10. POWSTANIE SEJNEŃSKIE 1919

KALENDARIUM WYDARZEŃ: 

• 26 lipca – zatwierdzenie przez Radę Najwyższą ententy przebiegu tzw. linii Focha;
• 7 sierpnia – wojska litewskie opuszczają Suwałki i umacniają się na linii Czarnej Hańczy;
• 12 sierpnia – zjazd przedstawicieli ludności polskiej w Suwałkach i oprotestowanie przebiegu linii Focha;
• 22 sierpnia – rozpoczyna się powstanie w Sejnach;
• 26 sierpnia – wojska litewskie na kilka godzin odbijają Sejny;
• 28 sierpnia – kolejna nieudana próba opanowania Sejn przez Litwinów;
• 9 września – oddziały powstańcze i regularne jednostki Wojska Polskiego wypierają Litwinów za linię Focha.

Obok Polaków i Ukraińców także Litwini liczyli, że I wojna światowa może przynieść im niepodległość. Po zajęciu Litwy przez Niemców w 1915 r. zaczęły powstawać litewskie organizacje niepodległościowe, które we wrześniu 1917 r. doprowadziły do powstania Rady Litewskiej – Taryby, na czele z Antanasem Smetoną. W dniu 16 lutego 1918 r. ogłosiła ona Akt niepodległości Litwy. W praktyce państwo litewskie było jednak w znaczny sposób uzależnione od Niemców, którzy zajmowali jego terytoria aż do początków 1919 r.

Klęska Niemiec w I wojnie światowej i podpisanie przez rząd w Berlinie traktatu wersalskiego doprowadziły do systematycznego opuszczania przez wojska niemieckie okupowanych terytoriów. Ich miejsce miały zajmować organy administracji państwowej nowo tworzących się państw – Polski i Litwy. W czasie tego procesu strona niemiecka wyraźnie faworyzowała Litwinów, bowiem już w maju przekazała im pod zarząd administracyjny ziemię suwalsko-sejneńską, czyli tereny, do których pretensje zgłaszała też strona polska. Wobec rysującego się konfliktu polsko-litewskiego w sztabie wojsk ententy zdecydowano się samodzielnie wyznaczyć linię demarkacyjną rozdzielającą wpływy obu stron. Przedstawiony projekt, nazwany na cześć zwycięskiego francuskiego marszałka linią Focha, został zaakceptowany przez Radę Najwyższą ententy 26 lipca 1919 r.

Linia Focha biegła od granicy Prus Wschodnich wzdłuż rzek i jezior Suwalszczyzny, pozostawiając po stronie polskiej Suwałki, Sejny i Krasnopol. Po opuszczeniu tych terenów przez wojska niemieckie Litwini, nie czując się pewnie na terenach zamieszkałych w większości przez ludność polską, 7 sierpnia opuścili Suwałki, ale zatrzymali swe wojska na linii Czarnej Hańczy, jeziora Wigry i Petry. Ich zamiarem było utrzymanie w granicach państwa litewskiego powiatu sejneńskiego, nawet wbrew postanowieniom ententy.

Wobec poczynań litewskich rząd polski zdecydowany był podjąć działania dyplomatyczne w celu usunięcia sił litewskich z Sejn. Naczelnik Piłsudski, który w tym czasie budował swoją koncepcję federacyjną, nie zamierzał zaogniać sytuacji i dążył do pokojowego rozstrzygnięcia. Jednak lokalni działacze Polskiej Organizacji Wojskowej zdecydowali się na podjęcie działań zbrojnych. Wspierali ich w tym przedstawiciele miejscowej ludności, która utrzymywała, że linia Focha krzywdzi społeczeństwo polskie. Podobne głosy pojawiły się również po stronie litewskiej, a wizyta w Sejnach litewskiego premiera Mykolasa Sleževičiusa dodatkowo zaogniła sytuację.

POW zdecydowała się przystąpić do walki o Sejny w nocy z 22 na 23 sierpnia, tuż przed wkroczeniem do Suwałk regularnych oddziałów Wojska Polskiego. Liczono, że polscy żołnierze nie będą biernie przyglądać się toczonym nieopodal walkom i pospieszą z pomocą powstańcom. Na spornym terenie Litwini dysponowali około 1400 żołnierzami (z czego w Sejnach około 30). Siły POW skupiały około 500 ludzi. Dowodził nimi porucznik Adam Rudnicki.

Do akcji przystąpiono zgodnie z planem. 22 sierpnia członkowie POW zaatakowali siły litewskie stacjonujące wzdłuż Czarnej Hańczy. W ręce powstańców, przy stosunkowo niewielkich stratach własnych, wpadały kolejno miejscowości: Krasnopol, Tartak, Wigry, Wysoki Most, Daniłowce i w końcu Sejny. W Sejnach władzę przejął tymczasowy Zarząd Miasta. Powstańcy przekroczyli również linię Focha, zajmując m.in. Łoździeje.

Reakcja strony litewskiej przyszła po kilku dniach. W pierwszej kolejności Litwini wyparli siły powstańcze, które przekroczyły linię Focha, a następnie, 26 sierpnia o świcie, uderzyli na Sejny. Atak okazał się skuteczny, ale nietrwały. Litwinom udało się wyprzeć Polaków z miasta, ale po kilku godzinach musieli ustąpić z niego w obliczu polskiego kontrataku. Kolejną próbę opanowania miasta Litwini podjęli dwa dni później. Także tym razem nie osiągnęli sukcesu, bowiem siły powstańcze zostały wsparte przez żołnierzy 41. Suwalskiego Pułku Piechoty. Polacy w ciągu kilku dni wypchnęli oddziały litewskie poza linię Focha. Dnia 9 września 1919 r. walki zakończyły się obsadzeniem przez Polaków pozycji wzdłuż wyznaczonej przez ententę linii demarkacyjnej. Po litewskiej stronie linii nieliczne oddziały powstańcze kontynuowały wprawdzie walkę, ale po dwóch miesiącach zostały pokonane lub wróciły na stronę polską.

Powstanie sejneńskie doprowadziło do utrzymania Sejn w polskim ręku. Zaogniło jednak stosunki polsko-litewskie na całe dwudziestolecie międzywojenne i było jedną z przyczyn, dla których Litwini nie poparli koncepcji federacyjnej Piłsudskiego.