JAK CZYTAĆ MAPY ATLASU POLSKIE POWSTANIA NARODOWE?

1. CEL I ZAWARTOŚĆ ATLASU

W 2016 roku wydaliśmy Atlas historyczny Polski. Przedstawia on zmiany granic Polski, które można czytać dotykiem lub bardzo słabym wzrokiem za pomocą barwnych map dotykowych. Mapy te są opatrzone komentarzem historycznym, dlatego pozwalają opowiedzieć o historii Polski od panowania Piastów aż po współczesność. Aby poznać procesy i mechanizmy tych zmian, należy odkrywać ich przyczyny, przechodząc od ogólnej informacji, jaką mamy w Atlasie historycznym Polski, do szczegółowych wydarzeń mających istotny wpływ na niektóre zmiany. Właśnie takie wybrane wydarzenia opisuje najnowszy Atlas Polskie Powstania Narodowe.

Opracowanie Atlasu Polskie Powstania Narodowe jest szczególnie ważne, bowiem tyflomapy (barwne mapy dotykowe) prezentują dane powstanie, uwzględniając relacje przestrzenne, pokazując zasięg działań wojennych, największe bitwy i potyczki czy kierunki działań wojsk.

Mamy nadzieję, że z zainteresowaniem przeczytacie lub posłuchacie opowieści o polskich powstaniach narodowych, szukając na mapach miejsc i obszarów opisanych przez historyka.

Posługując się mapami opracowanymi w Atlasie historycznym Polski oraz nowymi tyflomapami z Atlasu Polskie Powstania Narodowe, coraz dokładniej poznajemy naszą dość skomplikowaną historię, niezwykle interesującą i potrzebną do zrozumienia wielu aktualnych problemów.

2. OPIS LEGENDY

Cały Atlas znajduje się w teczce zawierającej trzynaście plansz dotykowych, brajlowską broszurę ze spisem treści i objaśnieniami skrótów brajlowskich oraz książeczkę w powiększonym druku ze specjalnie przygotowanym komentarzem historycznym.

Zanim jednak wyjmiesz interesującą Cię mapę z teczki, dokładnie zapoznaj się z jej zawartością. Pod klapą teczki umieściliśmy legendę. Legenda zawiera objaśnienia użytych znaków na poszczególnych mapach. Jeśli je dokładnie poznasz i zapamiętasz (a nie jest ich dużo), będzie Ci łatwiej czytać mapy. 

• Ziemie polskie oznaczone zostały gładką powierzchnią i żółtym kolorem.
• Pozostałe ziemie oznaczyliśmy fakturą „piaskową” i kolorem czarnym. Tak właśnie zostały pokazane obszary poza granicami ziem polskich, aby wydobyć z mapy to, co jest najważniejsze.
• Granice państwa i dużych miast (Warszawy i Lwowa) to linia złożona z wypukłych punktów, czytelnych dotykiem i w kolorze żółtym. Granica w wersji kolorowej jest dodatkowo wyróżniona („odcięta”) cienką czarną linią.
• Granice państw na rzekach oznaczone są symbolem pojawiającym się tylko w wersji dotykowej. Jest to wypukła linia z wypukłymi punktami umieszczonymi co około pięć milimetrów.
• Stolice pokazane zostały w postaci wypukłych okręgów z wypukłą kropką w środku. W druku barwnym są to pomarańczowe koła z czarnym obrysem i również z czarną kropką w środku.
• Miasta oznaczone zostały sygnaturą w postaci czarnych wypukłych okręgów z białym wnętrzem.
• Rzeki pokazaliśmy jako ciągłą wypukłą granatową linię. Zwróć uwagę na ujścia dopływów do rzek głównych, które w wersji dotykowej są oddalone („odcięte”) od siebie. Dzięki temu możesz łatwo zorientować się, która rzeka jest ważniejsza. Aby pokazać, w którym kierunku płynie wybrana rzeka, zastosowaliśmy dwa rozwiązania dotykowe. Po pierwsze źródło rzeki oznaczyliśmy wypukłą kropką i dzięki temu wiesz, że rzeka od tej kropki rozpoczyna swój bieg, a po drugie rozcięliśmy ramkę w miejscu, gdzie rzeka „wypływa z mapy”, informując tym samym, dokąd ona zmierza, i że nie kończy się na ramce.
• Linia brzegowa to wypukła cienka granatowa linia.
• Morza, jeziora i duże rzeki to obszary pokryte fakturą składającą się z niebieskich wypukłych poziomych linii. Na niektórych planszach pokazaliśmy większe obszarem jeziora i rzekę Wisłę.

Postaraj się zapamiętać sygnatury i faktury. W razie potrzeby zawsze możesz ponownie skorzystać z legendy, która na stałe jest przyklejona do teczki.

Na poszczególnych planszach znajdziesz dodatkowe legendy umieszczone z prawej strony przy ramce lub nad tyflomapą, w których objaśnione są sygnatury dotyczące tylko danej planszy.

Zwróć uwagę na fakturę oznaczoną pionowymi pasami oraz kolorem pomarańczowym, która opisuje obszary objęte działaniami powstańczymi.

Jeśli już poznałeś i rozumiesz legendę, to możesz wyjąć pierwszą mapę, broszurkę z objaśnieniami skrótów brajlowskich i książeczkę z komentarzem historycznym. Opisy historyczne znajdziesz też w interIecie, na stronie Fundacji „Trakt” www.trakt.org.pl oraz na www.tyflomapy.pl.

3. OPIS BROSZURY Z OBJAŚNIENIAMI SKRÓTÓW BRAJLOWSKICH I KSIĄŻECZKI Z KOMENTARZEM HISTORYCZNYM

Ze względu na rozmiar („rozciągłość”) pisma brajlowskiego konieczna jest zamiana pełnych nazw na skróty dwu- i trzyliterowe. Dodatkowo do niektórych skrótów brajlowskich dodano tzw. klucze, które informują, do jakiego rodzaju znaku na mapie i obiektu w rzeczywistości odnieść należy dany skrót. Prościej mówiąc, skrót dla nazwy rzeki to punkty: 3. i 6. Gdy znajdziesz skrót zaczynający się właśnie od takiego klucza, to wiesz, że jest to rzeka. Natomiast dla „morza” mamy klucz będący literą „m”, po którym następuje skrót nazwy własnej.

Do miejsc najważniejszych walk przypisaliśmy klucz będący literą „b”, po którym następuje skrót nazwy własnej – najczęściej jest to nazwa miejscowości lub obiektu w przypadku walk w mieście. Na każdej planszy znajdziesz taki klucz, co powinno Ci bardzo ułatwić zapamiętanie tych miejsc związanych z bitwami czy potyczkami.

Przygotowaliśmy pełny wykaz objaśnień skrótów brajlowskich, jakie znajdziesz na mapach. Warto go mieć pod ręką, wyszukując objaśnienia napotkanych i jeszcze niezapamiętanych skrótów. Staraliśmy się, aby skróty były intuicyjne i dobrze kojarzące się z nazwą własną. W wielu przypadkach wystarczy raz przeczytać objaśnienie i skrót zostanie zapamiętany, zwłaszcza tam, gdzie często się powtarza, a powtarzają się skróty rzek, mórz i wybranych miast.

Każda plansza ma swój opis historyczny. Został on tak opracowany, aby pokazane na mapie treści znalazły wyjaśnienie. Komentarz historyczny w wielu przypadkach opisuje coś, czego nie znajdziesz na mapie, bo aby zrozumieć kolejne zrywy wyzwoleńcze, trzeba dowiedzieć się o przyczynach, ówczesnej sytuacji politycznej, a potem skutkach każdego powstania narodowego. Opisane zatem zostały miejsca i zdarzenia, których nie da się pokazać na tyflomapie, ale które są ważne pod względem historycznym.

4. CZYTANIE MAP ATLASU

Znając już legendę, zawartość broszury z objaśnieniami skrótów brajlowskich i książeczkę z komentarzem historycznym, wyjmij wybraną planszę z teczki i ułóż ją tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym górnym (dalszym) rogu. Cała treść mapy znajduje się w ramce. Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, wydrukowane na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym górnym (dalszym) rogu planszy i zajmuje on zazwyczaj dwa, trzy lub cztery wiersze. W ostatnim wierszu tytułu znajduje się skala liczbowa mapy.

Mapy w atlasie zostały wykonane w różnych skalach. Pierwsza mapa, opowiadająca o konfederacji barskiej, opracowana została w tej samej skali co mapy w Atlasie historycznym Polski, tj. 1:4 500 000 (jeden do czterech i pół miliona). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1:4 500 000 oznacza, że 1 centymetr na mapie odpowiada 4 500 000 centymetrów, czyli po zamianie jednostek odpowiada 45 kilometrom na powierzchni ziemi. W lewym dolnym (bliższym) rogu planszy znajdziesz podziałkę liniową, która obrazuje odległość w terenie wynoszącą 100 kilometrów.

Skala wpływa między innymi na ilość informacji, jaką można pokazać na mapie. Staraliśmy się starannie dobrać skalę do obszaru i ilości informacji, jakie trzeba pokazać na mapach dotykowych, aby jak najlepiej omówić wybrany temat.

W prawym dolnym (bliższym) rogu znajduje się numer planszy zgodny z kolejnością chronologiczną. Pamiętaj, aby mapa po obejrzeniu wróciła do teczki na swoje miejsce. Jeśli będzie porządek w teczce, to następnym razem będzie łatwiej znaleźć potrzebną mapę.

Mapy w wydanym w 2016 roku Atlasie historycznym Polski zostały opracowane w tej samej skali i na jednolitym podkładzie (o takim samym zasięgu).

W Atlasie Polskie Powstania Narodowe opowiadamy o wydarzeniach obejmujących różne obszary i stąd duża różnorodność skal. Powoduje to pewną trudność w rozumieniu wielkości obszaru, jaki jest prezentowany na mapie, ale zwróć uwagę, że skale stanowią tzw. ciąg skalowy (wielokrotność), co powinno ułatwić ich czytanie. Skala 1:4 500 000 jest najmniejszą skalą w naszym atlasie. Kolejne skale to 1:3 000 000, 1:1 000 000, 1:750 000, 1:500 000. Pokazują one różne regiony objęte powstaniami. Dla Warszawy i Lwowa opracowaliśmy mapy w dużych skalach 1:50 000 i 1:30 000, aby móc zilustrować zasięg powstania w granicach miasta.

Na każdej mapie są elementy, które czyta się w podobny sposób. Znak dotykowy, jak i kolor tych elementów jest indywidualnie dobrany, aby można było dane obiekty od siebie odróżnić. Jeśli przeczytałeś legendę i poznałeś każdy ze znaków, to z pewnością będzie Ci o wiele łatwiej czytać mapy.

Nie będziemy opisywać, jak znaleźć każdy element treści mapy, bo nie chcemy odbierać Ci przyjemności odkrywania mapy. Podpowiemy natomiast, jak odnaleźć obszar Polski oraz tereny objęte walkami partyzanckimi na mapie nr 4 (1830–1831 Powstanie listopadowe).

Połóż dłonie na mapie i postaraj się wyczuć różne faktury, które się na niej znajdują. Zapewne zauważysz obszary o różnych fakturach, a więc oznaczone poziomymi liniami, fakturą „piaskową”, z pasami w układzie pionowym czy fakturą z regularną siecią punktów oraz tereny gładkie.

Poziome linie (na niebieskim tle) wyczujesz w lewym górnym (dalszym) rogu mapy i jest to obszar Morza Bałtyckiego.

Linie w układzie pionowym (na szarym tle) znajdziesz na południe od Bałtyku, w środkowej części mapy po lewej stronie. Opisują one obszar Wielkiego Księstwa Poznańskiego.

Na wschód od Księstwa wyczujesz gładką fakturę (żółte tło), są to ziemie polskie.

Największy obszar tyflomapy pokryty jest fakturą „piaskową” na czarnym tle – w legendzie znajdziesz informację, że są to obszary poza ziemiami polskimi.

Pozostała nam faktura składająca się z regularnej sieci punktów na tle pomarańczowo-żółtych pasów, która opisuje tereny działań partyzanckich. Łatwo zauważysz, że zryw wyzwoleńczy objął określone rejony ziem polskich, ale też ziemie poza granicami kraju.

Po zapoznaniu się z fakturami możesz przystąpić do odczytywania pozostałych obiektów liniowych (np. rzek) i punktowych (np. miejsca ważniejszych walk), ale to pozostawiamy już Tobie.

Życzymy przyjemnego odkrywania historii.

Przypominamy: po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki, w odpowiednie miejsce według kolejności.

Redakcja