TRASA NR 3

PLANSZE B3 I B4

KATEDRA POLOWA WOJSKA POLSKIEGO – POMNIK POWSTANIA WARSZAWSKIEGO – PAŁAC KRASIŃSKICH – OGRÓD KRASIŃSKICH – POMNIK BITWY O MONTE CASSINO – MUZEUM ARCHEOLOGICZNE – MUZEUM NIEPODLEGŁOŚCI – ŻYDOWSKI INSTYTUT HISTORYCZNY – PLAC BANKOWY – POMNIK JULIUSZA SŁOWACKIEGO – BUDYNEK URZĘDU MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY

Znajdujemy się w południowo-wschodnim rogu skrzyżowaniu ulicy Długiej z ulicą Miodową, przy placu Krasińskich.

Miejsce to znajdziemy częściowo na planszy B3 w prawym górnym rogu oraz na arkuszu B3 w lewym górnym rogu. Możemy tu dotrzeć z przystanku autobusowego „Plac Krasińskich” (zaznaczonego na planszy B3), idąc w kierunku południowym, czyli w stronę skrzyżowania ulicy Miodowej z ulicą Długą. Należy przejść przez ulicę Długą i dodatkowo Miodową, jeśli idziemy z przystanku, z którego autobusy jeżdżą w kierunku północnym, czyli Żoliborza. Z przystanku, z którego autobusy odjeżdżają w stronę centrum, czyli na południe, należy iść w kierunku jazdy i znaleźć przejście przez ulicę z przodu, czyli Długą, a następnie z lewej – Miodową. Z Nowego lub Starego Miasta możemy tu dojść ulicą Długą na zachód, zostawiając ulicę Freta za sobą, a z najbliższej stacji metra „Ratusz Arsenał” – ulicą Długą na wschód, mając za plecami ulicę gen. Andersa, a z prawej – aleję Solidarności (wyjście ze stacji oznaczone również na planszy B3 na końcu ulicy Długiej). Jesteśmy przy Katedrze Polowej Wojska Polskiego pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski. Dziś nad fasadą kościoła górują dwie wysokie wieże zakończone strzelistymi hełmami z krzyżem. Do wnętrza prowadzi troje spiżowych drzwi, z których główne, środkowe, z szerokimi wysuniętymi na chodnik stopniami, schowane są w arkadzie ujętej w dwie pary kolumn, sięgającej niemal do gzymsu pod trójkątnym tympanonem świątyni. Uskokowy gzyms tego ostatniego wsparty został na dwóch parach pilastrów w fasadzie.

Szczyt tympanonu wieńczy figura Najświętszej Maryi Panny z rozpostartymi ramionami. Środkowe wrota z płaskorzeźbionymi drzwiami, autorstwa Andrzeja Renesa, ukazują najważniejsze polskie bitwy (od bitwy pod Legnicą po zdobycie Monte Cassino). Nad spiżowymi drzwiami, w łukowym naczółku, znajdują się ozdobne panoplia. Jeszcze wyżej jest witraż ukazujący Matkę Boską Częstochowską, orła i skrzyżowane miecze. W przyziemiu przed kościołem znajdują się ciekawe w formie pomniki. Pierwszy od lewej, przy bocznym wejściu, poświęcony został marynarzom poległym w obronie biało-czerwonej bandery w 1939 roku. To oparta o elewację kotwica okrętowa z tablicą memoratywną wmurowaną w ścianie. Przy prawych wrotach – śmigło, upamiętniające poległych polskich lotników.

W miejscu, w którym znajdujemy się teraz, w 1642 roku król Władysław IV polecił zbudować drewniany kościół dla sprowadzonych przez siebie pijarów. Po zniszczeniach z okresu potopu szwedzkiego, dopiero w początkach XVIII wieku dokonano konsekracji nowej murowanej świątyni. Mieszkający w usytuowanym po sąsiedzku klasztorze pijarzy byli tu gospodarzami aż do upadku powstania listopadowego. W 1834 roku namiestnik Królestwa Polskiego Iwan Paskiewicz przekazał kościół z klasztorem Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, który w kolejnych latach został przebudowany na sobór Trójcy Świętej. Z wnętrz usunięto wystrój barokowy, dostosowując świątynię do liturgii prawosławnej. Wieżyczki świątyni zwieńczono cerkiewnymi kopułkami, a na szczycie zawieszono dzwony odlane z dział odebranych polskim powstańcom. Prawosławna zwierzchność dotrwała tu do końca 1916 roku, kiedy to okupujący Warszawę Niemcy zwrócili świątynię katolikom z przeznaczeniem na kościół garnizonowy. W latach dwudziestych nastąpiła kolejna przebudowa świątyni, w nawiązaniu do pierwotnej architektury. W czasie II wojny światowej obiekt użytkowali niemieccy katolicy.

Co ciekawe, na początku Powstania Warszawskiego z kościoła do pobliskiego pałacu Raczyńskich odbyła się jedyna w tym czasie defilada wojsk powstańczych (batalionu „Gozdawa”). Odbudowany po wojnie kościół formalnie dalej służył Wojsku Polskiemu, choć do 1991 roku nie istniał, zlikwidowany przez komunistyczne władze, ordynariat polowy. Dziś świątynia jako siedziba biskupstwa polowego sprawuje posługę kapłańską wśród polskich żołnierzy z całego kraju oraz z terenów polskich kontyngentów wojskowych. We wnętrzu kościoła znajduje się Kaplica Katyńska, zbudowana dla upamiętnienia męczeństwa polskich żołnierzy zamordowanych w 1940 roku przez NKWD. Poświęcona została w 2002 roku w obecności przedstawicieli rodzin ofiar zbrodni katyńskiej. Główną jej częścią jest ołtarzyk w formie ściany wykonanej z jasnego marmuru. Tam zawieszony jest wizerunek Matki Bożej Katyńskiej w aureoli, wykonanej z 12 guzików żołnierskich, wydobytych z masowych grobów w Katyniu, Charkowie i Miednoje. Powyżej, do lotu podrywa się srebrny orzeł. Umieszczono także łaciński napis: Vinctis Non Victis (Pokonanym nie- zwyciężonym). Poniżej Madonny znajduje się krzyż Orderu Virtuti Militari oraz łuska z fragmentami szczątków z katyńskiego miejsca kaźni. Ogromne wrażenie robi masa 15 tysięcy nazwisk wyrytych na bocznych ścianach kaplicy. W 2010 roku, kilka miesięcy po katastrofie polskiego rządowego samolotu Tu-154M pod Smoleńskiem, w kruchcie kaplicy umieszczono tablicę i urnę zawierającą ziemię z miejsca tragicznej śmierci 96 osób znajdujących się na pokładzie. W podziemiach kościoła garnizonowego znajduje się Muzeum Ordynariatu Polowego, gdzie na ekspozycji można zapoznać się z historią Polski, ze szczególnym ujęciem dziejów polskiego oręża i życiorysów kapelanów Wojska Polskiego.

Po wyjściu z kościoła, pójdźmy na drugą stronę ulicy Długiej. Należy w tym celu po wyjściu ze świątyni skręcić w lewo, iść kilka metrów wzdłuż ulicy Długiej, a następnie znaleźć przez nią przejście po prawej stronie. Do przejścia prowadzą ścieżki dotykowe. Przy pasach znajdziemy obniżenie i wypukłe płytki. To skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną i dźwiękową. Przed nami na skos, po prawej, oddalony o kilka metrów brukowany plac. Skierujmy się lekko na prawo, by podejść do niego. Po lewej jego stronie przy pasie zieleni znajduje się jedna z piętnastu muzycznych ławeczek chopinowskich. To w tym sąsiedztwie do 1884 roku mieścił się budynek pierwszej stałej siedziby Teatru Narodowego. W 1830 roku w jego wnętrzach Fryderyk Chopin zaprezentował publiczności swój Koncert fortepianowy f-moll. Tu też odbył się ostatni pożegnalny występ artysty przed wyjazdem kompozytora z kraju. Naszą uwagę przyciąga jednak stojący na placu, na wprost, bardzo ekspresyjny w formie monument. Jest to jeden z najważniejszych pomników powojennej Warszawy, poświęcony powstańcom warszawskim 1944 roku, na który od zakończenia wojny trzeba było czekać aż 45 lat. Znajdziemy go na planszy B6 w północno-wschodnim rogu. Pomimo kilku prób upamiętnienia powstańców w Polsce Ludowej (organizowano konkursy, które ze względu na spory ideowo-estetyczne nie przełożyły się nigdy na realizację), na sukces przełożyło się to dopiero w końcówce lat osiemdziesiątych. Społeczny Honorowy Komitet Budowy Pomnika, inicjator upamiętnienia, w wyniku ogłoszonego w 1984 roku konkursu wskazał projekt Wincentego Kućmy, profesora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Jednak pomnik został odsłonięty dopiero 1 sierpnia 1989 roku, gdyż konieczna była zbiórka pieniędzy i surowców na jego realizację. Forma monumentu zaproponowana w projekcie to zespół pomnikowy składający się z dwóch części. Głównym elementem upamiętnienia jest grupa powstańców, usytuowana na podwyższeniu, na którym znajdziemy się po wejściu na ośmiostopniowe schody. Znajduje się tam siedem realistycznych postaci – uzbrojonych powstańców, ukazanych w ruchu, którzy wybiegają z konstrukcji, przypominającej budynek z chylącym się nad nimi pylonem lub ścianą. Monument ma zróżnicowaną wysokość w różnych częściach – od 2,5 metra aż do 10 metrów. Między pylonami znajduje się amfiteatralne zagłębienie. Druga część pomnika to usytuowana nieco niżej przy północno-zachodnim rogu placu grupa rzeźb, symbolizująca mieszkańców Warszawy. Wyobraża scenę wejścia powstańców do kanału na placu Krasińskich. Jeden z nich od pasa w dół jest już w kanale, na prawo od niego stoi kapłan, na lewo – mężczyzna w hełmie, wspierający kobietę z dzieckiem na ręku. Po nieudanej próbie przebicia niemieckiego pierścienia wokół oblężonego Starego Miasta w końcu sierpnia 1944 roku zdecydowano się na ewakuację kanałami. Główny właz znajdował się na rogu ulicy Długiej przy placu Krasińskich. Dziś jest tam metalowa tablica z informacją: „Tym kanałem po bohaterskiej obronie Starego Miasta – Starówki przeszło do Śródmieścia i na Żoliborz 5300 powstańców grupy Północ 1944 – 2 września 1974”. Na budynku znajduje się też trasa przejścia kanałami, ukazana na podkładzie przedwojennego planu Warszawy. Tym sposobem do Śródmieścia i na Żoliborz ostatniego dnia sierpnia i pierwszego dnia września ewakuowało się ponad 5 tysięcy żołnierzy Armii Krajowej i Armii Ludowej oraz ludności cywilnej. W ostatnich latach plac przed pomnikiem był miejscem ważnych spotkań i wydarzeń. Szczególnie to w 1994 roku, kiedy podczas obchodów pięćdziesiątej rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego prezydent Niemiec Roman Herzog przeprosił Polaków za zbrodnie dokonane przez Niemców podczas II wojny światowej. W 1999 roku na tyłach pomnika wzniesiono dobrze komponujący się z monumentem gmach Sądu Najwyższego, który z zielonkawą elewacją wschodnią, uformowaną z osiemnastu filarów, stanowi ciekawe tło dla pomnika.

W głowicach filarów znajduje się waga, będąca atrybutem bogini sprawiedliwości Temidy.

Przejdźmy teraz na drugą stronę placu Krasińskich, żeby znaleźć się na terenie dawnego dziedzińca reprezentacyjnego pałacu Krasińskich. Na planszy B3 zaznaczony jest na zachód od placu Krasińskich, tuż przy dużym gęsto wykropkowanym zielonym obszarze parku. Pójdźmy z placu w kierunku skrzyżowania. Możemy iść wzdłuż pasa zieleni, mając go po prawej stronie, i, po minięciu ławeczki chopinowskiej, znaleźć chodnik w prawo prowadzący do przejścia przez ulicę plac Krasińskich, czyli przedłużenia ulicy Miodowej. Znajdziemy tam ścieżkę dotykową, obniżenie, pas ostrzegawczy, sygnalizację świetlną i dźwiękową. Pałac usytuowany jest przed nami na skos w prawo. Żeby do niego dojść, pójdźmy w prawo. Można iść wzdłuż ścieżki dotykowej. Po minięciu stacji rowerów miejskich z lewej i przystanku autobusowego z prawej, zaraz za wypukłymi płytkami tzw. pola uwagi, za którym ścieżka kierunkowa skręca lekko w prawo, znajdźmy z lewej strony brukowany, skośny chodnik, prowadzący do parku i pałacu. Śnieżnobiały gmach znajduje się na prawo od bramy. Możemy skręcić w prawo przed wejściem do ogrodu, żeby, idąc wzdłuż budynku brukowanym chodnikiem, na podwyższonym terenie znaleźć wejście główne. Pałac Krasińskich to jedno z najokazalszych założeń pałacowych typu „między dziedzińcem a ogrodem”. Gmach wzniesiony został w latach 1677–1683. Zrealizowano wtedy projekt Tylmana z Gameren, zamówiony przez wojewodę płockiego Jana Dobrogosta Krasińskiego, w modnym wówczas stylu klasycyzującego baroku. Gmach usytuowany jest na planie wydłużonego prostokąta. Posiada trójosiowe alkierze w narożach, powiązane w fasadzie głównej galeriami arkadowymi z centralnym pięcioosiowym ryzalitem, który zdobi tympanon z płaskorzeźbą. Trójkondygnacyjny gmach łączy ideę zmonumentalizowanej włoskiej willi wiejskiej z formami pałacu miejskiego. Płaskorzeźby trójkątnego tympanonu – frontowego i ogrodowego – oraz posągów w ryzalitach wyszły zapewne spod dłuta gdańskiego rzeźbiarza Andreasa Schlütera. Tematyka obu tympanonów jest odniesieniem do historii walk rzymianina Marka Korwinusa z Galami, rzekomego protoplasty rodu Krasińskich. W 1765 roku pałac został zakupiony przez władze Rzeczypospolitej na siedzibę Komisji Skarbu Koronnego oraz miejsce przechowywania Metryki Koronnej. Z czasem umieszczono tu i inne urzędy. Na te potrzeby przebudowany został przez znanego architekta Jakuba Fontanę. W okresie Królestwa Polskiego pałac był siedzibą Sądu Najwyższego, a w latach 1842–1917 mieścił siedzibę departamentów kasacyjnych Cesarstwa Rosyjskiego. W międzywojniu był siedzibą Sądu Najwyższego. Wtedy to w obu fasadach umieszczono kartusze z herbem państwa i literą „R”.

Podczas wojny gmach został wypalony, a w 1944 roku został częściowo zburzony. Tam mieściła się kwatera powstańczego batalionu „Parasol”. Do 1961 roku pałac odbudowano w formie z drugiej połowy XVIII wieku. Dziś w obiekcie przechowywane są Zbiory Specjalne Biblioteki Narodowej – najcenniejsze polskie rękopisy i starodruki, pomniki kultury narodowej.

Przejdźmy teraz za pałac, od przeciwnej strony parku, który kiedyś nazywany był Ogrodem Rzeczypospolitej. Od głównego wejścia możemy wzdłuż ściany budynku wrócić do wcześniej wspomnianej bramy parku, czyli skręcić w prawo, jeśli budynek mamy za sobą. Za bramą na terenie ogrodu wchodzimy na gruntową szeroką alejkę. Skręcając wraz z nią łagodnie w prawo, dojdziemy na tyły gmachu, gdzie znajduje się fontanna. Naprzeciw fontanny w szerokiej otwartej przestrzeni pomiędzy alejkami – rabata z kwiatami, zbudowana na planie krzyża, ogrodzona niewysokimi metalowymi barierkami. Dalej na zachód, w centralnej części ogrodu, znajduje się trawnik w owalnym kształcie, otoczony wokół alejkami z niewielką liczbą drzew na obrzeżach. Jeszcze dalej na zachód – nieogrodzony staw, który również można obejść wokół alejkami. Od strony zachodniej do stawu wpływa woda z potoku, wcześniej spływającego z niewielkiego wodospadu z pagórka, na który można wejść brukowanymi alejkami. Jak widać, główne ścieżki tworzą okręgi i krzyżują się ze sobą. Układ ich jest trochę nieregularny, więc łatwo na nich stracić orientację. Najlepiej poruszać się z pomocą przewodnika. W Ogrodzie Krasińskich można znaleźć obecnie również place zabaw, jak i siłownie, a w południowych, bocznych alejkach po zapachu kawy można rozpoznać znajdującą się tam często mobilną kawiarnię „Bike Café”. Park był rozplanowywany równocześnie z budową pałacu wojewody płockiego Jana Krasińskiego i początkowo służył magnatowi jako ogród przypałacowy. Gdy gmach stał się siedzibą Komisji Skarbu Koronnego, sąsiadujący z nim ogród urządzony został według projektu ogrodnika Jana Jerzego Knackfussa, po czym w 1768 roku udostępniony został publiczności i nazywany bywał Ogrodem Rzeczypospolitej. Do czasów Królestwa Polskiego na terenie ogrodu i placu przed pałacem odbywały się uroczystości publiczne oraz zabawy ludowe. W końcu XIX wieku park przekształcony został w ogród krajobrazowy przez Franciszka Szaniora. Po wojnie teren odrestaurowano, zachowując jego dawną postać i powiększając park do ponad 10 hektarów o tereny przyległe w kierunku ulicy Długiej i Świętojerskiej. Przed wojną stały tu kamienice, zniszczone przez Niemców po upadku powstania w getcie. W 2014 roku archeolodzy przeszukiwali piwnice domów w poszukiwaniu ukrytego archiwum Ringelbluma. Zamiast niego odnaleźli przedmioty codziennego użytku, które dziś można oglądać w Gabinecie Archeologicznym w Muzeum Warszawy.

Pójdźmy teraz od osi pałacu w kierunku zachodnim, mijając po drodze klomby, i alejką przejdźmy obok parkowego stawu, w którym usytuowana jest rzeźba rybaków na łodzi z 1936 roku. Idąc na zachód, zostawiając za sobą po prawej stronie dźwięk kaskady, trzymając się prawej strony ścieżki, mijamy po prawej brukowaną alejkę podchodzącą w górę na skarpę i przed sobą dochodzimy do zachodniej głównej bramy parku, ciekawej pamiątki po XVIII-wiecznym mieście. Ma ona formę zdwojonych, ozdobionych boniowaniem filarów, które na szczycie zwieńczone są wazonami, a nieco niżej, pod gzymsem – maszkaronami.

Po wyjściu przez bramę z ogrodu znajdujemy się przed skwerem Żołnierzy Tułaczy. Mamy przed sobą półokrągły placyk z ławkami wokół i odchodzącymi od niego kilkoma alejkami. Z przodu w oddali słychać ruchliwą ulicę gen. Andersa. Na lewo położona jest wybrukowana ulica Stare Nalewki, na wprost bramy natomiast znajduje się szeroka piaszczysta aleja prowadząca do ulicy gen. Andersa, a od niej na lewo wąski brukowany chodnik, którym dojdziemy do pomnika Monte Cassino. Idąc prosto wspomnianą alejką, znajdziemy z lewej strony na okrągłym, niewielkim placu białą statuę. Na arkuszu B3 oznaczona jest przy lewej krawędzi pomiędzy ulicą gen. Andersa a Starymi Nalewkami. W 1995 roku ogłoszono konkurs na projekt obiektu, który wygrali rzeźbiarz Kazimierz Gustaw Zemła i architekt Wojciech Zabłocki. Zorganizowana zbiórka pieniężna (darowizny od weteranów Drugiego Korpusu oraz dotacje licznych instytucji) pozwoliła na rozpoczęcie budowy monumentu. Znaczącą wagę pomnika (ponad 200 ton) tłumaczyć należy żelbetową konstrukcją, która pokryta została białym marmurem. Monument został odsłonięty 30 maja 1999 roku, z okazji obchodów pięćdziesiątej piątej rocznicy bitwy. Ponad dwunastometrowy pomnik przedstawia bezgłową Nike ze skrzydłami, wyłaniającą się ze strzaskanej, przewiązanej szarfą kolumny. W podstawie pomnika widać wzgórze przykryte całunem, postać Matki Boskiej i porozrzucane hełmy. Na dwumetrowym cokole, na którym widnieje Krzyż Monte Cassino, umieszczono też pod całunem urnę z prochami bohaterów. Oprócz tego wyrzeźbiono godła pięciu polskich jednostek, które brały udział w bitwie.

Wychodząc ze skweru, pójdźmy w kierunku ruchliwej ulicy gen. Andersa. Dojdziemy tam brukowaną ścieżką naprzeciw kamiennych schodów będących częścią pomnika. Zostawiając pomnik za plecami, z wąskiej alejki wejdziemy na chodnik biegnący wzdłuż ulicy – skręćmy w lewo, na południe.

Z prawej strony na ruchliwej ulicy możemy usłyszeć tramwaje. Za kilkadziesiąt metrów przed nami po lewej zobaczymy gmach Arsenału. Na planie oznaczony jest on na południe od pomnika Bitwy o Monte Cassino. Wejście znajdziemy na ścianie północnej, skręcając w lewo na chodnik przed budynkiem, idąc tzw. Pasażem Adama Englerta, lub na ścianie południowej, idąc wzdłuż strony zachodniej gmachu, mijając restaurację „U Kucharzy w Arsenale”, i dalej, na kolejnej ścianie za zakrętem w lewo, po południowej stronie znajdując brukowany wjazd do bramy na dziedziniec. Uwaga! – wzdłuż ściany wschodniej biegnie ulica Stare Nalewki i nie ma przy niej chodnika od strony budynku. Od 1959 roku dawny cekhauz jest siedzibą Państwowego Muzeum Archeologicznego. Budowa zbrojowni z inicjatywy króla Władysława IV ukończona została w 1643 roku. Powstał wówczas czworobok o wymiarach 83 na 64 metry z dużym dziedzińcem w środku. W połowie XVII wieku, w przeddzień potopu szwedzkiego, w przyziemiu przechowywano około stu dział oraz znaczną liczbę broni ręcznej składowanej na piętrze budynku. Na początku XVIII wieku uderzenie pioruna spowodowało detonację przechowywanego w arsenale prochu i częściowe zniszczenie budynku. Niespełna sto lat później zdobyte działa i broń ręczna zgromadzona w cekhauzie posłużyły powstańcom kościuszkowskim pod wodzą Jana Kilińskiego do walki z wojskami carskimi. Później – także do obrony oblężonej Warszawy pod dowództwem Tadeusza Kościuszki. Fakt istnienia zbrojowni w mieście spełnił kluczową rolę w początkowej fazie powstania listopadowego. Zdobycie budynku 29 listopada 1830 roku pozwoliło na uzbrojenie ludności Warszawy i wyparcie wojsk rosyjskich. Niedługo po upadku powstania, w 1835 roku, gmach przebudowano na więzienie, w którym przetrzymywano bohaterów walk o niepodległość Polski. W okresie międzywojennym, w 1928 roku, w części więzienia otwarto niewielki żydowski dom modlitwy dla osadzonych wyznania mojżeszowego. Przed wybuchem wojny gmach przebudowano na Archiwum Miejskie Warszawy. 26 marca 1943 roku przy Arsenale, na rogu ulic Długiej i Nalewek, miała miejsce głośna, udana akcja odbicia więźniów przez oddział Szarych Szeregów – Polaków, którzy przewożeni byli z Alei Szucha na Pawiak. Informuje o tym dziś kamienna tablica z inskrypcją, wmurowana w narożny alkierz dawnej zbrojowni. W Powstaniu 1944 roku budynek Archiwum został zniszczony w znaczącym stopniu, podobnie jak znajdujące się w nim archiwalia. Odbudowany po wojnie obiekt, wzorowany na dawnym cekhauzie królewskim, to budynek wczesnobarokowy, dwukondygnacyjny na planie czworoboku z obszernym dziedzińcem pośrodku. Główną część budynku od strony północnej (z dziewięcioosiową fasadą) oraz alkierze i część bramną od strony południowej pokrywa czterospadowy dach kryty dachówką. Dolną kondygnację północnej i południowej części budynku zdobi boniowanie. Centralnie w osi znajdują się bramy wjazdowe. Boniowany przejazd bramny od strony ulicy Długiej pochodzi z okresu powstania budynku.

Od Arsenału pójdźmy na wschód do Muzeum Niepodległości. Nadal jesteśmy na planszy B3. Muzeum znajdziemy na wyspie alei Solidarności. Trasa dojścia nie jest łatwa. Od wejścia z brukowanym wjazdem na dziedziniec gmachu, na południowej ścianie, zostawiamy budynek po lewej stronie, idziemy wzdłuż ulicy Długiej. Dochodzimy do ulicy Stare Nalewki. Przejście bez sygnalizacji świetlnej. Znajdziemy obniżenie, ale brak pasa z wypustkami. Uwaga! – przejście jest długie. Następnie skręćmy w prawo, by znaleźć obniżenie i pas ostrzegawczy przy ulicy Długiej. Niestety, jest on usytuowany na zaokrągleniu rogu skrzyżowania. Teraz po lewej stronie mamy ulicę Bielańską. Przejdźmy przez nią, choć nie ma pasa ostrzegawczego. Idźmy w prawo wzdłuż niej aż do głośnej alei Solidarności. Następnie przejdźmy połowę alei Solidarności, która posiada oznaczone dotykowo przejście z sygnalizacją świetlną i dźwiękową. Przechodzimy jeden pas ruchu, małą wysepkę i tor. Jesteśmy na wyspie pomiędzy pasami ruchu w przeciwnych kierunkach. Po lewej stronie jednym z dwóch równoległych wąskich chodników dojdziemy pod fasadę pałacu Radziwiłłów, który nazwę zawdzięcza właścicielom z początku XX wieku. Uwaga na wewnętrzną uliczkę przed budynkiem i parking! Budynek mieszczący dzisiaj Muzeum Niepodległości stoi pomiędzy dwiema jezdniami trasy W–Z. To efekt powojennego kompromisu przebiegu nowoprojektowanej trasy. Pałac wzniesiony został w 1728 roku, prawdopodobnie według projektu Jana Zygmunta Dybla z inicjatywy Jana Jerzego Przebendowskiego, podskarbiego koronnego. Później należał do rodziny Kossowskich. W pierwszej połowie XIX wieku pałac pełnił funkcję budynku na wynajem, gdzie mieścił się między innymi gabinet figur woskowych, kantor służby domowej, zajazd, kawiarnia, drukarnia „Gazety Teatralnej”. Od 1912 roku obiekt nabył właściciel pałacu w Nieborowie Janusz Franciszek Radziwiłł. W czasie Powstania Warszawskiego budynek został mocno zniszczony.

Po powojennej odbudowie w latach 1955–1989 mieścił siedzibę Muzeum Lenina. Dziś jest to budynek barokowy, trójkondygnacyjny. W fasadzie pałac posiada cztery narożne alkierze. W głównej elewacji od strony zachodniej – placu Bankowego – znajduje się półokrągły ryzalit centralny, który zdobi sześć kolumn. W naczółkach okien pierwszego piętra umieszczone są reliefy w formie panopliów. W ryzalicie centralnym wznoszą się kamienne pseudoobeliski. Mansardowe dachy barwy zielonej patyny z okrągłymi okienkami w ryzalicie i alkierzach pokryte zostały miedzianą blachą. Do czasu przeprowadzanego remontu Muzeum Niepodległości prezentowało wystawy i organizowało wydarzenia tematyczne, dotyczące wątków niepodległościowych Państwa Polskiego.

Pójdźmy teraz na drugą stronę alei Solidarności, nieco bliżej placu Bankowego, by odkryć skryty za wschodnią ścianą Błękitnego Wieżowca gmach Żydowskiego Instytutu Historycznego. Na tej samej planszy umieszczony jest na południe od alei Solidarności przy ulicy Tłomackie. Musimy wrócić na chodnik wyspy alei Solidarności, z którego skręciliśmy do Muzeum. Następnie po lewej stronie znajdziemy przejście przez drugą połowę trasy W–Z. Przejście ma sygnalizację świetlną, dźwiękową i potrzebne oznaczenia dotykowe. Po stronie południowej alei Solidarności pójdźmy w prawo wzdłuż budynku. Chodnik jest wąski i częściowo zajęty przez zaparkowane pojazdy. W szerszej przestrzeni przechodzimy dwa wjazdy na parking z łagodnym obniżeniem terenu. Przy następnym obniżeniu bez ostrzegawczego pasa znajdujemy wąską uliczkę Tłomackie. Skręcamy w nią w lewo. Żydowski Instytut Historyczny jest przed nami po lewej. Idąc przy ścianie budynku, znajdziemy wejście z wysuniętymi na chodnik schodami oraz licznymi kamiennymi pachołkami przed budynkiem. Budynek, który ukończono w 1936 roku według projektu Edwarda Ebera, mieścił Główną Bibliotekę Judaistyczną i Instytut Nauk Judaistycznych. Siedmioosiową fasadę czterokondygnacyjnego budynku od strony alei Solidarności zdobi osiem pilastrów w wielkim porządku. Bardziej zróżnicowana jest fasada zachodnia, od strony Błękitnego Wieżowca. Część środkowa, wyraźnie wyższa, ma trzy kondygnacje, a wejście główne w osi budynku ujęte jest dwiema parami pilastrów w porządku jońskim. Ponad nimi napis: „Główna Biblioteka Judaistyczna” i to samo w języku hebrajskim. Niższe części boczne fasady nie posiadają okien, są za to ozdobione żłobionymi korynckimi pilastrami w wielkim porządku, podtrzymującymi dekoracyjny fryz z girlandami. Przy głównym wejściu po dwóch stronach znajdują się tablice. Ta po prawej stronie informuje o zasłużonym Emanuelu Ringelblumie, który w latach 1940–1943 pracował w gmachu i utworzył w nim archiwum, dokumentujące życie w getcie. W dziesięciu metalowych skrzyniach oraz w bańkach na mleko badacz i archiwista ukrył i zachował dla potomności relacje, zapiski, wspomnienia i innego rodzaju dokumenty. Dziś można je zobaczyć na wystawie w Żydowskim Instytucie Historycznym. W bezpośrednim sąsiedztwie dawnej Biblioteki, w miejscu, gdzie dziś wznosi się Błękitny Wieżowiec, do 16 maja 1943 roku stała niezwykła synagoga. Była to największa i główna świątynia żydowska w Warszawie, zaprojektowana przez Leonarda Marconiego. Jej budowa ukończona została w 1878 roku. Z kolumnowego portyku zwieńczonego od strony północnej trójkątnym tympanonem – głównym wejściem prowadzącym schodami i przyozdobionym menorami – wchodziło się do przedsionka, który nakryty był kopułą. Następnie mężczyźni przechodzili do wielkiej Sali Modlitw, wzniesionej na planie prostokąta o wymiarach 29 na 33 metry. Kobiety modliły się na galeriach. Wnętrze synagogi posiadało dwie węższe nawy boczne i szerszą środkową, przykrytą sklepieniem kolebkowym. Od strony południowej nawa zakończona była półkolistą pseudoromańską absydą ze sklepieniem ćwierćkulistym. Długość budynku wynosiła aż 64 metry. Główny korpus synagogi przykryty był dachem walmowym, ponad nim górował belweder z balustradą, pośród której znajdowała się kopuła z zamkniętą koroną, jako znak najważniejszej synagogi w mieście. W październiku 1940 roku budynki Biblioteki i świątyni żydowskiej znalazły się na terenie getta warszawskiego. Przetrwał gmach Biblioteki, który po wojnie służył jako siedziba Żydowskiego Instytutu Historycznego (ŻIH). Synagogi nie odbudowano.

Na jej miejscu stanął długo budowany (1975–92) wieżowiec, zrealizowany według projektu Lecha Robaczyńskiego i Marzeny Leszczyńskiej, nazywany ostatnio, ze względu na kolor szklanych okładzin, Błękitnym Wieżowcem. W bryłę wieżowca, w miejscu, gdzie stała Wielka Synagoga, architekci wkomponowali kształt macew – żydowskich nagrobków.

Odchodząc nieco od ŻIH-u i od Błękitnego Wieżowca, wróćmy na chodnik przy alei Solidarności i skierujmy się na zachód, ku placowi Bankowemu. Dojdziemy do rogu skrzyżowania z ulicą gen. Władysława Andersa; na południe od skrzyżowania położony jest plac Bankowy. Nie jest to teren oddający typową budowę placu. Przez jego centralną część przechodzi wielopasmowa, bardzo szeroka ulica nazwana też placem Bankowym. Część południowo-zachodnią zajmuje parking. Zabudowa placu znajduje się przede wszystkim na chodniku zachodnim i wschodnim oraz częściowo na południowym. Chodnik, na którym jesteśmy, jest najszerszym deptakiem placu. Skręćmy w lewo, by tuż za wejściem do metra na lewo, na małym skwerku z ławeczkami, znaleźć pomnik upamiętniający prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego, który pochyla się nad planem miasta. Wykonany został według projektu Andrzeja Renesa i odsłonięty w 1993 roku. Sam plac Bankowy powstał w 1825 roku na miejscu dziedzińca Pałacu Ogińskich, w związku z budową w zachodniej pierzei placu trzech klasycystycznych obiektów, zrealizowanych według projektu Antonia Corazziego: Komisji Rządowej Przychodu i Skarbu, pałacu Ministra Skarbu i Banku Polskiego. Właśnie od tego ostatniego obiektu plac zapożyczył swą nazwę. Trzy klasycystyczne gmachy zostały zniszczone w czasie ostatniej wojny. Odbudową zburzonych obiektów pokierował profesor Piotr Biegański. W 1951 roku plac uzyskał obecny kształt, kiedy to powiększono go i nadano mu postać wydłużonego prostokąta z osią poprzeczną w kierunku wschodnim. Nazywano go wówczas placem Feliksa Dzierżyńskiego. Twórca sowieckiej bezpieki określany był również jako „Krwawy Feliks”. Do 17 listopada 1989 roku betonowa, pokryta blachą postać twórcy komunistycznego aparatu terroru stała przed dawnym pałacem Komisji Rządowej. Pomnik kilkakrotnie oblewano czerwoną farbą. Na wysokim kamiennym cokole widniał cytat ze słów Bolesława Bieruta:

„Feliks Dzierżyński to duma polskiego ruchu rewolucyjnego”.

W 2001 roku w miejscu po działaczu komunistycznym stanął monument poświęcony romantycznemu poecie Juliuszowi Słowackiemu. Dojdziemy do niego, idąc spod pomnika Stefana Starzyńskiego kilkadziesiąt metrów dalej na południe wzdłuż barierki po prawej stronie, oddzielającej chodnik od torów tramwajowych. Przy jej końcu znajduje się przejście z sygnalizacją świetlną i dźwiękową przez torowisko, a dalej, lekko na lewo, przejście przez wielopasmową ulicę Plac Bankowy. Przejście jest bardzo długie – składa się na nie sześć przejść przez ulicę i pięć wysepek. Przy wysepkach znajdują się przystanki autobusowe w różnych kierunkach. Po wejściu na piątą wysepkę po lewej stronie będziemy mieć pomnik poety, otoczony ze wszystkich stron marmurowymi stopniami. Na planszy B3 zaznaczony jest przy dolnej krawędzi. Brązową postać wieszcza odlano według projektu Edwarda Wittiga na podstawie zachowanego modelu wykonanego w 1932 roku dla miasta Lwowa. Dalej, za kolejnym pasem ulicy, na chodniku zachodnim, na który wchodzi się po kilku stopniach, idąc jeszcze na północ, dojdziemy do wjazdu na dziedziniec odbudowanych pałaców, w których od strony placu Bankowego mieści się dziś Urząd Miasta Stołecznego Warszawy (na arkuszu B3 w lewym dolnym rogu), a od strony alei Solidarności – Urząd Wojewódzki.

Pod numerem plac Bankowy 3/5, dokładnie za plecami Juliusza Słowackiego, wznosi się klasycystyczny gmach Komisji Rządowej Przychodu i Skarbu, dzisiejszy ratusz miasta stołecznego Warszawy, mieszczący gabinet prezydenta Warszawy i siedziby urzędów. Wybudowano go w latach 1823–1825 na siedzibę ministerstwa. Rozległy trójkondygnacyjny gmach zbudowany na planie zbliżonym do kwadratu niedomkniętego od strony placu, składa się z usytuowanego nieco w głębi korpusu głównego oraz dwóch kolumnadowych skrzydeł bocznych, które od strony placu Bankowego są o jedną kondygnację niższe. Tu dziedziniec pałacu poprzedzają dwa boczne pawilony, których dach, od strony placu oraz wjazdu, wsparty jest na jońskich kolumnach. Znajdują się na nich tarcze herbowe z orłem w koronie, otoczone przez parę aniołów. W ryzalicie korpusu głównego znajduje się pięć zdobionych boniowaniem arkad, na których wspiera się sześć par kanelowanych korynckich kolumn, podtrzymujących trójkątny tympanon z płaskorzeźbą projektu Pawła Malińskiego. Jest tam Minerwa, Merkury, Jazon oraz alegorie rzek Wisły i Bugu. Na dziedzińcu pałacu w 2016 roku odsłonięto tablicę upamiętniającą prezydenta Warszawy Lecha Kaczyńskiego, który zginął w katastrofie smoleńskiej w 2010 roku.

W południowej pierzei placu wznosi się hotel Saski, do którego możemy dojść, idąc na południe, czyli na lewo po przejściu przez wielopasmową ulicę Plac Bankowy. Następnie, zostawiając arkady pałacu Ministrów Skarbu z prawej strony, dojść do ulicy Elektoralnej i po jej drugiej stronie znaleźć hotel. Na placu Bankowym zakończymy tę trasę zwiedzania.

Odwracając trasę, możemy na chodniku wschodnim placu Bankowego znaleźć wejście do metra „Ratusz Arsenał” (oznaczone na planie). Tam też w podziemiu znajdują się wyjścia na przystanki tramwajowe i autobusowe z alei Solidarności. Natomiast przy przejściu przez ulicę Plac Bankowy możemy zlokalizować odpowiednie przystanki autobusowe i tramwajowe „Plac Bankowy”.