północ, przez całą jego długość. Południk przecina się z liniami zwrotników.
Znasz już wszystkie podstawowe linie siatki kartograficznej. Przez obszar Afryki przebiegają: Równik, Zwrotnik Raka i Zwrotnik Koziorożca. Sprawdź, przez którą część kontynentu przebiega Równik. Znajdź linię Równika przy zachodniej ramce mapy, przesuń palce po linii Równika na obszar Afryki. Zauważ, że Równik przecina Afrykę niemal w połowie. Wróć na zachodnią ramkę mapy, odszukaj Zwrotnik Raka i przesuń po nim palce. Obejrzyj fragmenty lądu na północ od Zwrotnika Raka.
Przesuń palce na zachodnią ramkę mapy, odszukaj Zwrotnik Koziorożca. Sprawdź czy Afryka rozciąga się na południe od Zwrotnika Koziorożca.
Sprawdź położenie południka 0° i zastanów się, na której półkuli leży większa część kontynentu Afryki: na wschodniej, czy zachodniej?
Zauważ, że przy ramce północnej niewielkie obszary lądu są pokryte fakturą regularnej sieci drobnych punktów wypukłych na szarym tle. Są to fragmenty Europy i Azji. Dzięki temu łatwo odnajdziesz granice Afryki z Eurazją.
Zbadaj morza i oceany otaczające Afrykę, znajdź ich nazwy. Na Oceanie Indyjskim znajdziesz dużą wyspę należącą do kontynentu Afryki – to Madagaskar.
Teraz odczytaj kształt kontynentu. Palce powinny przesuwać się po jego linii brzegowej.
Po zapoznaniu się z kształtem kontynentu możesz przystąpić do oglądania jego obszaru. Połóż palce przy północnej linii brzegowej Afryki, przy punkcie skrajnym północnym. Przesuwaj palce ruchem poziomym w kierunku wschód – zachód. Jako pierwsze pojawią się sygnatury gór Atlas. Powoli schodź ruchami wschód – zachód, czyli w lewo – w prawo, w kierunku południowym, czyli bliżej siebie. Pojawi się faktura oznaczająca ogromny obszar pustyni Sahara. Ciągnie się ona wzdłuż Zwrotnika Raka. Zaznaczono na niej obszary wyżynne. Na wschodzie obszar pustyni przecina gładka faktura doliny rzeki Nil. Zbadaj bieg tej najdłuższej rzeki w Afryce. Na wschód od Nilu znajdziesz sygnatury wyżyn. Jest to Wyżyna Abisyńska. Również na południe od Sahary występują wyżyny podobnie jak na większości obszaru Afryki.
W zachodniej części kontynentu, na północ od Równika, znajdziesz rzekę Niger i sztuczny zbiornik – Jezioro Wolta. Na wschód od Nigru w Kotlinie Czadu leży Jezioro Czad. Idź dalej na wschód, czyli na prawo.
Teraz przesuń palce w kierunku południowym – na Równik. Obejrzyj obszar w pasie okołorównikowym. Znajdziesz tu duży obszar lasów strefy równikowej oznaczony fakturą linii ukośnych na zielonym tle. W zachodniej części Afryki rzeka Kongo dwa razy przecina Równik. Płynie ona przez Kotlinę Konga porośniętą wilgotnymi lasami równikowymi. Obszar ten wąskim przybrzeżnym pasem sięga aż do zachodniego punktu skrajnego.
Na południe od Równika odnajdziesz szczyt Kilimandżaro i Jezioro Wiktorii.
Dalej na południe leży Wyżyna Wschodnioafrykańska, nieopisana na mapie.
Przesuwaj palce stopniowo coraz bliżej siebie, czytając sygnatury oraz opisy. Południowa część Afryki jest węższa od północnej. Dlatego łatwiej tu odszukiwać kolejne oznaczenia. We wschodniej części tego obszaru odszukaj największe jeziora afrykańskie. Są one podpisane skrótami objaśnionymi w broszurze.
Południową część Afryki przecina Zwrotnik Koziorożca. Wzdłuż niego rozciąga się Kotlina Kalahari. Przy południowym wybrzeżu sygnatury gór oznaczają Góry Smocze i Góry Przylądkowe, niepodpisane na mapie. Tu znajdziesz najdalej wysunięty na południe punkt Afryki – Przylądek Igielny.

Opis treści mapy

Afryka jest po Azji drugim pod względem wielkości kontynentem. Jej powierzchnia wynosi 30,3 mln km². Kontynent Afryki ma wyrównaną, czyli słabo rozwiniętą linię brzegową.
Afrykę od zachodu oblewa Ocean Atlantycki. Od północy Morze Śródziemne, będące częścią Atlantyku, oddziela Afrykę od Europy. Na wschód od Afryki leży Ocean Indyjski z Morzem Czerwonym oddzielającym Afrykę od Azji. Do Afryki zaliczana jest tylko jedna duża wyspa – Madagaskar – czwarta pod względem wielkości wyspa świata. Poza tym na mapie zaznaczono wokół Afryki kilka niewielkich archipelagów i kilka stosunkowo niewielkich wysp.
W Afryce w przeciwieństwie do większości innych kontynentów przeważają wyżyny. Większość z nich sięga dość dużych wysokości, nawet najwyższy szczyt Afryki, wulkaniczna góra Kilimandżaro, o wysokości 5895 m n.p.m., leży w obrębie Wyżyny Wschodnioafrykańskiej. Na dużych wysokościach (ponad 3000 m n.p.m.) leży również Wyżyna Abisyńska. Góry znajdują się tylko w północnej części kontynentu, są to góry Atlas, i w południowej części – Góry Smocze. Niziny występują głównie w pobliżu wybrzeży i nie zajmują dużych obszarów.
Afrykę w środkowym jej obszarze przecina Równik. W rezultacie prawie cała Afryka leży w strefach klimatów zwrotnikowych i równikowych, a strefy klimatyczno-roślinne układają się niemal symetrycznie po obydwu stronach Równika. Wzdłuż Równika ciągnie się strefa bujnych, bogatych gatunkowo wilgotnych lasów strefy równikowej, zajmujących szczególnie duży obszar w Kotlinie Kongo. Obfite opady powodują rozwój bogatej sieci wodnej. W strefie tej bierze początek druga pod względem długości rzeka świata – Nil. Im dalej od Równika, tym opady są coraz mniejsze, a roślinność jest uboższa. Lasy równikowe przechodzą stopniowo w wilgotne sawanny z dużym udziałem drzew, sawanny suche z roślinnością trawiastą oraz – w strefie zwrotnikowej – w półpustynie, na przykład w Kotlinie Kalahari, i pustynie, zaznaczone na mapie. Północną część Afryki zajmuje największa pustynia świata – Sahara. W północnej i południowej części Afryki wąski pas wybrzeża zajmuje roślinność śródziemnomorska. Na obszarach wyżynnych i górzystych występuje piętrowy układ roślinności.
Po zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki.