15. Szwecja

Szwecja - w pełnej nazwie: Królestwo Szwecji - leży w północnej Europie, we wschodniej i południowej części Półwyspu Skandynawskiego, nad Morzem Bałtyckim. Jej sąsiedzi to: Finlandia, Norwegia (nienależąca do UE) oraz, przez granicę morską, Dania.
Stolicą i największym miastem Szwecji jest Sztokholm. Inne główne miasta to: Göteborg, Malmö i Uppsala (niepokazana na mapie). Język urzędowy - szwedzki. Domena internetowa - .se.
Szwecja przystąpiła do Unii Europejskiej w 1995 roku, razem z Austrią i Finlandią.
Ze swoją powierzchnią 450 tys. km² Szwecja jest największym państwem w Skandynawii i trzecim co do wielkości w UE, za Hiszpanią, a przed Niemcami. Natomiast pod względem liczby ludności, która wynosi 9 mln, zajmuje dopiero czternaste miejsce, między Węgrami a Austrią. Gęstość zaludnienia w Szwecji to 22 osoby na 1 km²; niższa jest jedynie w Finlandii. Pod względem zamożności Szwecja plasuje się na ósmym miejscu w Unii.
Szwedzka Polonia liczy 100 tys. osób. W drugiej połowie XIX wieku w Szwecji znaleźli schronienie emigranci polityczni, a pod koniec XIX wieku przybyły pierwsze grupy robotników, głównie do pracy na roli w południowej części kraju. W 1945 roku w Szwecji znalazło się ok. 15 tys. Polaków; część wróciła do ojczyzny, a część wyemigrowała do obu Ameryk i Australii. Kolejne fale emigracji politycznej napłynęły po 1968 roku (ok. 5 tys. Polaków pochodzenia żydowskiego) i w czasie stanu wojennego. W latach 70. i 80. trwała duża emigracja sezonowa; Polacy byli zatrudniani gównie w rolnictwie, hotelarstwie i służbie zdrowia.
Ciekawe miejsca, które warto odwiedzić podczas pobytu w Szwecji, to m.in. zaznaczone na mapie: Laponia (nr 1), Luleå (nr 2), Dalarna (nr 3) i Karlskrona (nr 4).

Granice Szwecji

Zaczynamy od północnego zachodu, czyli od górnego lewego rogu mapy. Znajdujemy się na Morzu Norweskim. Kierujemy się na wschód, nie oddalając się od górnej ramki mapy. Natrafiamy na silnie rozczłonkowaną linię brzegową Norwegii. Zatrzymajmy się tutaj i - zwracając się na południe - znajdźmy przebiegającą w pobliżu granicę ze Szwecją. Stańmy w najbardziej na północ wysuniętym punkcie Szwecji. Jesteśmy w Górach Skandynawskich, na pograniczu szwedzko-norwesko-fińskim.
Najpierw prześledzimy przebieg granicy Szwecji z Finlandią, sąsiadem od wschodu. Udajemy się na południowy wschód. Dochodzimy do rzeki Torne (t o), płynącej na południe, i podążamy w dół tej rzeki do jej ujścia do Zatoki Botnickiej. Tutaj kończy się granica z Finlandią.
Poznamy teraz szwedzkie wybrzeże Morza Bałtyckiego. Kierujemy się na zachód. Natrafiamy na ciekawe miejsce nr 2, którym jest Luleǻ.
Kierunek zmienia się na południowy. Idziemy wzdłuż zachodniego wybrzeża Zatoki Botnickiej, w całości należącego do Szwecji. Linia brzegowa jest dobrze rozwinięta, z licznymi wyspami i wysepkami (niezaznaczonymi na mapie). Jej długość wynosi ponad 3 tys. km, a z uwzględnieniem wszystkich wysp - aż 45 tys. kilometrów!
Mijamy miasto Umeǻ (u m), leżące u ujścia Ume (u m), potem miasto Sundsvall (s v), a następnie ujście rzeki Dal (d a).
Linia brzegowa prowadzi nas na południowy wschód, po czym znów na południe. Znajdziemy tu stolicę Szwecji - Sztokholm (s t).
Mijamy nieduże zatoki i docieramy do ciekawego miejsca nr 4, czyli Karlskrony. Jesteśmy na południu Półwyspu Skandynawskiego.
Z Karlskrony robimy wypad na północny wschód na Olandię (o l), drugą pod względem wielkości szwedzką wyspę, charakterystyczną, bo wąską i długą.
Czeka nas jeszcze jedna krótka przeprawa na północny wschód - na Gotlandię (g t), która jest największą wyspą Szwecji. Poznajmy jej kształt.
Wracamy na stały ląd i kierujemy się na południowy zachód, a następnie na północ.
Zatrzymajmy się w mieście Malmö (m l) i przeprawmy się stąd na zachód na Zelandię, największą wyspę Danii. Państwo to sąsiaduje ze Szwecją od południa i zachodu. Tutaj Szwecję od Danii oddziela wąska cieśnina Sund, jedna z Cieśnin Duńskich łączących Bałtyk z Morzem Północnym.
Powróciwszy do Malmö, udajemy się na północ.
Dochodzimy do miasta Göteborg (g t), leżącego u ujścia rzeki Göta (uwaga: Göta jest podpisana tylko w czarnym druku). Znajdujemy się na wysokości duńskiej Jutlandii Północnej. Tutaj Szwecja graniczy z Danią przez znacznie szerszą cieśninę Kattegat.
Idąc dalej na północ, docieramy do granicy z Norwegią, sąsiadem od zachodu i północy. Między Norwegią i Szwecją a Danią (która znajduje się na południe stąd) mamy ostatnią Cieśninę Duńską, licząc od strony Bałtyku - Skagerrak.
Granicą szwedzko-norweską podążamy na północ. Linia graniczna charakteryzuje się licznymi drobnymi załamaniami.
Przekraczamy rzekę Klar (k l), płynącą na południe.
Jeśli będziemy śledzić przygraniczny obszar Szwecji, to niedużo dalej na północ natrafimy na źródło rzeki Dal. Po norweskiej stronie na tej samej wysokości bierze swój początek Klar. Stoimy u stóp Gór Skandynawskich.
Kierujemy się na północny wschód. Granica między Szwecją a Norwegią przebiega teraz w Górach Skandynawskich.
Wyraźny zwrot na wschód, a następnie na północny zachód zasygnalizuje nam, że zbliżamy się do pogranicza szwedzko-norwesko-fińskiego. Wracamy do miejsca, z którego wyruszyliśmy na wyprawę wzdłuż granic Szwecji.

Szwecja: rzeźba terenu, krainy geograficzne i historyczne oraz zaznaczone obiekty

Szwecja jest krajem o dużej rozciągłości południkowej. Ma w związku z tym zróżnicowane zarówno ukształtowanie powierzchni, jak i klimat: od umiarkowanie ciepłego na południu do subpolarnego na północy.
Wzdłuż granicy z Norwegią, od północnego wschodu ku południowemu zachodowi, ciągną się Góry Skandynawskie. Najwyższy szczyt Szwecji, mierzący ponad 2000 m, leży w północnej części gór. W kierunku wschodnim Góry Skandynawskie przechodzą w Wyżynę Północnoszwedzką.
Na północy, niedaleko granicy z Norwegią, ma źródło rzeka Torne (t o). Płynie ona na południowy wschód i uchodzi do Zatoki Botnickiej, a na swoim dolnym odcinku wyznacza granicę z Finlandią.
Na południowy zachód od źródła Torne natrafiamy na ciekawe miejsce nr 1 – Laponię. Ta kraina, kojarzona zazwyczaj z Finlandią, rozciąga się w obu tych krajach oraz w Norwegii, a jej szwedzka część została wpisana na listę dziedzictwa światowego UNESCO. Znajdujemy się za kołem podbiegunowym. Turyści przyjeżdżają tutaj, aby ujrzeć zorzę polarną. Na tym obszarze Szwecji słońce nie zachodzi od końca maja do początku sierpnia; to dzień polarny. Noc polarna panuje tu od początku grudnia do połowy stycznia.
Z Laponii przemieszczamy się na południowy wschód. Nad samym morzem znajdujemy ciekawe miejsce nr 2 – miasto Luleå. Jego atrakcją jest Gammelstad - kamienny kościół z XV wieku, otoczony ponad 400 drewnianymi domami, które były zamieszkiwane tylko w niedziele i święta religijne.
Z miasta Luleå udajemy się wybrzeżem Zatoki Botnickiej na południe. Linia brzegowa jest urozmaicona.
Dochodzimy do miasta Umeå (u m), położonego u ujścia rzeki Ume (u m), która tak samo jak Torne wypływa z Gór Skandynawskich i uchodzi do Bałtyku. Podobny przebieg mają wszystkie – trzeba dodać: liczne - rzeki północnej i środkowej Szwecji. Ich wartki nurt wykorzystuje się do wytwarzania energii elektrycznej oraz do spławiania drewna, ponieważ Szwecja jest bardzo zasobna w lasy i ma rozwinięty przemysł drzewny oraz papierniczy.
Nadal trzymamy się wybrzeża. Na południe od miasta Umeå znajdujemy kolejne nadmorskie miasto - Sundsvall (s v).
Na zachód od Sundsvallu, w Górach Skandynawskich, niedaleko granicy z Norwegią bierze początek rzeka Dal (d a). Płynie ona na południowy wschód, po czym kieruje się na północ i uchodzi do Zatoki Botnickiej.
Od ujścia rzeki Dal podążamy na zachód, aż napotkamy ją ponownie w jej środkowym biegu. Przeprawiwszy się przez Dal, znajdziemy symbol ciekawego miejsca nr 3, którym jest Dalarna. Większość tego regionu, nazywanego najbardziej szwedzką Szwecją, porastają lasy, w których kryją się niezliczone jeziora.
Dalarna to południowy skraj największej szwedzkiej krainy historyczno-geograficznej – Norrlandu. Na południe od niego rozciąga się nizinno-wyżynny Svealand, z Pojezierzem Środkowoszwedzkim. Tutaj leżą największe jeziora w kraju.
Z Dalarny udajemy się na zachód, nad rzekę Klar (k l). Wypływa ona z Gór Skandynawskich po norweskiej stronie. W swoim górnym biegu Klar płynie niemal równolegle do rzeki Dal. Uchodzi do jeziora Wener (w e), największego w Szwecji i trzeciego co do wielkości w Europie.
Drugie pod względem wielkości szwedzkie jezioro leży na południowy wschód od jeziora Wener. Jest to Wetter (w t).
Przemierzywszy 300 km na północny wschód od jeziora Wetter, odkryjemy nad brzegiem Morza Bałtyckiego stolicę - Sztokholm (s t). Nadal znajdujemy się w krainie Svealand, czyli Szwecji właściwej. Pierwotnie nazwa Szwecja odnosiła się tylko do tych ziem. Ich mieszkańcy nazywani byli Svearami.
Wróćmy nad jezioro Wetter. Na południe od niego rozciąga się kraina Götaland, z Wyżyną Południowoszwedzką. Jej największym miastem jest Göteborg (g t), położony nad cieśniną Kattegat, u ujścia rzeki Göta, wypływającej z jeziora Wener (uwaga: Göta jest podpisana tylko w czarnym druku).
Wzdłuż wschodniego i południowego wybrzeża Szwecji ciągną się niziny. Nizinny charakter mają także wyspy Gotlandia (g t) i Olandia (o l), które leżą u południowo-wschodniego wybrzeża Półwyspu Skandynawskiego.
Gotlandia, zwana Wyspą Wikingów - gdyż właśnie kultura Wikingów ukształtowała jej historię - jest największą wyspą Morza Bałtyckiego i zarazem Szwecji.
Olandia, położona bliżej kontynentu, jest drugą co do wielkości szwedzką wyspą. Można się na nią dostać 6-kilometrowym mostem.
Z południowego krańca Olandii wracamy na Półwysep Skandynawski. Trafiamy do ciekawego miejsca nr 4. To Karlskrona, miasto portowe, założone w XVII wieku jako siedziba Szwedzkiej Królewskiej Marynarki.
Z Karlskrony udajemy się na południowy zachód na półwysep Skania. Leży tu miasto Malmö (m l).

Mapa poza Szwecją

Północno-zachodnią część mapy zajmuje Morze Norweskie. Oblewa ono od zachodu Półwysep Skandynawski.
Zachodnią część Półwyspu zajmuje Norwegia. Jej wybrzeże jest bardzo silnie rozwinięte, z charakterystycznymi głębokimi i wąskimi zatokami, czyli fiordami. U wybrzeża leżą liczne wyspy i archipelagi. Najdalej na północy zaznaczony jest archipelag Vesterålen, a na południowy zachód od niego – Lofoty.
Lądową granicę Norwegia ma ze Szwecją oraz - na północy - z Finlandią.
Finlandia jest pokazana niemal w całości; poza mapą znajduje się tylko jej północny skraj. Śledząc granice tego państwa, zatrzymajmy się na cyplu najdalej wysuniętym na południe, po czym wyprawmy się na Bałtyk w kierunku zachodnim. Znajdziemy się na fińskich Wyspach Alandzkich.
Na obszarze Finlandii zaznaczone są jeziora. Na północy jest to Inari. Na południu symbolem jeziora oznaczone jest Pojezierze Fińskie, a na południowym wschodzie, w pobliżu granicy z Rosją – największe fińskie jezioro Saimaa (s a).
Najdalszy wschodni fragment mapy, od północy niemal do samego południa, zajmuje Rosja. Na północy przedstawionego na mapie obszaru Rosji pokazane są jeziora Karelii oraz Zalew Kandalski, stanowiący część Morza Białego (nie jest ono podpisane). Na południe od niego leży największe europejskie jezioro Ładoga (ł a), z którego wypływa niepodpisana na mapie rzeka Newa, uchodząca do Zatoki Fińskiej.
Od południa z Rosją sąsiaduje Białoruś.
Na zachód od Białorusi mamy Litwę, a dalej w tym samym kierunku, przy dolnej ramce mapy - skraj rosyjskiego obwodu kaliningradzkiego. Granica między Litwą a Rosją przebiega przez Zalew Kuroński oraz Mierzeję Kurońską.
Na północ od Litwy leży Łotwa, pokazana na mapie w całości, a na północ od Łotwy - również przedstawiona w całości Estonia.
Na pograniczu Estonii i jej wschodniego sąsiada, czyli Rosji, zaznaczone jest jezioro Pejpus (p p), a na zachód od wybrzeży Estonii - dwie wyspy należące do tego państwa. Są to: Hiuma i - na południe od niej - Sarema.
Południowo-zachodnią część mapy zajmuje Morze Północne. Oblewa ono od południa Półwysep Skandynawski, a od zachodu - Półwysep Jutlandzki. W południowej części Półwyspu.Jutlandzkiego, tuż przy dolnej ramce mapy, znajdujemy granicę Danii (od północy) z Niemcami. Zwróćmy też uwagę, że Jutlandia Północna jest całkowicie odcięta wodą od pozostałej części półwyspu.
Na wschód od Półwyspu Jutlandzkiego, przy dolnej ramce mapy, pokazane są dwie duńskie wyspy: największa wyspa tego państwa - Zelandia, a dalej - oznaczony symbolem Bornholm.