TRASA nr 4

TRASA NR 4

PLANSZE B1 i B2

ALEJA GEDIMINO (GEDIMINO PROSPEKTAS) – MUZEUM OKUPACJI I WALK O WOLNOŚĆ – POMNIK KIPRASA PETRAUSKASA – KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEGO JERZEGO – BAZYLIKA ARCHIKATEDRALNA (KATEDRA WILEŃSKA) – MUZEUM NARODOWE PAŁAC WIELKICH KSIĄŻĄT LITEWSKICH – POMNIK GIEDYMINA

Trasę tę proponujemy rozpocząć w miejscu zakończenia poprzedniej, tj. przy Pałacu Radziwiłłów, przy ulicy Vilniaus g. Na planszy B1 znajdujemy ją na dole, blisko środka i będziemy przemieszczać się nią w górę mapy, czyli na północ. Mijamy z prawej strony wąską ulicę Labdarių g. (dawna ulica Dobroczynna), po czym dochodzimy do drugiej poprzecznej, znacznie szerszej od poprzedniej. Nosi ona nazwę Gedimino prospektas (dawna ulica Mickiewicza).

Gedimino prospektas to reprezentacyjna ulica litewskiej stolicy. Ciągnie się ona na północny zachód od Placu Katedralnego do Mostu Zwierzynieckiego (lit. Žvėryno tiltas), za którym zmienia nazwę na ulicę A. Mickevičiusa g. Warto tam dojść, bo to już część spokojniejsza, mniej gwarna, prawie bez kawiarenek, sklepów, barów i kasyn.

Przy alei Gedimino pr. mieszczą się siedziby ważnych instytucji państwowych, tj. Litewska Akademia Nauk, Litewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mažvydasa, sądy czy Poczta Główna. Na naszych mapach możemy prześledzić tylko jej fragment, ale polecamy spacer aż do wspomnianiego Mostu Zwierzynieckiego, przy którym znajduje się gmach Parlamentu Republiki Litewskiej i pomnik z fragmentami umocnień obronnych tego budynku. Przypomina on wydarzenia z 13 stycznia 1991 roku, kiedy w obawie przed rozpadem ZSRR, czołgi sowieckie wyjechały na ulice, a tłumy ludzi gromadziły się przed budynkiem Litewskiej Rady Najwyższej (obecnego Sejmu). Podczas nocnego szturmu sowieckich oddziałów wojskowych na Wileńską Wieżę Telewizyjną i budynek Komitetu Radia i Telewizji zginęło 14 Litwinów (zostali pochowani na cmentarzu Antokolskim, który opisujemy przy trasie nr 8).

Aleja Gedimino pr. to główna ulica śródmieścia wileńskiego. Jej budowę rozpoczęto w 1836 roku. Ma prawie dwa kilometry długości. W różnych okresach nosiła ona różne nazwy. Początkowo nazywała się aleją Świętojerską, w okresie międzywojennym była ulicą Adama Mickiewicza, w czasach sowieckich – Stalina, a później – Lenina.

W powojennych, mrocznych czasach stał przy niej potężny pomnik Lenina, z jedną ręką wzniesioną w górę i wskazującą na budynek KGB stojący po przeciwnej stronie ulicy, w którym znajdowało się też więzienie. Obecnie w budynku KGB jest Muzeum Ofiar Ludobójstwa otwarte w 1992 roku, potocznie nazywane Muzeum KGB. W kwietniu 2018 roku zmieniono jego nazwę na Muzeum Okupacji i Walk o Wolność. Zostało ono utworzone w budynku, w którym w XIX wieku mieścił się sąd carski, a podczas II wojny światowej – siedziba gestapo i więzienie, w którym torturowano i zamordowano setki ludzi. W czasach sowieckich mieściła się tu z kolei siedziba NKWD, potem KGB. Dziś na zewnętrznej ścianie budynku umieszczone są tablice upamiętniające nazwiska ofiar tych represji.

Zainteresowanym polecamy odwiedzić muzeum z osobą towarzyszącą. W półmroku przemieszczamy się wąskimi korytarzami, dotykając grubych, zimnych ścian. Potężne metalowe drzwi, prycze, na których spali więźniowie i cela śmierci to smutna rzeczywistość tego miejsca. W pomieszczeniu, gdzie wykonywano egzekucje, ściany nadal noszą ślady kul. Wyświetlane są tu fragmenty z filmu „Katyń” Andrzeja Wajdy.

Na Placu Łukiskim (w okresie międzywojennym był to Plac Marszałka Piłsudskiego, a po II wojnie światowej – Plac Lenina), bliżej kościoła św. św. Jakuba i Filipa, znajduje się bogato rzeźbiony w drewnie krzyż, który upamiętnia uczestników powstania styczniowego z 1863 roku, straconych podczas publicznych egzekucji. Śmierć w tym miejscu przez powieszenie ponieśli m.in. przywódcy powstania na Litwie gen. Zygmunt Sierakowski (w czerwcu 1863 roku) i Wincenty Konstanty Kalinowski (w marcu 1864 roku). Podczas prac prowadzonych w 2017 roku na Górze Giedymina, gdzie w XIX wieku znajdowała się wojskowa twierdza, litewscy archeolodzy znaleźli szczątki siedmiu osób. Rozpoczęły się prace badawcze nad ich identyfikacją. W jednej pojedynczej mogile znaleziono medal i złotą obrączkę na palcu prawej ręki z wygrawerowanym po polsku napisem: „Zygmunt Apolonia 30 lipca/11 sierpnia 1862 roku”, co wskazuje, że szczątki mogą należeć do przywódcy powstania gen. Sierakowskiego.

Mieszkający w Wilnie przed II wojną światową Czesław Miłosz w „Kulturze” z 1979 roku, tak pisał o alei Gedymino pr.: „Główna ulica nosiła kiedyś nazwę Świętojerski Prospekt i jeszcze kiedy chodziłem do szkoły, w języku codziennym nazywała się »Jerek«. »Jerek« był deptakiem, miejscem spacerów panów oficerów i studentów. Potem stopniowo przyzwyczajono się do nowej nazwy ulicy: Mickiewicza”.

Gdybyśmy przeszli na drugą stronę w czasach przed II wojną światową aleją Gedimino pr., znaleźlibyśmy się na Placu Elizy Orzeszkowej. Dziś stoi tu pomnik twórcy hymnu litewskiego – Vincasa Kudirki i plac nosi jego imię. Przecinając aleję Gedimino pr. i idąc dalej ulicą Vilniaus g., możemy podejść do pomnika znakomitego tenora litewskiej opery – Kiprasa Petrauskasa, który stoi przed nowoczesnym budynkiem Teatru Opery i Baletu.

Po dojściu do alei Gedimino pr., skręcamy w prawo i idziemy jej lewą stroną. Na planszy B1, powyżej alei Gedimino pr., znajdziemy kościół św. Jerzego. Niestety, nie wejdziemy do niego, ponieważ nie jest udostępniony do zwiedzania.

Jest mało widoczny, gdyż zasłania go nowa galeria handlowa „Gedimino 9”. Warto poznać jego historię. Kościół św. Jerzego oo. karmelitów trzewiczkowych (przy ulicy Sirvydo g. 4) ufundował w 1506 roku kanclerz wielki litewski i wojewoda wileński Mikołaj Radziwiłł. Było to jego wotum dziękczynne za zwycięstwo odniesione nad Tatarami pod Kleckiem, dlatego też patronem świątyni został św. Jerzy – patron rycerstwa. Niewielki kościół powstał poza murami obronnymi miasta, na zachód od katedry wileńskiej.

W 1755 roku pierwotnie gotycka świątynia została przebudowana przez Franciszka Hoffera w stylu rokokowym i tak prezentuje się obecnie. Fasada kościoła jest falista, gięta.

Na jedynej nawie pojawiło się sklepienie kolebkowe, na którym namalowano sceny z życia i męczeńskiej śmierci patrona kościoła. Ambona ma oryginalny kształt rycerskiego rydwanu. W kościele poza ołtarzem głównym jest też pięć ołtarzy bocznych. W prezbiterium są portrety króla Zygmunta II Wazy oraz Mikołaja, Jerzego i Barbary Radziwiłłów. Jeszcze w 1772 roku w klasztorze mieszkało 23 zakonników, ale już w 1798 roku skasowano konwent karmelitów, a świątynię z klasztorem przekazano seminarium diecezji wileńskiej. Od 1944 roku kościół jako świątynia nie funkcjonuje. Obiekt jest jednak wykorzystywany do celów świeckich. Mieści się w nim oraz w budynku klasztoru magazyn książek i biblioteka.

I znowu wracamy do alei Gedimino pr. oraz zmieniamy planszę na oznakowaną symbolem B2. Na tej mapie z lewej strony, idąc od dołu w górę mapy, blisko jej środka, odnajdujemy prawie poziomą aleję Gedimino pr. i kierujemy się nią w prawo, a dokładnie na południowy wschód.

Na tym odcinku mijamy ekskluzywne sklepy i apartamenty, hotel NOVOTEL, bank, Muzeum Pieniądza, a także Litewski Narodowy Teatr Dramatyczny z ekspresyjną rzeźbą trzech kobiet w złotych maskach na twarzach. Postacie te symbolizują dramat, komedię i tragedię. W okresie międzywojennym znajdował się w tym gmachu Polski Teatr Muzyczny „Lutnia”. Dochodzimy do ulicy Vrublevskio g. (dawna ulica Arsenalska). Jest to szeroka ulica, przy której spotkamy udźwiękowione przejście. Po przejściu na drugą stronę znajdziemy się na rozległym placu, wyłożonym szarą, granitową kostką.

Przed nami jeden z najważniejszych symboli Wilna, porównywalny z Ostrą Bramą – Bazylika archikatedralna pod wezwaniem św. Stanisława i św. Władysława, potocznie zwana katedrą wileńską. Oprócz świątyni na tym placu znajduje się dzwonnica, pomnik Giedymina i zrekonstruowany Zamek Dolny – Pałac Wielkich Książąt Litewskich, w którym obecnie mieści się Muzeum Narodowe.

Katedra jest uważana za jeden z najpiękniejszych zabytków architektonicznych Wilna. W tym miejscu nie sposób opisać wszystkiego, co świątynia ta przez wieki przechodziła i jak bardzo się zmieniała. Z pewnością trzeba do niej wejść i zwiedzić ją w zależności od możliwości czasowych. Do wejścia głównego prowadzą schodki.

Prawdopodobnie pierwsza katedra powstała jeszcze za Mendoga, po przyjęciu chrztu, ale została zniszczona, kiedy porzucił wiarę. Następną katedrę ufundował król Władysław Jagiełło. Zbudowano ją zaraz po chrzcie Litwy. Jak głosi tradycja, świątynię wzniesiono w miejscu pogańskiego gaju, w dolinie Świntoroga, gdzie oddawano cześć najważniejszemu bogowi pogańskiej Litwy – Perkunowi. Była drewniana, więc kilkukrotnie płonęła. Kolejna wersja katedry w stylu gotyckim powstała za Witolda. W XVI wieku przeprowadzono jej rekonstrukcję, a w XVII stuleciu nabrała ona cech barokowych, by wreszcie w XVIII wieku otrzymać ostatecznie charakter klasycystyczny. Dziś, po wielu pożarach, odbudowach i licznych przeobrażeniach, budowla ta pełni rolę najważniejszego kościoła Litwy.

Katedra odegrała ważną rolę w polskiej i litewskiej historii. Odbywały się tu synody, pogrzeby biskupów, członków rodziny królewskiej i magnatów oraz znaczące uroczystości państwowe czy wyniesienie Zygmunta Augusta w 1529 roku na wielkiego księcia litewskiego. Prawdopodobnie tutaj w 1547 roku odbył się jego potajemny ślub z drugą żoną – Barbarą Radziwiłłówną.

Status bazyliki katedra zyskała w 1922 roku, natomiast w 1925 roku nadano jej miano archikatedry. W 1927 roku w świątyni koronowano obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej, a w 1989 roku powróciły do niej relikwie św. Kazimierza.

Dzisiejszy wygląd kościoła jest dziełem architekta Wawrzyńca Gucewicza, który w drugiej połowie XVIII wieku dokonał gruntownej rekonstrukcji i przebudowy zrujnowanej wcześniej katedry barokowej. Nadał jej charakter monumentalnego gmachu klasycystycznego. Tradycyjną formę kościoła z wieżą zastąpił długą bryłą na planie prostokąta (o wymiarach 53 na 25 metrów), poprzedzoną portykiem z sześciu kolumn. Katedra jest określana klasycystyczną perłą w mieście baroku. Na szczycie frontowym katedry wznoszą się trzy olbrzymie posągi projektu Kazimierza Jelskiego. Są to figury św. Stanisława (po lewej), św. Heleny (po środku z pozłacanym krzyżem) i św. Kazimierza (po prawej). Po zniszczeniu katedry odtworzone zostały w 1997 roku przez rzeźbiarza Stanisława Kuzmę.

We wnętrzu został zachowany pierwotny trójnawowy układ gotycki, bez absydy i prezbiterium. Pozostawiono jedenaście kaplic bocznych, choć zasadnicze zmiany nie dotknęły tylko najbardziej znanej kaplicy św. Kazimierza (królewskiej). Kaplica ta, wzorowana na Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu (ale dwa razy większa od niej), powstała w latach 1623–1636 i jest uważana za najpiękniejszy i najdoskonalszy zabytek wczesnego baroku. Autorami i wykonawcami jej wystroju byli włoscy architekci i rzeźbiarze: Mateo Castello, Sebastiano Sallo i Constantino Tencalla. Na ścianach są dwa duże malowidła ścienne namalowane przez Michelangela Palloniego.

W jej ołtarzu znajduje się charakterystyczny obraz św. Kazimierza. Malarz, chcąc nieco zmienić kompozycję, zamalował prawą rękę i malował ją w innym miejscu, lecz zamalowywana kończyna wciąż pozostawała widoczna.

W efekcie święty ma trzy ręce. Na ołtarzu w sarkofagu zostały złożone relikwie patrona Litwy św. Kazimierza.

W podziemiach tej kaplicy jest krypta królewska, w której znajdują się szczątki króla Aleksandra Jagiellończyka, żon Zygmunta Augusta – Elżbiety z Habsburgów i Barbary Radziwiłłówny, a także urna z sercem króla Władysława IV Wazy. Mauzoleum to powstało dopiero w XX-leciu międzywojennym. Było efektem badań, które przeprowadził prof. Juliusz Kłos. Powierzono mu remont fundamentów, kiedy to w 1931 roku w wyniku powodzi katedra bardzo ucierpiała. Przy okazji remontu dokonano odkrycia szczątków królewskich.

W 1993 roku katedrę odwiedził papież Jan Paweł II i modlił się przy grobie św. Kazimierza. Po lewej stronie od wejścia głównego w połowie świątyni przypomina o tej pielgrzymce tablica pamiątkowa.

Obok katedry stoi wyniosła wieża dzwonnicy katedralnej. Mierzy 52 metry. Wybudowano ją na początku XVI wieku.

Jej dolna część to dawna baszta wybudowana zapewne w XIV wieku, a następnie włączona w obręb murów Zamku Dolnego. Można wejść do dzwonnicy, obejrzeć zabytkowe dzwony, stary zegar, spojrzeć z góry na miasto.

Zamek Dolny to drugi ważny obiekt na Placu Katedralnym. Znajduje się na prawo od katedry, jeśli idziemy od uniwersytetu lub za katedrą, jeśli przyszliśmy od alei Gedimino pr. Ten wileński zespół zamkowy, będący siedzibą wielkich książąt litewskich, został wybudowany w stylu późnogotyckim za czasów króla Aleksandra Jagiellończyka. Zamek był wielokrotnie przebudowywany w wielu stylach architektonicznych.

Zniszczony przez Rosjan w czasie najazdu w latach 1655–1661 nie został odbudowany i popadał w coraz większą ruinę. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej został całkowicie rozebrany, a materiały posłużyły do budowy domów mieszkalnych. Po powstaniu listopadowym pozostałości zamku zostały przejęte przez władze carskie, które przekształciły teren w twierdzę. Zamek odbudowano dopiero na początku XXI wieku. Prace rozpoczęły się w 2002 roku, a oficjalne otwarcie nastąpiło w 2009 roku. Po odbudowie zamek nosi nazwę Muzeum Narodowe Pałac Wielkich Książąt Litewskich i pełni funkcje reprezentacyjne i muzealne.

Na Placu Katedralnym, obok katedry, stoi także monumentalny pomnik księcia Giedymina (dziadka króla Władysława Jagiełły). Pomnik, którego twórcami są amerykańscy Litwini Vytautas Kašuba i Mindaugas Šnipas, przedstawia wielkiego księcia litewskiego Giedymina pokazującego miejsce, gdzie ma powstać miasto. Obok rycerza w zbroi stoi jego koń, a poniżej – wyjący wilk. Pomnik nawiązuje w ten sposób do litewskiej legendy dotyczącej powstania Wilna, która została przywołana w historii miasta. Odsłonięto go w 1996 roku.

W tym miejscu kończymy nasz spacer. Możemy odpocząć, usiąść na ławce w parku obok pomnika lub dalej zwiedzać. Przed nami trasa nr 5.