JAK CZYTAĆ  MAPY PUBLIKACJI
ATLAS KRESY WSCHODNIE

1. OPIS LEGENDY

Cały Atlas znajduje się w teczce zawierającej dziewięć plansz dotykowych (w tym trzy plansze rozkładane), broszurę w brajlu ze spisem treści, objaśnieniami skrótów brajlowskich i indeksem nazw geograficznych oraz książkę w powiększonym druku ze specjalnie przygotowanym komentarzem historycznym.

Zanim jednak wyjmiesz interesującą Cię mapę z teczki, dokładnie zapoznaj się z jej zawartością.

Pod klapą teczki umieściliśmy legendę. Legenda zawiera objaśnienia użytych znaków na poszczególnych mapach, które, jeśli dokładnie poznasz i zapamiętasz (a nie jest ich dużo), będzie Ci łatwiej czytać.

• Ziemie polskie oznaczone zostały gładką powierzchnią i żółtym kolorem.
• Pozostałe ziemie oznaczyliśmy fakturą „piaskową” i kolorem czarnym. Tak właśnie zostały pokazane obszary poza granicami ziem polskich, aby wydobyć z mapy to, co najważniejsze.
• Granice państw – to linia złożona z wypukłych punktów, czytelnych dotykiem i w kolorze żółtym. Granica w wersji kolorowej jest dodatkowo odcięta cienką czarną linią. Na kilku mapach znajdują się granice województw, zaś na jednej planszy – granice republik radzieckich, i dla tych elementów mamy jeden wspólny znak. Jest to linia złożona z małych wypukłych punktów, czytelnych dotykiem, a w kolorze – to czarna linia przerywana na żółtej grubszej wstędze.
• Granice państw na rzekach to symbol pojawiający się tylko w wersji dotykowej. Jest to wypukła linia z wypukłymi punktami umieszczonymi co około pięć milimetrów.
• Stolice pokazane zostały w postaci wypukłych okręgów z wypukłą kropką w środku. W druku barwnym są to pomarańczowe koła z czarnym obrysem i również z czarną kropką w środku.
• Na planszach przybliżających obszar Kresów Wschodnich pojawia się podobny znak opisujący stolice województw. Są to, podobnie jak dla stolic: wypukłe, szorstkie okręgi z wypukłą kropką w środku. W druku barwnym są to białe koła z czarnym obrysem i również z czarną kropką w środku.
• Miasta oznaczone zostały sygnaturą w postaci czarnych wypukłych okręgów z białym wnętrzem.
• Rzeki pokazaliśmy jako ciągłą wypukłą granatową linię. Zwróć uwagę na ujścia dopływów do rzek głównych, które w wersji dotykowej są odcięte od siebie. Dzięki temu możesz łatwo zorientować się, która rzeka jest ważniejsza. Aby ułatwić rozpoznanie kierunku, w którym płynie wybrana rzeka, zastosowaliśmy dwa rozwiązania dotykowe. Po pierwsze źródło rzeki oznaczyliśmy wypukłą kropką, a po drugie rozcięliśmy ramkę w miejscu, gdzie rzeka „wypływa” z mapy, informując tym samym, dokąd ona zmierza, że nie kończy się na ramce.
• Kanały oznaczane są jako ciągła wypukła granatowa linia, poprzecinana krótkimi, wypukłymi granatowymi kreseczkami.
• Jeziora pokazaliśmy jako wypukłe półokręgi z podstawą zwróconą ku górze, z obwódką białą i z niebieskim wypełnieniem.
• Obszary bagienne – to faktura składająca się z wypukłych poziomych krótkich kresek nierównomiernie rozłożonych na pewnym obszarze w kolorze granatowym.
• Linia brzegowa – to wypukła szorstka, cienka linia w kolorze białym.
• Morza – to obszary w kolorze niebieskim pokryte fakturą składającą się z wypukłych poziomych linii.
• Wzniesienia, tereny pagórkowate – to wypukłe gładkie linie w kształcie łuku lekko wygiętego ku górze w kolorze brązowym.
• Obszary górskie – to wypukłe gładkie linie w kształcie łuku mocno wygiętego ku górze w kolorze brązowym.

Postaraj się zapamiętać sygnatury i faktury. W razie potrzeby zawsze możesz ponownie skorzystać z legendy, która na stałe jest przyklejona do teczki.

Na poszczególnych planszach znajdziesz dodatkowe legendy, umieszczone najczęściej po lewej stronie planszy poniżej tytułu danej tyflomapy lub z prawej strony, gdzie objaśnione są sygnatury dotyczące tylko danej planszy.

Zwróć szczególną uwagę na jeszcze trzy faktury. Pierwsza z nich to ukośne, szorstkie czarne linie na beżowo-różowym kolorze, która na mapach numer 1 i 4 opisuje obszary tak zwanych Kresów Zewnętrznych. Druga faktura składa się z gęstej, regularnej sieci wypukłych punktów na zielonym tle, i na mapach numer 2 i 4 opisuje obszary tak zwanych Kresów Utraconych. Trzecia faktura, która na mapach numer 3 i 4 opisuje obszary tak zwanych Kresów Wschodnich, to ponownie ukośne – ale ciągłe – czarne pasy na pomarańczowym kolorze. Na mapach tematycznych znajdziesz faktury, które powyżej opisaliśmy, ale będą do nich czasami przypisane inne informacje. Dlatego najlepiej przed czytaniem każdej mapy, najpierw zapoznać się z legendą i zapamiętać objaśnienia poszczególnych znaków i faktur zastosowanych na danej mapie.

Jeśli już poznałeś i rozumiesz legendę, to teraz możesz wyjąć pierwszą mapę, broszurkę z objaśnieniami skrótów brajlowskich i książkę z komentarzem historycznym. Opisy historyczne znajdziesz też w internecie na stronie Fundacji „Trakt” www.trakt.org.pl oraz na www.tyflomapy.pl.

2. OPIS BROSZURY Z OBJAŚNIENIAMI SKRÓTÓW BRAJLOWSKICH, INDEKSEM NAZW GEOGRAFICZNYCH I NINIEJSZEJ KSIĄŻKI Z KOMENTARZEM HISTORYCZNYM

Ze względu na rozciągłość pisma brajlowskiego konieczna była zamiana pełnych nazw na skróty dwu- i trzyliterowe. Dodatkowo do niektórych skrótów brajlowskich dodano tak zwane klucze, które informują, do jakiego rodzaju znaku na mapie i obiektu w rzeczywistości odnieść należy dany skrót. Prościej mówiąc, skrót dla nazwy rzeki to punkty: trzeci i szósty. Gdy znajdziesz taki skrót zaczynający się od właśnie takiego klucza, to wiesz, że jest to rzeka. Natomiast dla „morza” mamy klucz będący literą „m” po którym następuje skrót nazwy własnej. Dla województw przypisaliśmy klucz będący literą „w”, po którym następuje skrót nazwy własnej – najczęściej jest to nazwa stolicy danego ówczesnego województwa. Dla jezior skrót to punkty: trzeci, piąty i szósty, a dla regionów (krain) to punkty: pierwszy, drugi, piąty i szósty.

Przygotowaliśmy pełny wykaz objaśnień skrótów brajlowskich, jakie znajdziesz na mapach. Warto go mieć pod ręką, wyszukując objaśnień do napotkanych i jeszcze niezapamiętanych skrótów. Staraliśmy się, aby skróty były intuicyjne i szybko kojarzone z nazwą własną. W wielu przypadkach wystarczy raz przeczytać objaśnienie i skrót zostanie zapamiętany, zwłaszcza tam, gdzie często się powtarza, a powtarzają się skróty dla rzek i wybranych miast.

W książce tej znajdziesz również indeks nazw geograficznych dla szczegółowych tyflomap Kresów Wschodnich – to nasze plansze o numerach: K1, K2 i K3. Nazwy w indeksie zostały uporządkowane według liter alfabetu. Dzięki temu możemy szybko znaleźć nazwę interesującego nas obiektu, nie znając planszy, na której może być on umieszczony.

Konstrukcja indeksu nazw geograficznych przedstawia się następująco:

• Wszystkie nazwy zostały uporządkowane alfabetycznie.
• Nazwy – w których skład wchodzi termin rodzajowy umieszczony na ich początku – zostały podane w szyku przestawnym, tak że na pierwszym miejscu znalazła się nazwa własna, na przykład: Bałtyckie, Morze; Świteź, jezioro.
• Po nazwach niektórych obiektów umieszczono dodatkowe informacje, i tak przy nazwach rzek dodatkowo pojawia się opis, na przykład: Niemen; rzeka.
• Przy niektórych nazwach podany jest ich skrót. Skróty poprzedzone są kluczami określającymi charakter danego obiektu na mapie. Jeśli obiekt nie ma skrótu w indeksie, to oznacza, że na tyflomapie jest jego pełna nazwa.

Przy każdej nazwie podano informację, umożliwiającą odszukanie jej na planszy. Mamy zatem: nazwę, skrót (jeśli taki jest na mapie), numer planszy i literę będącą określeniem jednej z czterech ćwiartek danej mapy.

• K1-a oznacza obiekt na mapie nr K1 i w ćwiartce lewej górnej;
• K1-b oznacza obiekt na mapie nr K1 i w ćwiartce prawej górnej;
• K1-c oznacza obiekt na mapie nr K1 i w ćwiartce lewej dolnej;
• K1-d oznacza obiekt na mapie nr K1 i w ćwiartce prawej dolnej.

Każda plansza ma swój opis historyczny. Został on tak opracowany, aby pokazane na mapie treści znalazły w nim swoje wyjaśnienie. Opisy jednak w wielu przypadkach zawierają coś, czego nie znajdziesz na mapie – są one dopełnieniem treści mapy, aby lepiej zrozumieć dane zagadnienie

3. CZYTANIE MAP PUBLIKACJI
ATLAS KRESY WSCHODNIE

Znając już legendę, zawartość broszury z objaśnieniami skrótów brajlowskich i indeksem nazw geograficznych oraz książkę z komentarzem historycznym, wyjmij wybraną planszę z teczki i ułóż ją tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym górnym (dalszym) rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym górnym (dalszym) rogu planszy i zajmuje on zazwyczaj dwa lub trzy wiersze. W ostatnim wierszu tytułu znajduje się skala liczbowa mapy.

Mapy w atlasie zostały wykonane w trzech skalach.

Zaczynamy od ogólnego spojrzenia na Polskę i ziemie kresowe na pierwszych czterech planszach. Mapy te zostały wykonane w skali 1 : 4 500 000 (jeden do czterech i pół miliona). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1 : 4 500 000 oznacza, że jeden centymetr na mapie to cztery i pół miliona centymetrów w rzeczywistości, czyli po zamianie jednostek odpowiada czterdziestu pięciu kilometrom na powierzchni ziemi. W lewym dolnym (bliższym) rogu planszy znajdziesz podziałkę liniową, która obrazuje odległość w terenie wynoszącą sto kilometrów.

Kolejne dwie mapy to przybliżenie Polski z okresu międzywojennego i powojennego. Dla tych map przyjęliśmy skalę 1 : 3 000 000 (jeden do trzech milionów), co oznacza, że powiększyliśmy ją o jedną trzecią w stosunku do poprzednich map. Skala 1 : 3 000 000 oznacza, że jeden centymetr na mapie odpowiada trzem milionom centymetrów, czyli po zamianie jednostek odpowiada trzydziestu kilometrom na powierzchni ziemi. W lewym dolnym (bliższym) rogu planszy znajdziesz podziałkę liniową, która obrazuje odległość w terenie wynoszącą sto kilometrów.

Trzy największe tyflomapy to przybliżenie dla Kresów Wschodnich. Mapy te zostały opracowane w skali 1 : 750 000 (jeden do siedmiuset pięćdziesięciu), co oznacza, że powiększyliśmy ją czterokrotnie w stosunku do mapy II Rzeczypospolitej i sześciokrotnie w stosunku do map Polski z ziemiami kresowymi. Skala 1 : 750 000 oznacza, że jeden centymetr na mapie to siedemset pięćdziesiąt centymetrów w terenie, czyli po zamianie jednostek odpowiada siedmiu i pół kilometrom na powierzchni ziemi. W lewym dolnym (bliższym) rogu planszy znajdziesz podziałkę liniową, która obrazuje odległość w terenie wynoszącą dwadzieścia pięć kilometrów.

Na planszy K1 w lewym górnym (dalszym) rogu znajdziesz skorowidz dla trzech dużych plansz. Na małej mapie Polski zaznaczyliśmy trzy prostokąty, które odpowiadają obszarom Kresów Wschodnich, jakie możemy obejrzeć na trzech kolejnych dużych, rozkładanych planszach.

• Plansza K1 obejmuje północną część Kresów. Na górze planszy, na północnym-wschodzie, znajdziesz graniczną rzekę Dźwinę, zaś po prawej stronie planszy, czyli na wschodzie, odszukać możemy źródła dwóch rzek: Wilii i Niemna. Przesuwając się w dół planszy, czyli na południe, znajdziemy jezioro Świteź w okolicach Nowogródka. Po lewej zaś stronie planszy, czyli na zachodzie, na obszarze Kresów zaznaczone są miasta: Grodno i Druskienniki. Tutaj też wyczujesz regularną fakturę wypukłych punktów i są to tereny współczesnej Polski. Na planszy K1 mamy w całości województwo wileńskie ze stolicą w Wilnie, którą znajdziesz w środkowej części planszy. Możesz lepiej poznać to piękne miasto, bowiem opracowany został Wilno. Plan Starego Miasta z opisem jego historii i propozycją zabytkowych miejsc, jakie warto zwiedzić. Więcej szczegółów znajdziesz na stronie Fundacji „Trakt” lub na stronie www.tyflomapy.pl
• Plansza K2 obejmuje środkową część Kresów. Teren, jaki możemy tutaj obejrzeć, w centralnej części planszy, jest bardzo charakterystyczny krajobrazowo i jednoznacznie kojarzy się z Kresami. Wyczujesz zatem fakturę składającą się z wypukłych poziomych krótkich kresek nierównomiernie rozłożonych na pewnym obszarze w kolorze granatowym, i są to tereny bagienne Polesia, przez które płynie rzeka Prypeć ze swoimi licznymi dopływami. Na południe od Prypeci znajdziesz znaczną część województwa wołyńskiego ze stolicą w Łucku.
• Plansza K3 obejmuje południową część Kresów. Proponujemy zacząć oglądać tę planszę od dolnej części, przesuwając dłoń od lewej strony, bo tam znajdziesz obszary górskie, czyli wypukłe gładkie linie, w brązowym kolorze, w kształcie łuku mocno wygiętego ku górze. To Karpaty Wschodnie, których częścią są też nasze Bieszczady. Na planszy K3 możesz w jej północno-zachodniej części poszukać Lwowa. Możesz lepiej poznać to piękne miasto, bowiem opracowany został Atlas Lwowa z opisem jego historii i propozycją miejsc, jakie warto zwiedzić. Więcej szczegółów znajdziesz na stronie Fundacji „Trakt” www.trakt.org.pl lub na stronie www.tyflomapy.pl.

W prawym dolnym (bliższym) rogu, każdej planszy, znajduje się jej numer zgodny z kolejnością chronologiczną plansz. Pamiętaj, aby mapa po obejrzeniu wróciła na swoje miejsce w teczce. Zachowanie porządku i kolejności map, na pewno ułatwi korzystanie z tego wydawnictwa. Mapy w wydanym atlasie są jednolite graficznie, więc znając tych kilkanaście znaków i faktur, z łatwością poradzisz sobie z ich czytaniem.

Życzymy przyjemnego odkrywania Kresów.

Przypominamy: po zakończeniu czytania schowaj planszę do teczki, w odpowiednie miejsce według kolejności.

Redakcja