O Atlasie

Co należy wiedzieć o mapach atlasu Unii Europejskiej

Wszystkie mapy są opracowane w układzie poziomym, czyli jednakowo zorientowane. Prawy górny (a więc dalszy) róg mapy jest ścięty. Na prawidłowo ułożonej mapie kierunek północny jest od czytelnika, ku dalszemu brzegowi mapy, kierunek południowy - do czytelnika, ku bliższemu brzegowi mapy, kierunek wschodni - w prawo, natomiast zachodni - w lewo.

Plansze rozplanowane są następująco:

- W prawym dolnym (bliższym) rogu podany jest numer mapy; nie dotyczy to jedynie dwóch map Europy.

- Mapa zajmuje około 2/3 planszy w jej środkowej i prawej części; zawiera się w kwadracie obwiedzionym linią (ramką).

- W lewej części planszy, również wydzielonej ramką, znajdują się: u góry tytuł mapy (na 27 mapach szczegółowych jest to nazwa państwa i jej skrót oraz data przystąpienia do UE), poniżej objaśnienia skrótów w brajlu, a pod nimi – tylko w czarnym druku – wykaz ciekawych miejsc. U dołu, tylko w czarnym druku, wymienieni są autorzy map oraz wydawca i główny sponsor. W przypadku map ogólnych układ jest nieco inny, pod tytułem bowiem znajdują się skala liczbowa oraz podziałka liniowa, a poniżej – legenda (na mapie fizycznej również objaśnienia skrótów).

- Na mapach szczegółowych u dołu planszy, mniej więcej pośrodku, ale bliżej lewej strony, podana jest – także w ramce - skala mapy. W największej skali przedstawione są Malta (1 : 150 000) i Luksemburg (1 : 300 000), a w najmniejszej - Szwecja (1 : 6 000 000). Pod podziałką liniową, która odpowiada skali danej mapy, umieszczona jest podziałka wzorcowa, odpowiadająca skali dla mapy Polski (1 : 3 000 000). W przypadku opracowań wieloarkuszowych takie rozwiązanie ułatwia czytelnikowi porównywanie skali poszczególnych arkuszy. Podziałki wzorcowej nie ma jedynie (ze względu na bardzo dużą różnicę skali) na mapach Malty i Luksemburga. Mapy ogólne zostały sporządzone w skali 1 : 10 000 000.

- Plansza pt. „Legenda” zawiera znaki zastosowane na mapach szczegółowych oraz wykaz kluczy przed skrótami w brajlu. Klucze to litery alfabetu brajla lub punkty tworzące znaki spoza alfabetu, informujące o rodzaju obiektu, np. morze, wyspa, rzeka itd. Skróty nazw państw oraz miast nie są poprzedzane kluczem. W przypadku zamieszczenia opisu poza obszarem obiektu stosowany jest klucz w postaci punktu 6.

Na obszarze tytułowego państwa pokazane zostały następujące elementy treści mapy: stolica państwa, największe miasta, ciekawe miejsca - czyli obiekty atrakcyjne pod względem przyrodniczym lub kulturowym, główne rzeki i jeziora oraz wzniesienia i obszary górskie. Na terytoriach sąsiednich państw przedstawiono jedynie sieć hydrograficzną. Mapy są zgeneralizowane pod kątem możliwości dotykowych osób niewidomych, co znaczy, że ich treść jest uproszczona, jeśli chodzi o kształt obiektów, oraz zredukowana pod względem ich liczby i pozbawiona wielu szczegółów w porównaniu z mapami dla osób widzących.

Główną zasadą atlasu UE jest porównywalność (odpowiedniość) treści wypukłej z treścią barwną mapy. Dotyczy to również podpisywania obiektów, z tym że w brajlu w większości przypadków zastosowane są dwuliterowe skróty z kluczem (dla obiektów fizycznogeograficznych). Skróty użyte na mapie – oprócz nazw państw oraz mórz i oceanów – są objaśnione z lewej strony mapy. W wyjątkowych sytuacjach, ze względu na brak miejsca, dany obiekt jest podpisany tylko w czarnym druku. Rozbieżność między opisem w warstwach wypukłej i barwnej występuje jedynie w przypadku ciekawych miejsc, które w brajlu są oznaczone cyframi, natomiast w czarnym druku - pełną nazwą. Powiązanie numeru z nazwą podane jest (tylko w czarnym druku) pod objaśnieniami skrótów brajlowskich.

Rodzaje znaków zastosowanych na mapach

Na mapach atlasu Unii Europejskiej zastosowano znaki punktowe, liniowe i powierzchniowe dostosowane do możliwości percepcyjnych osób niewidomych i słabowidzących. Kolory użyte w barwnej warstwie map są wyraziste i silnie skontrastowane. Dodatkowo osoby słabowidzące mogą korzystać z kolorowych filtrów, dostępnych w sklepach z akcesoriami dla osób z uszkodzonym wzrokiem, aby uzyskać jak największą czytelność obrazu.

Znaki punktowe, czyli sygnatury obiektów, są to figury geometryczne obwiedzione wypukłą ciągłą lub kropkową linią albo figury oznaczone innymi wypukłymi znakami, z różnym wypełnieniem barwnym. Znaki liniowe tworzą wypukłe linie ciągłe lub kropkowe (różnej wielkości), lub też linie ciągłe przerywane kropkami. Z kolei znaki powierzchniowe wyróżniają obszary za pomocą barwy i faktury dotykowej. W pobliżu znaków punktowych i liniowych oraz pod napisami brajlowskimi faktura została usunięta, aby umożliwić czytelnikowi dotykowe śledzenie tych znaków i czytanie podpisów.

27 szczegółowych map zostało opracowane następująco:

- Ląd jest płaską, gładką powierzchnią, na której umieszczono barwy, sygnatury i elementy liniowe. Obszar głównego (tytułowego) państwa ma kolor biały; pozostałe państwa europejskie są oznaczone kolorami: żółtym, zielonym, pomarańczowym lub fioletowym. Inne kontynenty niż Europa mają kolor szary.

- Granica tytułowego państwa biegnąca lądem to ciemnoróżowa linia kropkowa utworzona z dużych kropek. Lądowa granica pozostałych (sąsiednich) państw jest oznaczona ciemnoróżową linią kropkową zbudowaną z mniejszych kropek.

- Granica biegnąca rzeką w warstwie barwnej nie ma specjalnego oznaczenia. W warstwie wypukłej ciągłą linię rzeki przerywają kropki. Jeśli jest to granica głównego państwa, kropki oraz odstępy między nimi są duże; w przypadku granicy państwa sąsiedniego kropki i odstępy są mniejsze.

- Państwo o zbyt małym obszarze, aby można było pokazać jego kształt, jest oznaczone czerwonym rombem ustawionym pionowo i obwiedzionym czarną wypukłą linią; w środku umieszczona jest czarna wypukła kropka.

- Sygnatura stolicy państwa to duże ciemnoróżowe koło, obwiedzione czarną wypukłą linią. W środku znajduje się czarna wypukła kropka. Inne miasta są oznaczone mniejszymi kołami w kolorze pomarańczowym, również obwiedzionymi czarną wypukłą linią. Miasta będące siedzibami instytucji unijnych wyróżnia żółty kolor, a dotykowo – drobna linia kropkowa.

- Ciekawe miejsca – którymi są zarówno miasta, jak i pojedyncze zabytki, a także obiekty przyrodnicze – są przedstawione jako zielony kwadrat ustawiony pionowo, obwiedziony czarną linią. Dotykowo oznaczone są tylko rogi kwadratu – wypukłymi małymi trójkątami, skierowanymi wierzchołkiem do środka figury. W brajlu ciekawe miejsca oznaczono cyframi. Najniższym numerem opatrzony jest obiekt położony najdalej na północnym zachodzie, a najwyższym (maksymalnie siódmym) numerem - obiekt znajdujący się najdalej na południowym wschodzie. W czarnym druku ciekawe miejsca podpisano pełną nazwą, bez cyfry.
,br> - Rzeka oznaczona jest ciemnoniebieską ciągłą wypukłą linią. Ujście rzeki do jeziora w wypukłej warstwie mapy jest zaznaczone odcięciem wypukłej linii rzeki od kropkowej linii brzegowej jeziora; w przypadku ujścia do rzeki linia wypukła jest przerwana przed punktem połączenia dopływu z rzeką główną (pozwala to odróżnić dopływ od rzeki głównej). Jedynie linia rzeki uchodzącej do morza lub oceanu nie jest odcinana od jego linii brzegowej. Źródło rzeki pokazane jest wypukłą kropką odciętą od linii rzeki. Jeśli jednak rzeka bierze początek w jeziorze, jej linia styka się z linią brzegową jeziora. Oznaczony jest również bieg rzeki przecinającej ramkę mapy. W przypadku rzeki wypływającej poza obszar przedstawiony na mapie ramka z obu stron linii rzeki jest rozcięta. Klucz jeziora przed skrótem w brajlu to punkty 3 i 6.

- Małe jezioro naturalne oznaczone jest dolną połową niebieskiego koła, obwiedzionego ciemnoniebieską wypukłą linią ciągłą. Jezioro sztuczne odróżniono ciemnoniebieską wypukłą kropką wewnątrz półkola. Zasięg większych jezior pokazany jest ciemnoniebieską linią, a dotykowo - drobną linią kropkową; wewnątrz jest umieszczona sygnatura jeziora. Obszar większego jeziora ma wypełnienie jasnoniebieskie. Klucz jeziora przed skrótem w brajlu tworzą punkty 3, 5 i 6.

- Morza i oceany są przedstawione jako niebieski obszar pokryty poziomymi wypukłymi liniami. Przy linii brzegowej - którą w warstwie wypukłej jest drobna linia kropkowa, a warstwie barwnej – ciemnoniebieska linia ciągła - faktura jest usunięta. Klucz morza przed skrótem w brajlu to litera m, klucz oceanu – litera o.

- Małe wyspy mają sygnaturę w postaci górnego półkola, obwiedzionego ciemnoniebieską wypukłą linią ciągłą. Półkole ma kolor państwa, do którego należy wyspa. Kształt dużych pojedynczych wysp obrysowany jest kropkową linią brzegową. Również duże wyspy archipelagu są obwiedzione linią brzegową. Dla małych archipelagów zastosowano sygnaturę o takim samym kształcie jak dla małych wysp, tyle że z ciemnoniebieską wypukłą kropką w środku. Klucz wyspy przed skrótem w brajlu to punkt 5, natomiast klucz archipelagu – punkty 2 i 5.

- Półwyspy, przylądki, zatoki ani cieśniny nie mają własnych sygnatur. Klucz zatoki przed skrótem w brajlu jest zbudowany z punktów 2 i 6, a cieśniny – z punktów 3 i 5. Półwyspy ani przylądki nie są opisane na mapach.

- Ukształtowanie powierzchni jest przedstawione jedynie w przypadku wzniesień i obszarów górskich, przy czym nie są one różnicowane pod względem wysokości n.p.m. Znak tworzą półkoliste linie (kopczyki). Oznaczenie to jest zgeneralizowane i nie pokazuje rozczłonkowania czy przebiegu pasm górskich, pozwala jednak poznać różne formy ukształtowania terenu w danym państwie.

Na mapach ogólnych zastosowano znaki w taki sposób, aby zachować jak największą spójność z mapami poszczególnych państw. Na mapie fizycznej pt. „Unia Europejska w Europie” ciemnoróżową grubą linią kropkową zaznaczono granice UE. Gładką fakturę ma tylko Europa, przy czym obszar Unii jest biały, a obszar poza jej granicami - pomarańczowy. Afryka i Azja mają kolor szary, a dotykowo - fakturę utworzoną z gwiazdek ułożonych diagonalnie. Z kolei na mapie politycznej, zatytułowanej „Unia Europejska”, gładką powierzchnią - i granatowym kolorem - jest zaznaczone jedynie terytorium Unii Europejskiej. Dla państw kandydujących do UE wprowadzono fakturę w drobne kropki i kolor pomarańczowy. Faktura gwiazdkowa i kolor jasnokremowy oznaczają obszar poza Unią Europejską. Granicami (w postaci linii kropkowej) są obwiedzione tylko państwa członkowskie UE i kandydaci do Unii.

Jak czytać mapę z przewodnikiem dźwiękowym

Czytanie map atlasu Unii Europejskiej powinniśmy poprzedzić zapoznaniem się z legendą. Zawiera ona znaki (w tym rodzaje faktur) zastosowane na mapach, a także klucze przed skrótami w brajlu określające typ obiektu (np. morze, zatoka, jezioro itp.). Warto też przeczytać wykaz skrótów nazw państw, a przynajmniej mieć go pod ręką podczas korzystania z mapy. Pamiętajmy, że mapa jest prawidłowo ułożona wówczas, gdy jej ścięty róg znajduje się dalej od czytelnika, z prawej strony.

Studiowanie map poszczególnych państw UE rozpoczynamy od przeczytania objaśnień skrótów brajlowskich. Także w przypadku dwóch map ogólnych konieczne jest zapoznanie się z informacjami podanymi w ramce w lewej części planszy. Znajdują się tam znaki, które nie występują na mapach szczegółowych; na mapie fizycznej Europy zamieszczone są ponadto niezbędne objaśnienia skrótów. Należy poznać również skalę mapy.

Przewodnik dźwiękowy składa się z 27 rozdziałów zatytułowanych nazwą państwa przedstawianego w atlasie. Każdy rozdział jest zapisany w osobnym pliku tekstowym, dostępnym do pobrania poniżej. Przewodnik po danym państwie zawiera – w podrozdziale „Dwa słowa o państwie” - ogólne informacje i dane statystyczne; nieco uwagi poświęca się też Polonii. Wymienione są ponadto ciekawe miejsca zaznaczone na mapie. Następnie – w podrozdziale zatytułowanym „Czytamy mapę” – opisany jest przebieg granic głównego (tytułowego) państwa. W tekście występują pełne nazwy obiektów przedstawionych na mapie. Przy pierwszym pojawieniu się takiej nazwy podawany jest również jej skrót brajlowski, z wyjątkiem skrótów nazw państw. Przewodnik prowadzi czytelnika granicami głównego państwa niemal krok po kroku, w związku z czym tekst zbudowany jest z krótkich akapitów, zawierających opis tylko jednego lub najwyżej kilku ruchów („kroków”) na mapie w danym kierunku.

W przypadku siedmiu państw: Belgii, Francji, Luksemburga, Irlandii, Hiszpanii, Portugalii i Szwecji, przewodnik w podrozdziale „Czytamy mapę” został rozszerzony o opis rzeźby terenu, krain geograficznych i historycznych oraz obiektów zaznaczonych na obszarze głównego państwa, a także o opis zawartości mapy poza jego granicami. Przewodnik podaje dokładne wskazówki, dokąd należy się kierować, aby znaleźć konkretny obiekt. Dostarcza również informacji, które – ze względu na brak miejsca – nie mogły znaleźć się na mapie. Każda część podrozdziału „Czytamy mapę” jest zamkniętą całością, niezależną od pozostałych, dlatego w każdej, gdy za pierwszym razem pojawia się nazwa obiektu przedstawionego na mapie, podawany jest jej skrót brajlowski.

Zanim jednak przystąpimy do studiowania mapy z przewodnikiem dźwiękowym, najlepiej będzie, jeśli wstępnie zorientujemy się, co znajduje się na mapie. Rozpoczynamy od górnego (dalszego) brzegu. Czytamy, poruszając się albo pasami od lewej strony do prawej i schodząc coraz niżej (czyli bliżej siebie), albo ruchami kołowymi, rozpoczynając od zewnątrz. W tej drugiej metodzie przesuwamy dłonie po obrysie mapy zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Zataczając coraz mniejsze, koncentryczne obwody, zbliżamy się do środka mapy. Przed rozpoczęciem pracy można najpierw odsłuchać tekst, ale nie wydaje się to konieczne. Natomiast podczas czytania mapy z przewodnikiem, w przypadku skomplikowanego przebiegu granicy lub innych trudności niezbędne może się okazać powtórzenie konkretnego akapitu podającego wskazówki, jak poruszać się po mapie w danym miejscu.

Przebieg granic głównego państwa będziemy śledzić, rozpoczynając od północnego zachodu, czyli górnego lewego (dalszego) rogu mapy. Z tego miejsca będziemy się poruszać w kierunku wschodnim, a następnie, zgodnie z ruchem wskazówek zegara, na południe, zachód i północ. Tą drogą dojdziemy do punktu początkowego. W podobny sposób zbadamy obszar poza granicami głównego państwa. Natomiast ukształtowanie powierzchni, wody oraz miasta i ciekawe miejsca zaznaczone na mapie poznamy metodą pasową. Zaczniemy od północnego zachodu (czyli lewego górnego rogu mapy) i będziemy się przemieszczać na wschód. Po dojściu do wschodniej granicy państwa znów wrócimy na zachód, tylko niżej (a więc bliżej siebie), czyli w pasie znajdującym się dalej na południe. Tak będziemy schodzić aż do południowej granicy głównego państwa. W niektórych przypadkach specyficzny przebieg granic państwa, położenie krainy geograficznej albo przebieg rzeki lub linii brzegowej morza spowoduje, że odejdziemy od tej metody i będziemy badać pewien fragment mapy w inny sposób, niż poruszając się pasami z zachodu na wschód.

Dla jednego z państw UE – Belgii – został opracowany przewodnik w standardzie DAISY, rozbudowany o opis miast (podrozdział pt. „Stolica oraz inne miasta”) i ciekawych miejsc („Ciekawe miejsca”), a także o ciekawostki („Warto wiedzieć”). Plik z przewodnikiem DAISY należy pobrać ze strony Fundacji „Trakt” i rozpakować go w swoim komputerze. Więcej o tym przewodniku można przeczytać w rozdziale zatytułowanym „Przewodnik dźwiękowy w standardzie DAISY”.

Rozszerzony przewodnik dźwiękowy po siedmiu wybranych państwach oraz kompletny przewodnik w standardzie DAISY zostały przygotowane jako wersje testowe. Prosimy o uwagi na ich temat oraz o ocenę przydatności przewodnika w wersji podstawowej. Jeżeli kompletny przewodnik DAISY po Belgii spotka się z zainteresowaniem czytelników, zostaną podjęte prace nad przygotowaniem w tym standardzie przewodnika dla każdego państwa UE; istnieje możliwość wykorzystania głosu lektora. Opinie i uwagi dotyczące przewodnika dźwiękowego oraz samych map prosimy kierować osobiście lub listownie pod adresem: Fundacja „Trakt”, ul. Bohaterów Września 9, 00-973 Warszawie, albo e-mailem pod adresem: fundacja@trakt.org.pl.

Przewodnik DAISY po Belgii został przygotowany jako próbka kompletnego przewodnika dźwiękowego po atlasie Unii Europejskiej. Zawiera następujące rozdziały:

- „Dwa słowa o państwie”,

- „Czytamy mapę” (ta część składa się z podrozdziałów: „Granice Belgii”, „Belgia: rzeźba terenu, krainy geograficzne i historyczne oraz zaznaczone obiekty” i „Mapa poza Belgią”),

- „Stolica oraz inne miasta” (ta część zawiera opisy wszystkich miast zaznaczonych na mapie),

- „Ciekawe miejsca” (opisy obiektów interesujących pod względem kulturowym lub przyrodniczym, oznaczonych na mapie jako ciekawe miejsca) oraz

- „Warto wiedzieć” (tu podane są ciekawostki na temat Belgii i jej mieszkańców).

Przewodnik został opracowany w standardzie DAISY, który ze względu na możliwości, jakie daje czytelnikowi, wydaje się tutaj najodpowiedniejszy. Po pierwsze, standard ten pozwala na zsynchronizowanie warstwy tekstowej i dźwiękowej. Przewodnik po Belgii zawiera bowiem nie tylko tekst, ale również ścieżkę dźwiękową, wykorzystującą głos syntezatora mowy IVONA. Podczas odtwarzania pliku na komputerze odczytywany akapit jest podświetlany. Ma to duże znaczenie dla osób słabowidzących, ponieważ ułatwia śledzenie tekstu.

Drugą ważną, jeśli nie najważniejszą zaletą standardu DAISY jest podział warstwy dźwiękowej na części identyczne jak w tekście czarnodrukowym (co jest nieosiągalne np. w książkach mp3, które są podzielone na mniej więcej równe odcinki czasowe, niezgodne ze strukturą tekstu). DAISY umożliwia łatwe poruszanie się w obrębie przewodnika z uwzględnieniem budowy tekstu, czyli przechodzenie jednym ruchem do następnego lub poprzedniego podrozdziału czy części opatrzonej śródtytułem oraz powracanie do jej początku. Tak samo proste jest przemieszczanie się z jednego akapitu do drugiego oraz jego powtórzenie. Akapit w przewodniku stanowi najmniejszą jednostkę nawigacyjną.

Należy wspomnieć, że standard DAISY umożliwia nawigowanie nie tylko przez rozdziały, podrozdziały itp., ale również poprzez strony. Wielkość stron może być dowolna. Można np. powielić podział tekstu czarnodrukowego. Możliwe jest również skorelowanie numeracji stron przewodnika z numeracją map (co wydaje się zasadne w przypadku opracowania w DAISY całego przewodnika po atlasie Unii Europejskiej). Warto dodać, że podstawową jednostką nawigacyjną w standardzie DAISY, czyli frazą, może być zdanie; akapit jest wówczas wyższym poziomem struktury.

W warstwie dźwiękowej przewodnika obce nazwy podane są we właściwej wymowie, podczas gdy w warstwie tekstowej zachowana jest ich oryginalna pisownia. Osoby słabowidzące odtwarzające przewodnik na komputerze mogą się z nią zapoznać w trakcie słuchania i jednoczesnego czytania tekstu wyświetlanego na monitorze. Osoby niewidome oraz czytelnicy odsłuchujący treść przewodnika z przenośnych (a więc niewyposażonych w odpowiedni ekran) odtwarzaczy DAISY również poznają pisownię obcych nazw. Po każdej części opatrzonej tytułem bądź śródtytułem, w której występują takie nazwy, odczytywany jest bowiem przypis końcowy skonstruowany tak, że nazwa własna - podana w fonetycznym brzmieniu - jest następnie literowana. Należy dodać, że większość programów komputerowych oraz programów zainstalowanych w odtwarzaczach DAISY pozwala na wyłączenie funkcji odczytywania przypisów.

Zamiast syntezy mowy w DAISY można wykorzystać głos lektora. W przypadku opracowania w DAISY kompletnego przewodnika wydaje się to w pełni uzasadnione, ponieważ płynność, odpowiednie frazowanie i akcentuacja oraz ekspresja głosu ludzkiego znacznie ułatwiają przyswojenie informacji. Co oczywiste, dużo bardziej naturalna i poprawna jest także wymowa obcych nazw własnych.

DAISY jest standardem uniwersalnym, co znaczy, że może być odtwarzany za pomocą różnych przeznaczonych do tego programów i w różnych urządzeniach, zarówno w komputerze, jak i odtwarzaczach przenośnych. Natomiast to, ile uda się z niego uzyskać, zależy od sposobu opracowania książki DAISY (w tym przypadku: przewodnika) oraz od możliwości konkretnego programu. Bezpłatne programy do odtwarzania standardu DAISY w komputerze można pobrać ze strony Fundacji „Trakt” w zakładce „Pliki do pobrania” (jest to program Michała Krajewskiego), ze strony Konsorcjum DAISY www.daisy.org (program AMIS) lub ze strony Fundacji Klucz www.klucz.org.pl (program DAISYReader). Aby odtworzyć przewodnik po Belgii, należy pobrać na swój komputer i rozpakować plik pod nazwą „Belgia”. Następnie trzeba uruchomić zainstalowany w komputerze program odczytujący DAISY i za jego pomocą otworzyć plik z przewodnikiem.

Najłatwiejszy w obsłudze wydaje się AMIS, ponieważ jednak nawigacja głosowa jest prowadzona w języku angielskim, zapewne nie wszyscy będą mogli z niego skorzystać. Przemieszczanie się pomiędzy akapitami w obrębie poszczególnych rozdziałów przewodnika następuje poprzez naciśnięcie klawisza Strzałka w prawo (przejście do następnego akapitu) lub Strzałka w lewo (powrót do poprzedniego akapitu). Pomiędzy rozdziałami i podrozdziałami przemieszczamy się za pomocą klawisza Strzałka w górę (przejście do następnego rozdziału) lub Strzałka w dół (powrót do poprzedniego rozdziału). Program DAISYReader jest opracowany w języku polskim. Dobrze współpracuje z systemem operacyjnym Windows, w tym z najnowszym Windows 7, natomiast nie działa w systemie Vista. Przemieszczanie się pomiędzy akapitami umożliwia skrót Ctrl + Strzałka w prawo lub w lewo, natomiast pomiędzy rozdziałami i podrozdziałami - Shift + Strzałka w prawo lub w lewo. Program Michała Krajewskiego jest nieco bardziej skomplikowany w obsłudze. Podręcznik użytkownika znajduje się w zakładce „Pliki do pobrania” na stronie Fundacji „Trakt”.

W przenośnych odtwarzaczach DAISY - takich jak m.in. Victor Reader Stream, Milestone, Plextalk i polski e-Lektor - nie ma ekranu, na którym można byłoby śledzić tekst podczas słuchania, czytelnik korzysta zatem tylko z warstwy dźwiękowej DAISY. Odtwarzacze mp3 odczytują DAISY tak jak plik mp3. W związku z tym podczas odtwarzania przewodnika po Belgii za pomocą tego typu urządzenia możliwa jest wyłącznie taka nawigacja, na jaką pozwala dane urządzenie.