TRASA nr 3

TRASA NR 3

PLANSZA B4

POMNIK JÓZEFA MONTWIŁŁA – KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NMP – KOŚCIÓŁ EWANGELICKO-REFORMOWANY – KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEJ KATARZYNY – POMNIK STANISŁAWA MONIUSZKI – MUZEUM TEATRU, MUZYKI I KINA – KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEGO IGNACEGO – PAŁAC RADZIWIŁŁÓW

Mając przed sobą planszę B4, z prawej strony, nieco poniżej środka, znajdujemy ulicę Dominikonų g. Idąc nią prawie poziomo, czyli w lewo (w kierunku zachodnim), dochodzimy do skrzyżowania z ulicami Vilniaus g., Vokiecių g. i Trakų g. (dawne ulice: Wileńska, Niemiecka i Trocka). Przechodzimy przez skrzyżowanie i podążamy dalej, idąc ulicą Trakų g. Po lewej stronie natrafimy na ulicę Pranciškonų g. (dawna ulica Franciszkańska), biegnącą prawie pionowo do dołu mapy. Przechodzimy przez nią i trzymając się lewej strony ulicy, idziemy prosto wzdłuż ogrodzenia. Po jego drugiej stronie jest park, w którym znajdziemy pomnik Józefa Montwiłła. Pomnik ten został odsłonięty w 1932 roku dla uczczenia polskiego bankiera, wybitnego działacza społecznego i filantropa, współorganizatora Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Autorem rzeźby był Bolesław Bałzukiewicz. Pomnik znajduje się między kaplicą a kościołem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Po lewej stronie od pomnika stoi kościół.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest jednym z najstarszych budynków miasta. W połowie XIV wieku stał tu murowany kościół lub kaplica. Kościół został wybudowany w 1421 roku (wraz z kościołem, po sąsiedzku, stanął klasztor) dla zakonu franciszkanów, którzy przybyli do Wilna jeszcze w czasach pogańskich. Historia franciszkanów jest związana z Wilnem od początków istnienia miasta. Przypominają o tym Trzy Krzyże, które górują nad wileńską starówką. Wyprawę na Górę Trzykrzyską proponujemy przy trasie nr 5.

Świątynia ta w odległych czasach zaliczała się do najokazalszych w Wilnie. Niestety, kościół przeszedł wiele kataklizmów w postaci pożarów i dewastacji. Przykładowo wojska napoleońskie używały go jako magazynu zbożowego. Z kolei po upadku powstania styczniowego, w odwecie za patriotyczne wystąpienia, nastąpiło zamknięcie klasztoru i kościoła. Pomieszczenia wykorzystano też na archiwum.

W okresie międzywojennym kościół powrócił do swoich funkcji sakralnych, ale po II wojnie światowej znów go zamknięto, wywożąc całe wyposażenie do innych kościołów. Po 1991 roku został na nowo otwarty. Dziś odprawiane są w nim nabożeństwa w języku polskim i litewskim. Od 1998 roku franciszkanie znowu sprawują pieczę nad tym obiektem.

Jak pięknym obiektem był niegdyś kościół, świadczą na przykład fragmenty osiemnastowiecznych malowideł ojca Franciszka Niemirowskiego, które przetrwały na sklepieniu nawy głównej. Z uwagi na dokonane w kościele dewastacje, nadal prowadzone są prace remontowe i żmudna renowacja, aby mógł odzyskać dawny blask.

Jako jedną z pierwszych odnowiono w kościele kaplicę św. Wawrzyńca wraz ze znajdującą się tam figurą Białej Pani.

Figura jest nietypowa, gdyż przedstawia Matkę Bożą Brzemienną, patronkę dzieci nienarodzonych i rodzin.

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP słynie także z tego, że znajdują się w nim relikwie św. Jadwigi Andegaweńskiej (1373/74–1399), królowej Polski i apostołki Litwy, żony Władysława Jagiełły. Legenda mówi, że królowa Jadwiga osobiście doglądała budowy tej świątyni. Tyle legenda, ponieważ królowa najprawdopodobniej nie była ani razu na Litwie, ani w Wilnie. Mimo to Jadwiga jest określana jako „matka chrzestna Litwy”, a w kościele od 2012 roku znajduje się jej kaplica i ołtarz z relikwiami. Poświęcenie ołtarza św. Jadwigi było, jak uważają miejscowi Polacy, ważne dla odrodzenia się tego kościoła.

Po wyjściu z kościoła wracamy tą samą drogą, którą przyszliśmy, do ulicy Trakų g. i wychodząc z parku, skręcamy w lewo. Idziemy prosto aż do głównej ulicy Pylimo g. (dawna ulica Zawalna). Skręcamy w prawo i idziemy lewą stroną ulicy cały czas prosto. Po prawej stronie mijamy Skwer Reformacji.

Idąc dalej, dochodzimy do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego.

Kościół ten, zwany także świątynią kalwińską albo zborem, wybudowany w pierwszej połowie XIX wieku, posiada charakterystyczny portyk złożony z sześciu kolumn doryckich. Wnętrze świątyni zdobił sufit z ornamentami roślinami. Umieszczono w nim również tablice poświęcone pamięci reformatorów litewskich. Na wprost świątyni znajdował się niegdyś gmach Kolegium Ewangelicko-Reformowanego.

Wileńscy kalwini modlili się w świątyni do 1945 roku. Po włączeniu Wilna w skład ZSRR, kościół zamieniono na kino.

Po 1991 roku kościół został zwrócony lokalnej parafii reformowanej.

Następnie idziemy dalej ulicą Pylimo g. i za moment skręcamy w prawo w ulicę Klaipėdos g. (dawna ulica Żeligowskiego). Na mapie ulica ta biegnie poziomo do ulicy Vilniaus g. Skręcając w prawo i przechodząc na drugą stronę ulicy, znajdziemy się przed kościołem św. Katarzyny. To późnobarokowa świątynia uznawana za jedną z najpiękniejszych w Wilnie.

Kościół ten ma interesującą i burzliwą historię. Pierwotnie został wzniesiony jako drewniany na początku XVII wieku. Obok niego stanął murowany klasztor dla zakonu sióstr benedyktynek. Fundatorem tych obiektów był Jan Karol Chodkiewicz (1560–1621) – hetman wielki litewski. Podczas najazdu moskiewskiego w 1655 roku kościół doszczętnie spłonął. Fundatorem odbudowy świątyni był Jan Feliks Pac (1615–1702) – podkomorzy litewski, którego dwie córki były benedyktynkami. To z ich posagu sfinansowano odbudowę. Wkrótce jednak kolejny pożar znów strawił kościół wraz z klasztorem.

Rekonstrukcji świątyni podjął się wówczas słynny architekt wileński – Jan Krzysztof Glaubitz. Przebudował m.in. fasadę kościoła, dodając dwie smukłe rokokowe wieże oraz piękne sztukaterie i herb Chodkiewiczów.

W 1812 roku stacjonujące w Wilnie wojska napoleońskie zamieniły klasztor w szpital, a kościół w skład apteczny. Po powstaniu styczniowym klasztor nie został zamknięty, natomiast odebrano benedyktynkom majątek i zakazano prowadzenia nowicjatu, co w praktyce oznaczało wymarcie. Zakaz ten zniesiono dopiero w 1905 roku.

Przez okres międzywojenny (1918–1939) siostry prowadziły gimnazjum żeńskie. Po wkroczeniu do Wilna wojsk hitlerowskich działały konspiracyjnie, m.in. odprawiały tajne msze święte. W 1942 roku zostały aresztowane i uwięzione w wileńskim więzieniu Łukiszkach. Z kolei w 1944 roku władze sowieckie rozwiązały zgromadzenie, a świątynię zamieniły na magazyn nawozów sztucznych i chemikaliów.

Obecnie w kościele tym nie są odprawiane nabożeństwa religijne. Główna nawa kościoła św. Katarzyny jest przystosowana do organizacji koncertów, a w podziemiach świątyni odbywają się wystawy.

Sama budowla ma kształt wysokiego prostokątnego czworoboku z wysoką absydą i dwiema wieżami po obu stronach fasady. Wnętrze jest jednonawowe, pokryte stiukami, znajduje się w nim sześć ołtarzy i wiele posągów, natomiast ołtarz główny zdobią wielkie rzeźby autorstwa Józefa Woszczyńskiego.

Stojąc twarzą do kościoła obok wejścia do świątyni, po lewej stronie znajduje się odsłonięty w 1922 roku pomnik genialnego polskiego kompozytora – Stanisława Moniuszki (1819–1872). Pomnik ten (podobnie jak mijany już pomnik Montwiłła) jest także dłuta Bolesława Bałzukiewicza. Przedstawia on popiersie wielkiego Polaka, który spędził w Wilnie 18 lat, a wyjeżdżając do Warszawy, miał powiedzieć: „Żal mnie Wilna”. Na cokole pomnika widnieje napis: „Stanisławowi Moniuszce – Wilno”.

Ciekawostką jest, że cokół, na którym znajduje się popiersie Moniuszki, stanowił kiedyś podstawę pod pomnik Aleksandra Puszkina. Po odzyskaniu niepodległości przez Litwę, Rosjanie opuszczający Wilno, podobno tak się spieszyli, że zabrali ze sobą tylko pomnik Puszkina, a cokół zostawili. Pomnik otoczony jest przez uliczki: Vilniaus g., Benediktinų g. (dawna ulica Benedyktyńska) i šv. Ignoto g.

Zanim jednak Moniuszko podbił warszawską publiczność po przeprowadzce z Wilna i objęciu stanowiska dyrektora opery, właśnie w Wilnie jego talent rozkwitał i dojrzewał. Wybitny kompozytor mieszkał z żoną na dzisiejszej ulicy Vokiecių g. 26 w domu Müllerów w latach 1840–1858, w którym napisał słynną operę „Halka” i gdzie odbyła się też domowa prapremiera jej fragmentów. Okres wileński był dla Moniuszki twórczy. Kompozytor był osobą głęboko wierzącą i praktykującym katolikiem zaangażowanym w życie religijne miasta, w którym zresztą czuł się bardzo dobrze. Pracował jako organista w kościele św. Jana (dzisiejszym kościele św. św. Janów). Stworzył wiele różnych kompozycji religijnych. Do najcenniejszych zalicza się „Litanie Ostrobramskie” – cykl czterech utworów skomponowanych w latach 1843–1855.

Po drugiej stronie uliczki Vilniaus g., niemal naprzeciwko kościoła św. Katarzyny znajduje się Muzeum Teatru, Muzyki i Kina.

Muzeum to mieści się w jednym z pałaców Radziwiłłów (później Oskierków). Prawdopodobnie w tym budynku w latach 1785–1796 miał swoją siedzibę pierwszy w Wilnie teatr publiczny, kierowany przez Wojciecha Bogusławskiego (1757–1829). Dzisiejsze muzeum ma bogate zbiory odzwierciedlające historię i rozwój teatru, kina oraz muzyki na Litwie. Na kolekcję składają się programy spektakli, biuletyny informacyjne, dokumenty, fotografie, pamiątki, szkice dekoracji, kostiumy, przedmioty należące do słynnych aktorów.

Na stronie muzeum jest informacja, że osobom niewidomym i słabowidzącym proponowana jest wycieczka pt. „Mechaniczne instrumenty muzyczne – czym są? Zabawkami czy małymi cudami techniki?”.

Wracamy do pomnika Stanisława Moniuszki. Dochodzimy następnie do ulicy Benediktinų g. i skręcamy w prawo do ulicy šv. Ignoto g. Po przejściu na drugą stronę tej wąskiej ulicy znajdziemy się przed kościołem św. Ignacego i budynkami nowicjatu jezuitów.

Kościół ten, należący do zakonu jezuitów, w założeniach nieco podobny do kościoła św. Kazimierza, zbudowany został na początku XVII wieku.

Podobnie jak inne kościoły, przechodził wraz z Wilnem tragiczne koleje losu – był niszczony przez wojny i pożary. W swojej historii pełnił rolę kasyna oficerskiego, a później wojskowych koszar. Po kilku pracowitych odbudowach prawie natychmiast był niszczony i podupadał. W 1925 roku został zwrócony wiernym i służył jako kościół garnizonowy. Za czasów sowieckich pełnił funkcję magazynu wytwórni filmowej.

Przeprowadzony w latach 2002–2003 remont kościoła nadał budowli cechy wczesnego baroku, a wieże zastąpił obeliskami.

Mur klasztorny i brama, prawdopodobnie z XVII wieku, pozostały do dzisiaj. Budynek nowicjatu od ulicy šv. Ignoto g. posiada przepiękne, trzykondygnacyjne galerie arkadowe.

Obecnie mieści się tu biblioteka. Na innym, południowo-wschodnim dziedzińcu klasztoru znajdował się dawniej dwukondygnacyjny refektarz. Pozostały po nim barokowe sklepienia zdobione freskami.

Nasza trasa wiedzie teraz do Pałacu Radziwiłłów, w którym obecnie znajduje się filia Muzeum Sztuki, a w nim na przykład portrety rodziny Radziwiłłów.

Od kościoła św. Ignacego najlepiej dojść do ulicy šv. Ignoto g. i kierować się nią w górę mapy. Po dojściu do ulicy Liejyklos g., skręcamy lekko w lewo i jesteśmy na miejscu. Na tym odcinku należy uważać na ścieżkę rowerową oraz na słupy i donice stojące na chodnikach.

Pałac Radziwiłłów to późnorenesansowa rezydencja, druga pod względem znaczenia po starszym Pałacu Bogusławowskim (dziś już nieistniejącym), ale największa w Wilnie. Obecny budynek został zbudowany na początku XVII wieku na polecenie hetmana wielkiego litewskiego, wojewody wileńskiego – Janusza Radziwiłła. Pałac nazwany był Januszowskim od imienia właściciela. Rezydencja ta składała się z pięciu trójkondygnacyjnych pawilonów ukształtowanych w formie podkowy. Podczas najazdu moskiewskiego i wojny północnej bardzo ucierpiała i nie wróciła już później do dawnej świetności. Na początku XVIII wieku część pałacu została przekazana przez spadkobiercę rodu Towarzystwu Dobroczynności, a pozostałe pawilony przebudowano. Niestety, podczas I wojny światowej stały się one ruiną. Dziś pozostałością po okazałym pałacu są jedynie dwa pawilony.

W jednym z nich, odrestaurowanym w 1987 roku przez polskie pracownie konserwacji zabytków, mieści się galeria obrazów.

Sam Janusz Radziwiłł jest oceniany jako negatywna postać historyczna, zerwał bowiem unię polsko-litewską i zawarł w 1655 roku układ z królem Szwecji – Karolem Gustawem. Historiografia litewska jednak ocenia go pozytywnie – na Wielkim Rynku w Kiejdanach stoi odsłonięty w 2006 roku pomnik Janusza Radziwiłła. Według historyków, Radziwiłłowie, mimo że nie zasiadali na tronie, byli faktycznymi władcami Litwy. Zajmowali najwyższe urzędy w Wielkim Księstwie Litewskim.