WSTĘP

Kresy Wschodnie – to pojęcie znane niemal każdemu współczesnemu Polakowi. W powszechnym rozumieniu określa przedwojenne ziemie II Rzeczypospolitej zawłaszczone przez Związek Sowiecki w 1939 roku. Aneksja ta została zaakceptowana podczas konferencji teherańskiej w 1943 roku, a potem – jałtańskiej w 1945 roku.

Sam termin „kresy” narodził się w XVII wieku i początkowo oznaczał linię strażnic wojskowych strzegących wschodniej granicy państwa. W XIX wieku terminem tym określano ziemie, które „odpadły” od Rzeczypospolitej przed zaborami, a później znalazły się poza granicami utworzonego w 1815 roku autonomicznego Królestwa Polskiego. Tereny te, słabiej zintegrowane z resztą państwa, określane były jako obszary różnorodne etnicznie i religijnie, niespokojne (a czasem wręcz nawet niebezpieczne), ale postrzegane też jako bezkresne i bogate w różne dobra.

Pierwsza barwna plansza dotykowa pokazuje tereny tak zwanych Kresów Zewnętrznych, czyli tych, które sięgały aż do granic Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Kolejna plansza prezentuje ziemie, które w 1921 roku na mocy traktatu ryskiego weszły w skład Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) i nazwane zostały Kresami Utraconymi.

Po II wojnie światowej termin „kresy” zniknął z oficjalnego polskiego słownika i został zastąpiony określeniami zgodnymi z terminologią radziecką, gdzie po 17 września 1939 roku funkcjonowały jako „Zachodnia Białoruś” i „Zachodnia Ukraina”.

Dopiero w 1989 roku termin Kresy Wschodnie pojawił się w polskiej historiografii. Do dziś historycy chętnie posługują się tym określeniem.

Nasze opracowanie obejmie przede wszystkim tereny na wschód od Bugu po granice II Rzeczypospolitej. Opowiemy zatem o Wileńszczyźnie z Nowogródczyzną, Polesiu, Wołyniu oraz o Galicji Wschodniej (Małopolsce). Obecnie ziemie te znajdują się w większości w granicach: Litwy, Białorusi i Ukrainy.

Informacje o Kresach są dość dobrze opracowane i prezentowane w Internecie, jak i w publikacjach o charakterze przewodnikowym i encyklopedycznym. Na półkach można znaleźć niezwykle interesujące wspomnienia oraz wydawnictwa historyczne opisujące w wielu przypadkach tragiczne wydarzenia, jakie miały miejsce na tych ziemiach. Osoby widzące mają bardzo łatwy, właściwie nieograniczony dostęp do miejsc określanych mianem naszego narodowego dziedzictwa kulturowego. Wielokrotnie atrakcyjny sposób przekazu zachęca do zainteresowania się tym tematem, wybranymi miejscami, poszczególnymi regionami. Osoby niewidome i z dużym ubytkiem widzenia mają, niestety, znacznie utrudniony dostęp do tych informacji, a w przypadku opracowań kartograficznych, są go wręcz pozbawione. Poniższe opracowanie wypełnia, przynajmniej częściowo, tę niszę. Propagowanie wiedzy w sposób przyjazny i czytelny dla osób z dysfunkcją wzroku to cel, jaki sobie stawiamy, przygotowując kolejne opracowania z serii TYFLOGRAFIA POLSKA.

Nasz Atlas pokazuje w sposób kompleksowy temat ziem kresowych. Skupiliśmy się na opracowaniu map, na których można przejrzyście ukazać Kresy, ich historię, zajmowany obszar w ówczesnych czasach, ale też na tle współczesnych granic państwowych. Liczymy, że zarówno tyflomapy, jak i towarzyszący im komentarz historyczny staną się inspiracją do dalszych poszukiwań i uzupełniania swojej wiedzy. Mamy nadzieję, że publikacja stanie się cenną pomocą dydaktyczną pobudzającą ciekawość młodych odbiorców, ale też przywołującą wspomnienia starszym.

Zapraszamy do podróży pełnej wspomnień...