4. Program nauczania w szkołach dla dzieci niewidomych

mgr Lucyna Michalska

Departament Szkolnictwa Specjalnego Ministerstwo Oświaty i Wychowania

PROGRAMY NAUCZANIA W SZKOŁACH DLA DZIECI NIEWIDOMYCH

Szkoły dla dzieci niewidomych są szkołami specjalnymi, w których, w zależności od stopnia rozwoju intelektualnego uczniów, realizowany jest:

• program szkol powszechnie dostępnych (masowych), o ile uczniowie niewidomi posiadają normalny poziom rozwoju umysłowego;

• program szkoły podstawowej specjalnej dla upośledzonych umysłowo, jeżeli uczniowie niewidomi są jednocześnie upośledzeni umysłowo.

Powyższe stwierdzenia odnoszą się do zasady generalnej – realizacji programów nauczania w szkołach dla niewidomych. Z uwagi na upośledzenie wzroku uczniów szkoła stosuje specjalne metody nauczania, wynikające z psychologicznych i fizycznych konsekwencji ślepoty. Równolegle też realizuje ona odrębne zadania rewalidacyjne związane ze specyfiką potrzeb uczniów niewidomych. Ponadto brak możliwości posługiwania się wzrokiem przez uczniów wymaga wprowadzenia zmian programowych w takich przedmiotach jak: kultura fizyczna, technika i praca oraz plastyka.

Szczególną specyfiką szkoły dla niewidomych jest nauka pisania na maszynie (najczęściej systemem punktowym) oraz nauka „orientacji w przestrzeni” jako przedmiotu wdrażającego ucznia praktycznie do możliwie samodzielnego życia.

Generalnie przyjmuje się, że program nauczania 8-letniej szkoły podstawowej powszechnie dostępnej jest możliwy do realizacji przez dzieci niewidome. Jego realizacja wymaga jednak stosowania daleko posuniętej indywidualizacji i innych warunków, a także pewnej selekcji materiału programowego (np. przesuwanie treści trudniejszych z klasy niższej do wyższej) i niekiedy przeznaczanie więcej czasu na trudniejsze dla uczniów niewidomych partie materiału.

O ile jednak uznanie za możliwe realizowania przez uczniów niewidomych programu 8-letniej szkoły podstawowej nie budzi większych zastrzeżeń to stosowanie przy tym wszystkich pomocy naukowych przewidzianych dla szkoły masowej nie jest możliwe. Stad też każda szkoła dla niewidomych wymaga w większości pomocy dydaktycznych dostosowanych do możliwości poznawczych ucznia niewidomego.

Mała liczba tych szkół w Polsce nie zachęca producentów do wytwarzania odpowiednich pomocy naukowych. Stąd też wiele pomocy szkoły wykonują we własnym zakresie, przy dużym nakładzie środków oraz wolnego czasu nauczyciela. Ten praktyczny dorobek nauczycieli jest bardzo cenny i powinien być zawsze wykorzystywany przy podejmowaniu produkcji środków dydaktycznych dla niewidomych.

Jednymi z ważniejszych pomocy w nauczaniu geografii są mapy. W geografii skupia się wiedza ludzka o charakterze ogólnym: o warunkach życia człowieka, o jego kulturze materialnej i technice, o ukształtowaniu ziemi oraz strukturze wszechświata. Szkoły specjalne dla niewidomych starają się kształtować u swoich uczniów w miarę możliwości wierny obraz otaczającej ich rzeczywistości. Geografia pełni w zasadzie rolę integrującą, bowiem wykorzystuje wiadomości z biologii, matematyki, historii. Mapa jest pomocą, która pozwala w sposób skrótowy zawrzeć zarówno informacje historyczne; jak i o bogactwach ziemi, jej ukształtowaniu, rozmieszczeniu zbiorników wodnych i lasów, występowaniu określonych zjawisk klimatycznych oraz rozmieszczeniu osiedli ludzkich.

Rzecz jednak w tym, ze u ucznia niewidomego nauczyciel musi kształtować – traktując to jako proces – wyobrażenie zastępcze, oparte na intelektualnym rozumieniu określonych zjawisk i sytuacji oraz wynikających z nich konsekwencji dla praktyki codziennego życia. Mapa jest zatem wielką szansą dla wzbogacenia wiedzy niewidomego o życiu i zjawiskach otaczającej go rzeczywistości.

Aby jednak tak było mapa musi być wykonana w sposób dostępny dla percepcji wyobrażeniowo-dotykowej ucznia niewidomego. Wydaje się zatem, że odpowiednia jej plastyczność, wielkość, kształt oraz możliwość opanowania przez niewidomego ucznia zawartej w niej informacji, stanowić powinny optimum jej walorów użytkowych z punktu widzenia możliwości poznawczych ucznia oraz wymogów programowych.

Ważny też będzie koszt jednostkowy mapy, bowiem warunkuje on jej dostępność, w tym także dla indywidualnego użytkownika. Należy zatem tak projektować mapy dla uczniów niewidomych i słabowidzących, aby mogły one służyć równie dobrze uczniom widzącym. Dzięki temu możliwe będzie zmniejszenie kosztów jednostkowych mapy.

Ministerstwo Oświaty i Wychowania deklaruje swoją pomoc w dziedzinie produkcji map i globusów dla dzieci niewidomych.