TRASA nr 7

TRASA NR 7

PLANSZE B8 i B7

KOŚCIÓŁ WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH – SYNAGOGA CHÓRALNA – CENTRUM TOLERANCJI KOŚCIÓŁ – ŚWIĘTEGO MIKOŁAJA

To już ostatnia z proponowanych tras zwiedzania Starego Miasta w Wilnie. Zaczniemy od kościoła Wszystkich Świętych, który znajduje się przy ulicy Rūdninkų g. 20/1 (dawna ulica Rudnicka). Można do niego dojść, idąc od Ostrej Bramy. Wyjmijmy zatem planszę B8.

Od Ostrej Bramy, która znajduje się w prawym dolnym rogu planszy, skręcamy w lewo, idąc na zachód ulicą Bazilijonų g. (dawna ulica Bazyliańska) i dochodzimy do ulicy Pylimo g. Skręcamy w prawo, kierując się na północny zachód, po czym dochodzimy do ulicy Rūdninkų g. Następnie skręcamy w prawo i po przejściu kilkudziesięciu metrów dochodzimy na miejsce.

Po prawej stronie ulicy znajduje się wybudowany w początkach XVII wieku barokowy kościół Wszystkich Świętych wraz z klasztorem zakonu karmelitów. Fundatorem budynków był sekretarz króla Zygmunta III Wazy – Wojciech Chludziński. Fasada tego kościoła jest podobna do kościoła św. Teresy z trasy nr 1. Oba kościoły powstały w tym samym czasie dla zakonu karmelitów, stąd to podobieństwo.

W niedługim czasie po wybudowaniu (w wyniku agresji rosyjskiej w 1655 roku) wszystkie obiekty spłonęły, po czym znów zostały odbudowane.

W XVIII wieku dobudowano z boku kościoła wieżę-dzwonnicę, która uznawana jest za jedną z najpiękniejszych wież Wilna. Ma 38,5 metra wysokości i cztery kondygnacje ozdobione wzorami roślinnymi. W tym czasie przebudowano też wnętrze w stylu rokokowym. Wstawiono czternaście ołtarzy, które zachowały się do dziś. Wewnątrz na uwagę zasługuje wzniesiony wysoko nad ołtarzem głównym jeszcze jeden ołtarz, przypominający królewski tron z baldachimem. Autorem jest architekt Marcin Knackfus.

W 1772 roku, kiedy nastąpił pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej, w klasztorze tym mieszkało 54 zakonników. Było tak do 1885 roku, kiedy zakon karmelitów został zlikwidowany. W 1904 roku dokonano, zdaniem specjalistów, niefortunnej renowacji kościoła, w wyniku której ołtarze zostały pomalowane zbyt jaskrawymi farbami.

W czasie niemieckiej okupacji Wilna podczas II wojny światowej obok kościoła znajdowało się wejście do getta. Jak mówią przekazy, Żydom pomagał ówczesny proboszcz tej parafii.

Po wojnie kościół został zamknięty, a w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku urządzono w nim Muzeum Litewskiej Sztuki Ludowej. W 1991 roku kościół został zwrócony katolikom, co pozwoliło rozpocząć jego renowację. Obecnie nabożeństwa w kościele są odprawiane w języku polskim i języku litewskim.

Po wizycie w kościele proponujemy kolejny punkt na mapie miasta, którym będzie jedyna w Wilnie synagoga, ocalała po II wojnie światowej. Wyjmujemy planszę B7 i znajdujemy z prawej strony, mniej więcej po środku, ulicę Pylimo g. Kierując się nią lekko w górę mapy, na północny zachód, dochodzimy do synagogi. Idąc lewą stroną ulicy Pylimo g., przechodzimy przez dwie wąskie uliczki: šv. Stepono g. (dawna ulica św. Stefana) i Raygyklos g. (dawna ulica Kwaszelna). Wkrótce staniemy przy synagodze.

Synagoga Chóralna została wybudowana w 1902 roku. Była ona jedną ze 105 synagog i domów modlitwy w przedwojennym Wilnie. Ocalała w czasie II wojny światowej dzięki temu, że znajdowała się na uboczu, a przez Niemców używana była jako magazyn z żywnością. Po wojnie została zamknięta. Po 1989 roku zwrócono ją Wileńskiej Gminie Żydowskiej.

Adam Dylewski w książce „Wilno po polsku” tak opisuje synagogę: „to budowla w stylu mauretańskim, nakryta efektowną kopułą, z wnętrzem dekorowanym wedle projektu Dawida Rozenhausa. Hebrajski napis na fasadzie głosi: »Dom modlitwy – świętość dla wszystkich narodów«. Sprzed wojny zachowały się oryginalne tablice Dekalogu oraz fisharmonia”.

Z kolei Romuald Twardowski wspominał moment, kiedy wojska sowieckie dotarły do bram miasta. „(…) Rozpoczęło się systematyczne bombardowanie (…) Na wieść o tym, ze synagoga płonie, kto żyw ruszył w tamtą stronę, by uratować choć trochę ziarna – głód bowiem w tym czasie znowu dawał się we znaki. Kiedy ja z torbą w ręku stanąłem na progu tej świątyni, ujrzałem widok doprawdy przejmujący – wielkie, wysokie wnętrze było zasypane ziarnem, po którym pełzały już języki ognia. (…) Zrozumiałem, że byłem mimowolnym świadkiem zagłady czegoś, co trwało setki lat, a teraz, na moich oczach ginęło bezpowrotnie”.

Synagoga Chóralna to świadectwo, że po licznej społeczności żydowskiej pozostały tak naprawdę nieliczne ślady. Dzisiaj do synagogi przychodzi nieliczna społeczność żydów wileńskich, zaledwie 50–60 osób.

Jak było już wspomniane przy okazji dziejów Wilna i przy zwiedzaniu getta, Żydzi, obok Polaków, przez setki lat stanowili w Wilnie największe wspólnoty (porównywalne liczbowo).

Pierwsi Żydzi przybyli do Wilna w Średniowieczu. W 1568 roku odnotowano zorganizowanie gminy żydowskiej, a niedługo później – wybudowanie pierwszej synagogi. Na podstawie przywileju, nadanego przez króla Władysława IV, Żydzi mogli zajmować się handlem, rzemiosłem oraz produkcją i sprzedażą napojów alkoholowych. W połowie XVII wieku mieszkało w Wilnie około trzech tysięcy Żydów (co stanowiło około 20 proc. mieszkańców). W 1800 roku liczba starozakonnych wzrosła do siedmiu tysięcy, a sto lat później wynosiła już 64 tysiące. Żyli tu sławni rabini, tworzyli znani żydowscy artyści i intelektualiści. Mówiono nawet, że „do Wilna wyrusza się w poszukiwaniu mądrości”. W ciągu wielu lat zamieszkiwania na Litwie stworzyli bogatą i zróżnicowaną kulturę. Holocaust jednak przeżyło niewielu. Obecnie na całym terytorium Litwy mieszka według różnych źródeł około trzech i pół do pięciu tysięcy Żydów.

Przedostatni punkt na tej trasie to Centrum Tolerancji zaznaczone na planszy. Mieści się ono przy ulicy Naugarduko g. (dawna ulica Nowogródzka). Aby do niego dotrzeć, należy po wyjściu z Synagogi Chóralnej skręcić w lewo i ulicą Pylimo g., iść prosto – na naszej planszy jest to kierunek północno-wschodni. Dochodzimy do ulicy Vingrių g. (dawna ulica Wingry) i skręcamy w lewo. Kolejne skrzyżowanie jest z ulicą Naugaruko g., tu również skręcamy w lewo. Idziemy prosto i Centrum Tolerancji mamy z lewej strony.

Powstało ono w zrekonstruowanym budynku, w którym przed wojną mieścił się teatr żydowski. Obecnie pełni rolę muzeum ukazującego życie i kulturę społeczności żydowskiej. Organizowane są tu także wystawy, na których prezentuje się artystyczne prace żydowskich twórców litewskiego pochodzenia.

Następnie na zakończenie tej trasy udamy się jeszcze do jednego z najstarszych kościołów w Wilnie.

Po wyjściu z Centrum Tolerancji należy ulicą Naugarduko g. dojść do ulicy Pylimo g., przejść na drugą stronę i iść ulicą Lydos g. (dawna ulica Lidzka) w kierunku północno-wschodnim do ulicy Pranciškonų g., którą już wcześniej spacerowaliśmy. Przed nami kościół św. Mikołaja. Trzeba zwrócić uwagę na wąskie uliczki otaczające kościół, nieoczekiwane schody, słupki na chodnikach i wysokie krawężniki.

Kościół otoczony jest masywnym ogrodzeniem, ale sam jest niewielki, skromny, bez zdobień. Wyróżnia się czerwonym kolorem cegły. Prawdopodobnie istniał już przed rokiem 1387, czyli rokiem chrztu Litwy. Dziś nie można już ustalić, czy pierwszy kościół był drewniany, czy z cegły. Przypuszcza się, że został on wybudowany z polecenia Władysława Jagiełły z myślą o przybywających do Wilna katolickich kupcach, głównie Polakach i Niemcach. Podobnie jak inne kościoły, i ta świątynia ulegała zniszczeniom – najpierw podczas pożaru w połowie XVIII wieku, a potem podczas wojen napoleońskich. W XX wieku stała się natomiast ośrodkiem kultury litewskiej. Zarówno przed I wojną światową, jak i po niej, w trakcie przynależności Wilna do Polski, msze odprawiano tylko w języku litewskim. Jak pisał w 1937 roku Kłos: „przed kilkunastu laty oddano kościół Litwinom i jest on obecnie jedynym miejscem w Wilnie, gdzie można usłyszeć dźwięki litewskiej mowy podczas nabożeństwa”.

W roku 1959 obok świątyni postawiono figurę patrona Wilna, św. Krzysztofa. Była to forma sprzeciwu i nieposłuszeństwa wobec reżimu, który zabraniał używania herbu Wilna z wizerunkiem świętego. W czasach komunistycznych kościół był czynny.