8.

Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski
w czerwcu 1979 roku.

Druga i trzecia pielgrzymka Jana Pawła II do PRL

(MAP A8.)

KALENDARIUM WYDARZEŃ

1978

• 16 października – Kardynał Karol Wojtyła z Krakowa zostaje wybrany na pierwszego od 455 lat papieża, który nie jest Włochem. Już 23 października ogłasza pragnienie odwiedzenia Polski.

1979

• 2–10 czerwca – Pierwsza pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski.
• 2 czerwca, Warszawa – Podczas mszy na placu Zwycięstwa (obecnie plac Józefa Piłsudskiego) papież wypowiada słynne słowa: „Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze Ziemi, tej Ziemi”, odebrane powszechnie jako wezwanie Polaków do większej aktywności społecznej i zmian.
• 3 czerwca, Gniezno – Zapoczątkowanie tradycji papieskich spotkań z młodzieżą.
• 4–6 czerwca, Częstochowa i Jasna Góra – Wielka msza dla kilku milionów Polaków. Strona kościelna podawała, że brało w niej udział 3,5 miliona wiernych, władze państwowe zaniżyły liczbę pielgrzymów do 1,8 miliona.
• 7 czerwca – Odwiedziny sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej, rodzinnych Wadowic i obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau (Oświęcim-Brzezinka).
• 8–10 czerwca – Pobyt papieża w Krakowie, zakończony mszą na Błoniach i odlotem do Watykanu z lotniska w Balicach.

1981

• 13 grudnia – Wprowadzenie stanu wojennego. Delegalizacja „Solidarności”.

1983

• 16–23 czerwca – Druga pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Papież odwiedza Warszawę (16–18), Niepokalanów (18), Jasną Górę (18–19), Poznań (20), Katowice (20), Wrocław (21), Górę św. Anny (21), Kraków (21–23), Tatry i Dolinę Chochołowską (23).
• 22 lipca – Oficjalne zniesienie stanu wojennego w Polsce (zawieszonego 31 grudnia 1982 roku).

1987

• 8–14 czerwca – Trzecia pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Papież odwiedza Warszawę (8, 13–14), Lublin (9), Tarnów (10), Kraków (10–11), Szczecin (11), Trójmiasto (11–12), Częstochowę (12–13) i Łódź (13).

WYBÓR KARDYNAŁA KAROLA WOJTYŁY Z KRAKOWA NA PAPIEŻA

16 października 1978 roku 111 kardynałów wybrało na 264. zwierzchnika Kościoła Katolickiego młodego, 58-letniego Karola Wojtyłę z Polski. Było to olbrzymie zaskoczenie dla Polaków, ale także dla całego świata. Karol Wojtyła był pierwszym od 455 lat papieżem nie-Włochem i pierwszym w ogóle Słowianinem na Tronie Piotrowym. Jako papież przyjął imię swojego poprzednika i stał się Janem Pawłem II.

Polskie społeczeństwo wybór ten przyjęło oczywiście z wielką radością. Odbyło się wiele spontanicznych manifestacji radości i dziękczynnych mszy. By uczcić ten dzień, zabrzmiał nawet, używany w wyjątkowo ważnych dla Polski chwilach, dzwon Zygmunt Katedry Wawelskiej.

Dla władz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej był to jednak poważny problem. Z jednej strony, oznaczał wzmocnienie znaczenia międzynarodowego Polski i budził narodową dumę także wśród funkcjonariuszy partyjnych, z drugiej strony, jak określił to sekretarz KC PZPR, odpowiedzialny za sprawy wyznaniowe i późniejszy I sekretarz Stanisław Kania, „komplikował” sytuację. Wybór ten oznaczał wzmocnienie roli polskiego Kościoła w życiu społecznym i polityce. Odtąd władze musiały z większą ostrożnością walczyć z „religianctwem”. Społeczeństwo poczuło swoją siłę, a polski Kościół bardzo wzmocnił swój autorytet. Mimo przewidywanych problemów władze oficjalnie wyraziły radość z wyboru Karola Wojtyły, a w uroczystościach rozpoczęcia pontyfikatu wzięła udział oficjalna delegacja z przewodniczącym Rady Państwa Henrykiem Jabłońskim na czele. Został on przyjęty przez papieża na audiencji prywatnej. W Telewizji Polskiej można było obejrzeć pełną transmisję tych wydarzeń. Następnego dnia, 23 października, na spotkaniu z Polakami papież wyraził pragnienie przyjechania do Polski na przypadającą w maju 1979 roku dziewięćsetną rocznicę śmierci św. Stanisława ze Szczepanowa.

PLANOWANIE PIERWSZEJ PIELGRZYMKI DO POLSKI

Życzenie Jana Pawła II nie wzbudziło entuzjazmu polskiego rządu i partii, ale z uwagi na możliwą dalszą utratę autorytetu w społeczeństwie w przypadku odmowy zdecydowano się wysłać zaproszenie. Robiono jednak wszystko, by ją możliwie opóźnić. Papieżowi zależało na wizycie w maju, w dziewięćsetną rocznicę śmierci św. Stanisława biskupa.

Na ten termin nie zgodziły się jednak władze PRL, dla których św. Stanisław był symbolem antypaństwowej działalności hierarchii kościelnej. Ostatecznie ustalono termin czerwcowy, za to pielgrzymka miała trwać dłużej, niż pierwotnie proponowano.

Długo negocjowano również miejsca, które papież miał odwiedzić. W 1979 roku nie zgodzono się na to, by papież odwiedził Poznań – a ściślej mówiąc pomnik poznańskiego Czerwca 1956 roku, osiedle w Częstochowie, gdzie trwał konflikt na tle budowy nowego kościoła, Wrocławia czy Piekar Śląskich. Ostatecznie termin ustalono na 2–10 czerwca 1979 roku. Władze zmobilizowały cały aparat partyjny i państwowy, by zminimalizować niekorzystny dla siebie efekt pielgrzymki. Specjalny zespół do spraw propagandy dbał o odpowiednie prezentowanie wizyty w mediach, przygotowując odpowiednie komunikaty i pilnując, żeby w telewizji nie pokazać zbyt wielkich tłumów wiernych witających papieża. MSW przygotowało specjalną operację „zabezpieczenia” wizyty, o kryptonimie Lato-79. W jej ramach monitorowano działalność znanych opozycjonistów i kleru. Najbardziej podejrzanych zatrzymywano na 48 godzin (na tyle można było bez zgody prokuratora) w celu uniemożliwienia udziału w spotkaniach z papieżem. Zmobilizowano kilkadziesiąt tysięcy funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej.

Pierwszego dnia wizyty funkcjonariusze zlikwidowali akcję ulotkową niepodległościowej opozycji, zatrzymując kilka osób i rekwirując większość przygotowanych ulotek. Nie dopuszczono też na spotkanie z papieżem dwojga działaczy KOR.

Pilnowano też własnych szeregów. Przełożeni pilnowali, żeby żołnierze i funkcjonariusze podlegli MSW nie brali udziału w uroczystościach religijnych, a już szczególnie nie pojawiali się na nich w mundurach. Utrudniano przejazd zorganizowanych grup na miejsca mszy i spotkań z papieżem. Na koniec starannie analizowano treść papieskich homilii i reakcję społeczeństwa. Pilnowano też starannie wszystkich cudzoziemców.

PRZEBIEG PIERWSZEJ PIELGRZYMKI JANA PAWŁA II W POLSCE

Mimo tak starannych przygotowań Jana Pawła II wszędzie witały rzesze Polaków. 2 czerwca, po wylądowaniu na Okęciu, papież udał się specjalnie przygotowanym pojazdem z otwartą kabiną, nazwanym papamobile, do katedry na Starym Mieście. Następnie w Belwederze spotkał się z Edwardem Gierkiem. Rządowe media podkreślały, jak dobrze poradził sobie z tym spotkaniem pierwszy sekretarz.

2 czerwca po południu odbyło się najważniejsze wydarzenie tej pielgrzymki – Msza Święta na placu Zwycięstwa (obecnie plac Piłsudskiego). W obecności około 180 tysięcy wiernych na miejscu i wielu milionów przed telewizorami papież wypowiedział słynne słowa, które zostały odebrane przez społeczeństwo jako wezwanie do zerwania z biernym posłuszeństwem i do działania: „Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!”. Tego dnia papież spotkał się jeszcze z przedstawicielami korpusu dyplomatycznego i z twórcami kultury.

Następnego dnia rano przed kościołem św. Anny odbyła się msza święta dla młodzieży, po której papież odleciał do Gniezna. Tam modlił się w katedrze przy grobie św. Wojciecha, a po południu na wzgórzu Lecha odprawił mszę świętą dla młodzieży. Wzięło w niej udział kilkadziesiąt tysięcy osób. Według raportów MSW msze dla młodzieży miały spowodować „wzrost religijności” w społeczeństwie.

W dniach 4–6 czerwca papież przebywał na Jasnej Górze.

5 czerwca odprawił z murów klasztoru mszę, w której wzięło udział kilka milionów wiernych. W następnych dniach spotykał się z pielgrzymami ze Śląska, gdzie nie pozwolono mu pojechać, kapłanami oraz wykładowcami Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Następne cztery dni papież spędził w Małopolsce. Zamieszkał w Krakowie, w pałacu arcybiskupim na ulicy Franciszkańskiej 3, którego do października 1978 roku był gospodarzem. W Krakowie odbył wiele spotkań i nabożeństw, odwiedzając między innymi Wawel, Skałkę oraz cmentarz Rakowicki. Ponownie spotkał się z młodzieżą, kapłanami, wykładowcami Papieskiego Wydziału Teologicznego oraz redaktorami ważnych pism katolickich: „Tygodnika Powszechnego”, „Więzi” i „Znaku”. Odwiedził też dom rodzinny w Wadowicach, sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej i Nowy Targ. Ważna była jego wizyta w byłym niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu-Brzezince.

Na zakończenie pielgrzymki, 10 czerwca, na krakowskich Błoniach Jan Paweł II odprawił mszę świętą dla ponad 1,5 miliona ludzi.

DRUGA PIELGRZYMKA JANA PAWŁA II DO POLSKI

16–23 CZERWCA 1983 ROKU

Druga pielgrzymka Jana Pawła II do Polski miała się początkowo odbyć w sierpniu 1982 roku, w celu podkreślenia 600-lecia ufundowania klasztoru na Jasnej Górze. Planom tym przeszkodziło wprowadzenie 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego w Polsce. Do ustalenia nowej daty wizyty doszło dopiero w listopadzie 1982 roku. Władzom zależało, żeby pokazać, że w Polsce postępuje „normalizacja” po delegalizacji „Solidarności”. Dla opozycji miała olbrzymie znaczenie dla podtrzymania woli oporu przeciwko władzy.

Ponownie doszło do długich negocjacji miejsc i osób, z którymi ma się spotkać papież. I tym razem strona rządowa nie zgodziła się na odwiedzenie pomnika poznańskiego Czerwca 1956 roku. Papież nie mógł też odwiedzić Gdańska i Szczecina. Po długich dyskusjach władza zgodziła się na spotkanie Jana Pawła II z byłym przewodniczącym „Solidarności” Lechem Wałęsą. Spotkanie miało się jednak odbyć w „prywatnej” części pielgrzymki i miała w niej uczestniczyć rodzina Lecha Wałęsy, co miało jeszcze bardziej podkreślić prywatny charakter spotkania. Papież odwiedził Warszawę, Niepokalanów, Częstochowę, Katowice, Wrocław, Górę św. Anny, Kraków i Tatry. Dwukrotnie spotkał się też z I sekretarzem KC PZPR i przewodniczącym Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON) generałem Wojciechem Jaruzelskim. W Warszawie modlił się przy grobie zmarłego w maju 1981 roku prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego. W Niepokalanowie odprawił mszę z okazji kanonizacji (w październiku 1982 roku) założyciela ośrodka ojca Maksymiliana Kolbego. 22 czerwca, w dniu odpoczynku w Dolinie Chochołowskiej w Tatrach, spotkał się z rodziną Lecha Wałęsy. Mimo że trwała krótko i miała charakter prywatny, została odebrana jako przypomnienie i poparcie zdelegalizowanego NSZZ „Solidarność”.

Sprawa „Solidarności” była podczas tej pielgrzymki bardzo ważna. Władzy zależało, żeby udowodnić, że związek już nie istnieje, opozycji chodziło o coś wręcz przeciwnego. Uczestników mszy milicja przeszukiwała starannie w poszukiwaniu transparentów, ulotek i znaczków zakazanej „Solidarności”. Mimo to prawie na każdej z nich dochodziło do jakiejś formy demonstracji, że „Solidarność nie da się pokonać ani zniszczyć”. Bardzo często transparenty z pozdrowieniami dla papieża pisane były literami o charakterystycznym kształcie, wziętym z logo związku, nazywanymi „solidarycą”. Druga wizyta Jana Pawła II przyczyniła się do podtrzymania oporu opozycji, dała też dużo doświadczenia zdobytego przy organizacji pielgrzymki przez odradzający się niezależny ruch harcerski.

TRZECIA PIELGRZYMKA JANA PAWŁA II DO POLSKI

8–14 CZERWCA 1987 ROKU

Kolejna pielgrzymka Jana Pawła II w Ojczyźnie miała miejsce w 1987 roku. Stan wojenny był już zakończony, ale sytuacja gospodarcza Polski stawała się coraz bardziej tragiczna i generał Jaruzelski miał nadzieję, że wizyta takiego autorytetu poprawi nastroje społeczne. Tym razem wizyta przebiegła spokojnie, chociaż papieżowi pozwolono tym razem odwiedzić Gdańsk, a w Warszawie – kościół św. Stanisława Kostki na Żoliborzu, znany jako siedziba opozycji i znajdujący się przy nim grób zamordowanego przez Służbę Bezpieczeństwa w 1984 roku kapelana „Solidarności” księdza Jerzego Popiełuszki. Tym razem trasa obejmowała Warszawę, Lublin, Tarnów, Kraków, Szczecin, Gdańsk, Gdynię, Westerplatte, Częstochowę, Łódź i ponownie Warszawę. W Gdańsku znów spotkał się z rodziną Lecha Wałęsy, odwiedził także pomnik Poległych Stoczniowców.

Oficjalnymi powodami wizyty był udział papieża w II Kongresie Eucharystycznym oraz beatyfikacja zamordowanej przez Rosjan w czasie I wojny światowej Karoliny Kózki i zabitego przez Niemców w 1943 roku biskupa Michała Kozala. Oczywiście wizyta miała jednak olbrzymie znaczenie pozareligijne. Wbrew nadziejom generała Wojciecha Jaruzelskiego nie pomogła ani poprawić jego wizerunku, ani zyskać popularności Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Pomogła natomiast podtrzymać i nieco umocnić kiepskie nastroje społeczne i dać trochę nadziei na lepszą przyszłość mimo katastrofalnej sytuacji gospodarczej Polski. Ponownie zyskał też autorytet polskiego Kościoła, który już niedługo stał się pośrednikiem w rozmowach między władzą a opozycją, co doprowadziło do pokojowego oddania władzy przez PZPR.

**************************************************************************************

Źródło:

Fragment homilii Jana Pawła II, wygłoszonej podczas mszy świętej na placu Zwycięstwa w dniu 2 czerwca 1979 roku

[...] Pragnął – wiemy, że bardzo gorąco pragnął – stanąć na ziemi polskiej, przede wszystkim na Jasnej Górze, zmarły niedawno papież Paweł VI. Pierwszy po wielu stuleciach papież-pielgrzym. Do końca życia nosił to pragnienie w swoim sercu i z nim zszedł do grobu. I oto czujemy, że pragnienie to było tak potężne i tak głęboko uzasadnione, że przerosło ramy jednego pontyfikatu i – w sposób po ludzku trudny do przewidzenia – realizuje się dzisiaj. [...] Otóż nie sposób zrozumieć dziejów narodu polskiego – tej wielkiej tysiącletniej wspólnoty, która tak głęboko stanowi o mnie, o każdym z nas – bez Chrystusa. [...]

Nie sposób zrozumieć tego miasta, Warszawy, stolicy Polski, która w roku 1944 zdecydowała się na nierówną walkę z najeźdźcą, na walkę, w której została opuszczona przez sprzymierzone potęgi, na walkę, w której legła pod własnymi gruzami, jeśli się nie pamięta, że pod tymi samymi gruzami legł również Chrystus-Zbawiciel ze swoim krzyżem sprzed kościoła na Krakowskim Przedmieściu. [...] I wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja, Jan Paweł II, papież, wołam z całej głębi tego tysiąclecia, wołam w przeddzień święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi:

Niech zstąpi Duch Twój!

Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!

**************************************************************************************

Źródło:

Informacja IV Wydziału Ministerstwa Spraw Wewnętrznych dotycząca relacji Kościół – opozycja w świetle III wizyty Jana Pawła II w Polsce i po jej zakończeniu z dnia 11.07.1987 roku (fragment)

[...] I. Przygotowania ekstremy opozycyjnej do wizyty papieża. Ekstrema opozycyjna zmierzała do zakłócenia wizyty. Sprzyjali jej niektórzy księża, znani z wojowniczych postaw, wykorzystując ambony do celów pozareligijnych. Kilkunastu z nich umożliwiło zorganizowanie w swoich kościołach stałych „miejsc pamięci” poświęconych byłej „Solidarności”. Działania dyscyplinujące podejmowane przez biskupów wobec tzw. ekstremy w kościele okazały się nieskuteczne zwłaszcza wobec obiektów St. Kostki w Warszawie i Brygidy w Gdańsku [...]