ARMIA GENERAŁA ANDERSA.
ATLAS DLA NIEWIDOMYCH I SŁABOWIDZĄCYCH

Projekt „Armia Generała Andersa. Atlas dla niewidomych i słabowidzących" dofinansowany został ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

W dniu 30 lipca 1941 roku podpisano układ Sikorski–Majski, w wyniku którego nawiązano polsko-sowieckie stosunki dyplomatyczne i ogłoszono amnestię dla aresztowanych Polaków. Pozwoliło to wielu Polakom (nie wszystkim jednak) opuścić więzienia, łagry, obozy zesłania, posiołki i podróżować do punktów rekrutacyjnych.

Tym samym pojęcie „amnestia” zostało na nowo zdefiniowane, bo objęci nią zostali Ci, którzy nie byli przestępcami, niemniej jednak „akceptacja” takiego zapisu pozwoliła rozpocząć formowanie już w połowie sierpnia Armii Polskiej w ZSRS. Jedni walczyli pod dowództwem generała Zygmunta Berlinga, inni – generała Władysława Andersa, a trzonem obu armii byli sybiracy.

Armia Andersa miała swoje punkty rekrutacyjne nad Wołgą, w okolicach miasta Kujbyszew, w takich miejscowościach jak: Buzułuk, Tockoje i Tatiszczewo, gdzie zgłaszali się przyszli żołnierze, ale także rzesze wynędzniałej ludności cywilnej: młodzież, kobiety i dzieci. Generał Anders i jego służby czyniły nadludzkie wysiłki, aby wszystkim zapewnić opiekę lekarską, wyżywienie i dach nad głową, a było to bardzo trudne, gdyż władze sowieckie zapewniały kwatery i racje żywnościowe tylko dla wojska (i one też były często nierealizowane).

Na czele tej „łagierniczej” Armii stanął generał dywizji Władysław Anders, który również był więziony w centralnym więzieniu NKWD w Moskwie na Łubiance. W październiku 1941 r. stan liczebny armii wynosił 38 tys. żołnierzy, a w marcu następnego roku już ponad 65 tys.

[…] Po raz pierwszy zetknąłem się z 17-tysięczną rzeszą żołnierską, która oczekiwała mego przybycia. Do końca życia nie zapomnę ich wyglądu – wspominał gen. Anders. – Ogromna część bez butów i bez koszul. Wszyscy właściwie w łachmanach, częściowo w strzępach starych mundurów polskich, wychudli jak szkielety. Większość pokryta wrzodami wskutek awitaminozy. Ale, ku zdumieniu towarzyszących mi bolszewików z gen. Żukowem na czele, wszyscy byli ogoleni. I cóż za wspaniała żołnierska postawa. Serce mi się ścisnęło, gdy patrzyłem na tych nędzarzy, i zapytywałem się w duchu, czy uda się z nich jeszcze zrobić wojsko i czy zdołają znieść oczekujące ich trudy wojenne. Odpowiedź zjawiała się natychmiast; dość było popatrzeć w te błyszczące oczy, z których wyzierała wola i wiara […]

Dzięki wsparciu Brytyjczyków między 24 marca a 4 kwietnia 1942 r. przeprowadzono pierwszą ewakuację żołnierzy oraz cywilów. Ludność cywilną, głównie kobiety i dzieci, w większości rozlokowano w ciągu 1942–1943 roku w powstających licznych osiedlach w Azji i Afryce. Najwięcej polskich wygnańców przyjął Iran – 120 tysięcy osób, w tym 20 tysięcy dzieci; 5 tysięcy Polaków znalazło się w Indiach, 10 tysięcy w Afryce, 3,5 tysiąca w Libanie, 720 osób w Nowej Zelandii, 830 w Palestynie.

Coraz gorsze stosunki polsko-sowieckie oraz groźba niemieckiego ataku na bliskowschodnie pola naftowe zadecydowały o kolejnej ewakuacji. W sierpniu 1942 roku resztę oddziałów polskich i ponad 20 tys. cywilów przetransportowano z Krasnowodzka przez Morze Kaspijskie do portu w Pahlevi. Tym samym gen. Władysław Anders wyprowadził z „nieludzkiej ziemi” łącznie 116 tys. ludzi, w tym 78 tys. żołnierzy. Ewakuacja uratowała dziesiątki tysięcy ludzi i w pewnym sensie można mówić – językiem współczesnym – o ewakuacji humanitarnej, a nie przedsięwzięciu militarnym jakim miała być z założenia armia Andersa.

W dniu 21 lipca 1943 roku w mieście Kirkuk na północy Iraku powstał 2. Korpus składający się zarówno z doświadczonych w walkach w Północnej Afryce (o Tobruk) żołnierzy Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich jak i nie do końca wyszkolonych żołnierzy ewakuowanych z ZSRS.

Na początku 1944 r. generał Anders wraz ze swoimi żołnierzami wylądował we Włoszech. Jednostki 2. Korpusu w liczbie 50 tysięcy zostają podporządkowane brytyjskiej 8. Armii.

Armia zaczęła swój marsz nad Wołgą, by przez pustynne tereny Azji Centralnej przedostać się do Iranu, Iraku, a potem przez Syrię do Palestyny i Egiptu. Stamtąd, pokonując Morze Śródziemne, dotrzeć do Włoch by walczyć pod Monte Cassino czy o Anconę i Bolonię.

Tą piękną armią dowodził gen. Władysław Anders, człowiek, który nigdy nie zaakceptował nowej powojennej geopolitycznej rzeczywistości, który nie doczekał wolnej i demokratycznej Polski. Józef Czapski, jeden z założycieli Instytutu Literackiego w Maisons-Laffitte, przedstawił Andersa jako człowieka opanowanego, nigdy nie podnoszącego głosu, mającego pełne zaufanie do swoich współpracowników, niespiesznego w podejmowaniu decyzji, ale nieugiętego i szybkiego w ich realizacji. I nasz Atlas jest również opowieścią o ocalonych ludziach i ich Generale.

Informacje o armii Andersa są bardzo dobrze opracowane i prezentowane w Internecie jak i w postaci publikacji o charakterze albumowym, wspomnieniowym, historyczno-naukowym czy nawet reporterskim (np. Wańkowicz). Osoba widząca ma do nich dostęp bardzo prosty i podany w sposób atrakcyjny co zachęca do zainteresowania się tym interesującym tematem. Proponowane zadanie ma na celu udostępnienie tego bogactwa informacji dla osób niewidomych i słabowidzących, którzy jak dotąd nie mieli takiej możliwości, bowiem nie wydano jeszcze publikacji stworzonej w technologii barwno-wypukłej, a więc map dostępnych zmysłem dotyku.

Propagowanie wiedzy a przede wszystkim docieranie z informacją w sposób przyjazny i czytelny dla osób z dysfunkcją wzroku to cel jaki sobie stawiamy przygotowując kolejne opracowania z serii TYFLOGRAFIA POLSKA. Wcześniejsze opracowania z tej serii przedstawiliśmy w informacjach dodatkowych i można zauważyć, że tematyka dziedzictwa kulturowego, pamięci narodowej, poszerzania wiedzy historycznej, edukacja jest nam bliska, a nowy proponowany projekt wpisuje się w tematykę tej serii wydawniczej.

Publikacja „Armia Generała Andersa" to projekt skierowany w szczególności do osób niewidomych i słabowidzących. Na głównej mapie ogólnogeograficznej pokażemy przebieg szlaku Armii zwracając uwagę na trudy wynikające z barier środowiska geograficznego – obszary pustynne, górzyste, często niebezpieczne, w niezwykle surowych warunkach klimatycznych. Na kolejnych planszach będą przybliżenia – najpierw miejsc formowania się oddziałów nad Wołgą i w Uzbekistanie, by potem pokazać we fragmentach trasę ewakuacji i szlak bojowy 2. Korpusu, przez Włochy aż do Wielkiej Brytanii.

Tyflomapy pozwolą odbiorcy zrozumieć trudy tej wielkiej ewakuacji i docenić heroizm, determinację żołnierzy Andersa, którzy przebyli 12500 km (a niektórzy dużo więcej) i nie było im dane wyzwolić ojczyzny, a co najtragiczniejsze – nawet nie mogli do niej bezpiecznie wrócić.

Żołnierze Armii Andersa to nie tylko Polacy, ale też Białorusini, Ukraińcy, Żydzi, ich indywidualne historie, różne powody wstąpienia do wojska, to miejsca walk, które wpisały się na kartach historii, cmentarze na całej trasie marszu... Ostatni żołnierze Andersa już odchodzą. Wsłuchanie się w ich świadectwa jest niezbędne, aby poznać ich doświadczenia życiowe, zrozumieć ich determinację, patriotyzm, miłość do ojczyzny…

Do każdej mapy opracujemy opisy, które zostaną opisane w publikacji w powiększonym druku (i/lub w innej formie dostępnej odbiorcy z dysfunkcją wzroku).

Atlas stanowi nierozerwalną całość tematyczną i na jej kompletność będą się składały następujące części i działania:

A. barwne mapy dotykowe dla osób niewidomych i słabowidzących w formacie 2xA3 (A2) i plansz A3 umieszczone w teczce z opisami brajlowskimi i legendą do map:

Zestaw plansz:

1. 1941-1945. Szlak Armii Generała Władysława Andersa (format 2xA3)

2. 1939-1941. Deportacje obywateli polskich do ZSRS (format A3)

3. 30.07.1941. Układ Sikorski-Majski. Amnestia dla obywateli polskich (format 2xA3)

4. 1941-1942. Azja Centralna. Formowanie i ewakuacja Armii Andersa (format 2xA3)

5. 1943. Bliski Wschód. Formowanie 2 Korpusu Polskiego (format 2xA3)

6. 1943-1945. Kampania włoska Armii Andersa (format 2xA3)

7. 1942-1945 Losy cywilów przy Armii Andersa (format 2xA3)

B. publikacja w powiększonym druku dla osób słabowidzących zawierająca opisy poszczególnych tyflomap;

C. broszura w Brajlu zawierająca wykaz objaśnień skrótów brajlowskich zastosowanych na tyflomapach i indeks nazw geograficznych;

D. udostępnienie wszelkich materiałów w formacie HTML na stronie Fundacji „Trakt" i www.tyflomapy.pl

Publikacja „Armia Generała Andersa” jest pierwszym w Polsce takim wydawnictwem dostarczającym i podnoszącym poziom wiedzy w środowisku osób z niepełnosprawnością wzroku. Publikacja ma na celu:

• dostarczyć osobom z dysfunkcją wzroku w sposób czytelny i przyjazny możliwie pełnej informacji o szlaku bojowym Armii Andersa od miejsca formowania pierwszych oddziałów po demobilizację w 1946 roku we Włoszech i przetransportowaniu żołnierzy do Wielkiej Brytanii;
• dostarczyć nauczycielom niewątpliwie bardzo wartościowej pomocy dydaktycznej, która może być z powodzeniem wykorzystywana na lekcjach historii, wiedzy o społeczeństwie, języka polskiego czy zajęciach dodatkowych poszerzających zainteresowania swoich podopiecznych budując ich tożsamość kulturowo-historyczną. To również może być ważna pomoc dydaktyczna na lekcjach z nauki czytania rysunku dotykowego;
• przekazać w sposób czytelny i poprawny przestrzenne rozmieszczenie najważniejszych miejsc pamięci narodowej, pozwalając na dalsze samodzielne poszerzanie wiedzy w tym temacie.

Nasze tyflomapy są nie tylko użyteczne dla osób z dysfunkcją wzroku, ale poprzez swoją prostotę, czytelność są znakomitą pomocą dla najmłodszych oraz tych starszych odbiorców. Ponadto opracowanie Atlasu spełnia wymogi uniwersalnego projektowania materiałów dydaktycznych (UDL - Universal Design for Learning) czyli realizacji idei edukacji włączającej. Uniwersalność zostanie osiągnięta poprzez opracowanie wersji jednocześnie dotykowej jak i kolorowej każdej mapy oraz poprzez udostępnienie całości projektu w Internecie. To poszerza grono odbiorców - poza środowiskiem osób niewidomych i słabowidzących skorzystają z tego opiekunowie, nauczyciele, osoby zainteresowane tematyką kresową. Ponadto dostępność opracowanych map kolorowych i tekstów na stronach dostosowanych pod kątem osób z dysfunkcją wzroku ułatwi korzystanie z nich właściwie bez ograniczeń.

Liczba kompletów - 150.

Życzymy dobrej lektury

Pytania i zamówienia prosimy kierować na adres publikacje@trakt.org.pl lub telefonicznie +48 22 576 18 79 oraz +48 606 75 75 85.