12. Waszyngton: Międzynarodowe sympozjum poświęcone mapom i grafice dla niewidomych

Waszyngton: MIĘDZYNARODOWE SYMPOZJUM POŚWIECONE MAPOM I GRAFICE DLA NIEWIDOMYCH

W dniach 10–12 marca 1983 odbyło się w Waszyngtonie pierwsze międzynarodowe sympozjum poświęcone mapom i grafice dla niewidomych. Organizatorami sympozjum byli: Asocjacja Geografów Amerykańskich, Narodowe Towarzystwo Geograficzne, Sekcja Kartograficzna Narodowej Służby Badań Geologicznych, Amerykański Kongres Geodezyjno-Kartograficzny, Służba Biblioteczna dla Niewidomych i Fizycznie Upośledzonych przy Bibliotece Kongresu USA, kilka uniwersytetów stanowych, a także Międzynarodowa Unia Geograficzna i Międzynarodowa Asocjacja Kartograficzna.

W sympozjum oprócz gospodarzy, wzięli udział przedstawiciele Australii, Belgii, Holandii, Izraela, Japonii, Kanady, RFN i Szwecji – członkowie towarzystw naukowych, pracownicy uniwersytetów, ministerstw, delegaci organizacji i związków niewidomych, psycholodzy, socjolodzy, technicy komputerowi i elektronicy oraz przedstawiciele instytucji i przedsiębiorstw wytwarzających pomoce dla niewidomych.

W czasie sympozjum omawiano aktualny stan nauki i techniki w różnych krajach świata, nowe rozwiązania i kierunki prac badawczych oraz nowe techniki opracowania i produkcji map oraz plastycznej grafiki. Wygłoszono 19 referatów, koncentrujących się wokół trzech zasadniczych problemów:

1. wykorzystanie wszystkich zdolności percepcyjnych niewidomego przy przekazywaniu informacji,

2. stosowanie znaków graficznych (figury, tekstura), które najlepiej są odczytywane przez niewidomych,

3. technika produkcji, nowe metody rozpowszechniania najlepszych rozwiązań graficznych.

W pierwszej grupie omawiano problem wykorzystania pozawzrokowych zdolności percepcji niewidomych, jak dotyk, węch i percepcja kinestetyczna do poznawania otoczenia.

W Uniwersytecie Minnesota2) prowadzone są prace teoretyczne i empiryczne, mające na celu poznanie mechanizmów tworzących wyobrażenie niewidomego i słabowidzącego o środowisku i otaczającej go przestrzeni. Badania sprowadzone zostały do odtwarzania przez niewidomego obrazu na postawie przeglądowych i tematycznych map dotykowych. Stwierdzono ogromny wpływ tej metody na procesy poznawcze niewidomych. Badania nad mechanizmem poznawania otoczenia przez niewidomego prowadzone są również przez psychologów w Uniwersytecie Nashville. Badaniami objęto procesy umysłowe, poprzez które niewidomi, w odróżnieniu od widzących, uzyskują informacje o otaczającej przestrzeni. Opracowane zostały pomoce dotykowe i elektroniczne ułatwiające orientację niewidomego w przestrzeni. Przykładem jest laska elektroniczna, za pomocą której niewidomy odbiera sygnały radiowe na krótkich falach, emitowanych przez kabel umieszczony pod powierzchnią, po której się porusza 135).

Psycholodzy szwedzcy wskazują na niedostateczne wykorzystanie dłoni jako aparatu w procesie percepcji. Ich zdaniem mapa dotykowa w dotychczasowej formie jest zbyt wierną kopią mapy wizualnej. Należy więc prowadzić dalsze badania w celu znalezienia innej, lepszej formy przekazu kartograficznego, ułatwiającego odbiór tych informacji za pomocą dotyku dłonią. Odczytywanie przez niewidomych treści z map przeglądowych i tematycznych, umożliwia nie tylko poznanie geografii danego obszaru, lecz także rozwija zainteresowanie i potrzebę, pogłębiania wiadomości geograficznych. Badania takie prowadzono także w Uniwersytecie w Uppsali 89). Praktyczne stosowanie map dotykowych i słuchowych przez niewidomych lub głuchych prowadzono w Uniwersytecie Wisconsin 18).

Przedstawiciel szkolnictwa dla niewidomych z Louisville omówił problem kształcenia nauczycieli, którzy uczą interpretacji schematów odczytywanych dotykowo. Program nauczania obejmuje umiejętność identyfikowania zdolności percepcyjnych niewidomego ucznia, odczytywanie schematów logicznych, ćwiczenia zręcznościowe. Pomimo, że prace nad percepcją i interpretacją rysunków i schematów dotykowych prowadzone są od lat 50-tych, istnieje konieczność ciągłego prowadzenia badań podstawowych i rozwoju niezbędnych materiałów ćwiczeniowych wykorzystywanych w nauczaniu.

W drugiej grupie problemowej zaprezentowano wyniki badań czytelności różnych symboli geograficznych. Uniwersytet w Melbourne 148) koordynuje prace ośrodka badań i produkcji grafiki dotykowej z agencjami służącymi niewidomym. Przedmiotem badań jest poszukiwanie najlepszych graficznie rozwiązań znaków kartograficznych i nowych technik produkcji map. W wyniku prac badawczych ustalono standardowe znaki kartograficzne dla kilku map jak i np. rozwiązanie podziałki liniowej. Opracowano dla maszyny cyfrowej program 5 map choropletowych, których treść może być sukcesywnie wzbogacana.

W Uniwersytecie w Illinois 9) wykonano trzy serie testów sprawdzających dokładność porównywania przez niewidomych trzech zestawów geometrycznych, o różnych wymiarach. Stwierdzono, ze najbardziej czytelną figury jest koło, symbol najlepszy dla sygnatury punktowej (przystosowano w tym celu skale, Hansa-Joachima Meihoefera), oraz ze legenda mapy powinna zawierać taką samą liczbę znaków, jaką zawiera mapa. .Warunkiem szybkiego korzystania z mapy przez niewidomego jest jednoznaczne w odczytaniu uporządkowanie znaków na mapie i zachowanie relacji w stosunku do obiektów w rzeczywistości.

Zdolność wyobrażenia przez niewidomego schematów przestrzennych, przedstawianych za pomocą różnych rodzajów linii, była przedmiotem badań na mapach drogowych, siatkach i kartograficznych pseudomapach. W wyniku przeprowadzonych doświadczeń okazało się, że linie pojedyncze określane są szybciej i z większą dokładnością niż linie podwójne. Linie pojedyncze tworzą obrazy pamięciowe dokładniejsze niż linie podwójne, szczególnie w miejscach o złożonej informacji. Szybkość i precyzja określania informacji przez niewidomego są identyczne dla linii nieregularnych i regularnych. Elementy powierzchniowe najlepiej są czytelne jako powierzchnie o różnej teksturze uzyskanej dzięki umieszczeniu piasku, żywicy, proszku szklanego itp. w osnowie nici jedwabnych (ostatnie badania prowadzono m.in. w Uniwersytecie w Burnaby 142).

W trzeciej grupie przedstawiono niektóre metody produkcji wzorcowych map dla niewidomych. Przykładowo wykorzystano urządzenia elektroniczne do rysowania, kopiowania i drukowania map i wykresów. Zastosowano materiały plastyczne, które w procesie reprodukcji uplastyczniają rysunek. Uniwersytet w Melbourne lu i M8> opracował technologię wykonania mapy plastycznej dwustronnie czytelnej. Treścią mapy jest użytkowanie ziemi. Treść ta została wygrawerowana akwafortą na płycie metalowej, którą pokryto plastykiem półprzezroczystym. Dzięki termicznej obróbce uzyskano mapę plastyczną. Na jej odwrocie w odpowiednich punktach umieszczono nazwy miast w alfabecie brajla. Przez równoczesny dotyk obu stron mapy – czytający uzyskuje pełną informację o danym terenie. Zastosowanie płyty metalowej umożliwia powielanie mapy. Ta metoda może być zastosowana również przy zagadnieniach niekartograficznych.

Nową technikę uplastyczniania map zaprezentował przedstawiciel Japonii 5S). Podstawą tej techniki jest zastosowanie metody pianowej i termicznej przez użycie atramentu pianowego i druku metodą elektromechaniczną. System stereokopii odtwarza znaki graficzne na kartce papieru, na którą został nałożony atrament. Linie graficzne uplastyczniają się, gdy źródło ciepła jest przyłożone do kartki. Elektroformowanie jest techniką stosowaną przy produkcji obrazu na płytach miedzianych (z zastosowaniem metody złocenia elektromechanicznego). W 1982 roku został wydrukowany (przy zastosowaniu atramentu pianowego) przewodnik dla niewidomych i niedowidzących, korzystających z transportu publicznego.

Inną drogą poszukiwań było dalsze wykorzystanie obrazu komputerowego (kontrast czerni i bieli) dla osób niedowidzących. Badania takie prowadziły amerykańskie uniwersytety w Albuquerque 135) i w Nowym Jorku 113). Amerykańska Fundacja dla Niewidomych rozwija system tablic (wyświetlaczy) elektronicznych zdalnie kierowanych. Na tablicy wszelkie zakodowane w komputerze obrazy, ukazują się w postaci bolczyków. Białe bolczyki na czarnym tle tablicy przekazują informację ludziom słabowidzącym. Ruch drgający bolczyków jest wyczuwalny również przez niewidomych. Tablica pełni więc rolę obrazu wizualnego i dotykowego 113). Prowadzono również próby przystosowania prasy drukarskiej do druku plastycznego z zastosowaniem różnych farb, dzięki którym otrzymuje się obraz czytelny dotykowo. Takie prace prowadzi Uniwersytet w Kaliforni 149).

Ciekawym rozwiązaniem jest mapa opracowana w Uniwersytecie Pomocnej Karoliny 12) składająca się z 3 elementów treści: drogi główne, drogi lokalne i elementy fizyczno-geograficzne – okolicy Bostonu. Każdy element przygotowano na oddzielnych negatywach. W druku uzyskano obraz z trzema poziomami czytania.

Przedstawiono także metodę elektrostatycznego kopiowania w celu uzyskania łatwo czytelnej kopii dotykowej, opracowaną w Uniwersytecie w Stuttgarcie. Zastosowanie tej metody skraca czas wykonania kopii. Prace nad produkcją map i wykresów wypukłych prowadzone były w latach 1972–1979 w Uniwersytecie w Nowym Jorku 108). W produkcji tej stosowano maszyny cyfrowe. Prototyp maszyny funkcjonuje od 1980 roku. Zawiera program operacyjny i wykonawczy, sterowanie programowe dla wejścia i wyjścia, magazyn danych dla znaków brajla i linii o podstawowych kształtach. Składa się z 3 części podstawowych, m.in. tablicy elektronicznej dla wykresów dwuwymiarowych, monitora ekranowego i tablicy automatycznej samosterującej, grawerującej w 3 osiach. Wygrawerowana matryca negatywowa służy do stworzenia matrycy pozytywowej, która pozwala wykonywać kopie dzięki zmodyfikowanej maszynie „Termoform”. Komputer ten wykonał dotychczas mapy terenu uniwersytetu. Przewiduje się również wykonanie seryjnych map. W przygotowaniu jest podręcznik stosowania tej metody.

W czasie sympozjum czynna była wystawa map, wykresów, globusów i planów miast – przeznaczonych dla niewidomych. Wśród 17 wystawców przeważały instytucje amerykańskie. Przedstawiły one publikacje o mapach dotykowych i wykresach, mapę – płaskorzeźbę drewnianą okolic szkoły w skali 1:100, mapę sieci ulic miasta z załączoną książką telefoniczno-adresową w brajlu, schemat metra, wzorcowy wielki atlas świata, wytłaczany atlas Waszyngtonu, mapy transportu Zatoki San Francisco.

Oddzielną grupą były prezentowane przez Amerykanów różne rozwiązania techniczne, ułatwiające przekaz informacji niewidomym (wykorzystanie komputera i zestawu narzędzi odtwarzania dotykowego, przestrzenny system kopiujący, tablice odtwarzania map eksperymentalnych w skali 1:24 000 dla osób niewidomych).

Pozostali wydawcy eksponowali: Australia – geografikę i mapy dotykowe regionów kraju, Kanada – dotykowy atlas Kolumbii Brytyjskiej, dotykowe mapy konturowe świata, Kanady i Texasu, Japonia – mapy miast uplastycznione termicznie podczas produkcji, przewodnik drukowany atramentem pianowym, Belgia – dotykową mapę Brukseli, projekt przewodnika po Europie, RFN – mapę dotykową i książkę adresowo-telefoniczną Hanoweru

Dorota Biłowicka-Maćkowiak