5.

POLITYKA NIEMIEC W OKUPOWANEJ EUROPIE 1939–1945

(MAPA 4.)

KALENDARIUM WYDARZEŃ

• 2 września 1939 – w Sztutowie koło Gdańska powstaje obóz koncentracyjny KL Stutthof, pierwszy obóz koncentracyjny założony przez Niemców na nowo zajętych ziemiach;
• 5 października 1939 – w Piotrkowie Trybunalskim powstaje pierwsze getto na ziemiach polskich;
• 2 marca 1940 – w Warszawie zapada decyzja o przeprowadzeniu Akcji AB wymierzonej w polską inteligencję;
• wiosna 1940 – w Generalnym Gubernatorstwie rozpoczyna się masowa branka robotników przymusowych do fabryk i gospodarstw rolnych III Rzeszy;
• 14 czerwca 1940 – pierwszy transport polskich więźniów dociera do KL Auschwitz;
• 22 czerwca 1940 – na mocy układu o francusko-niemieckim zawieszeniu broni zapada decyzja, że 2 miliony francuskich jeńców wojennych zostanie zatrudnionych w Niemczech w formie robotników przymusowych;
• 20 stycznia 1942 – na konferencji w Wannsee zapada decyzja o wymordowaniu europejskich Żydów;
• 16/17 marca 1942 – rozpoczyna się Aktion Reinhardt, zaplanowana podczas konferencji w Wannsee eksterminacja narodu żydowskiego;
• 10 czerwca 1942 – w odwecie za śmierć Protektora Czech i Moraw oraz szefa SD Reinharda Heydricha Niemcy pacyfikują wieś Lidice;
• 27/28 listopada 1942 – w ramach realizacji Generalnego Planu Wschodniego Niemcy rozpoczynają wysiedlenia ludności polskiej na Zamojszczyźnie (Aktion Zamość);
• 22 marca 1943 – w odwecie za akcję partyzantów Niemcy dokonują pacyfikacji wsi Chatyń na Białorusi, mordując wszystkich jej mieszkańców;
• 12–13 lipca 1943 – pacyfikacja wsi Michniów w Górach Świętokrzyskich staje się symbolem martyrologii wsi polskiej podczas II wojny światowej;
• 1 kwietnia 1944 – ewakuacja więźniów z obozu koncentracyjnego na Majdanku rozpoczyna serię ewakuacji obozów koncentracyjnych;
• 10 czerwca 1944 – oddziały Waffen SS dokonują pacyfikacji francuskiej wsi Oradour-sur-Glane w odwecie za śmierć niemieckiego oficera;
• 27 stycznia 1945 – wyzwolenie obozu koncentracyjnego i zagłady w Auschwitz.

POLITYKA NIEMIEC WOBEC PODBITYCH PAŃSTW EUROPY ZACHODNIEJ

W sierpniu 1942 roku praktycznie cała Europa znalazła się w rękach Niemiec i ich sojuszników. Wojska państw Osi miały swoje garnizony od wybrzeży Atlantyku na Zachodzie po Stalingrad nad brzegami Wołgi na Wschodzie oraz od Narviku w Norwegii po Tunezję w Afryce Północnej. Część podbitych terenów została wcielona do Rzeszy, wchodząc w skład tzw. Wielkich Niemiec, inne przypadły niemieckim sojusznikom, część miała status terenów okupowanych, ale na niektórych z nich funkcjonowały rządy w mniejszym lub większym stopniu kolaborujące z siłami okupacyjnymi.

Niezależnie od statusu danych ziem, Niemcom zależało, aby podbite narody całkowicie podporządkowały się planom i żądaniom okupantów i aby wnosiły istotny wkład w umocnienie niemieckiego potencjału militarnego, między innymi poprzez wydajną pracę w fabrykach, gospodarstwach rolnych czy poprzez wsparcie finansowe. Metody, przy pomocy których zamierzano egzekwować te zasady, były jednak bardzo zróżnicowane i zależały od planów, jakie wobec danego społeczeństwa czy terenu mieli Niemcy lub ich sojusznicy. Na zachodzie Europy (na przykład we Francji, Belgii, Norwegii) oraz w Protektoracie Czech i Moraw, z pewnymi wyjątkami, nie stosowano zbyt surowych metod i wykorzystywano kolaborujące rządy do egzekwowania postanowień. Zwalczano wprawdzie, bezwzględnie i brutalnie, wszelkie przejawy oporu oraz realizowano rasistowską politykę wymierzoną w Żydów, ale jednocześnie pozwalano na ograniczony rozwój życia kulturalnego czy nawet niekiedy przymykano oczy na swoistą manifestację postaw patriotycznych. Przykładem takiego łagodnego oblicza okupacji była Dania, której władca – król Christian X – na oczach niemieckich żołnierzy urządzał konne przejażdżki ulicami Kopenhagi, wzbudzając entuzjazm swoich poddanych.

ZACHĘTA DO WSPÓŁPRACY I KRWAWY ODWET W RAZIE OPORU

Po agresji Niemiec na Związek Sowiecki, w krajach Europy Zachodniej Niemcy rozpoczęli werbunek ochotników do walki z bolszewizmem pod hasłem obrony zachodniej cywilizacji. Apel skierowany był przede wszystkim do osób o poglądach skrajnie prawicowych i spotkał się ze stosunkowo szerokim odzewem w wielu okupowanych krajach. Setki młodych Francuzów, Belgów, Holendrów, Norwegów, Duńczyków zgłosiło się na ochotnika do służby w Waffen SS i ruszyło do walki na front wschodni. Podobny apel Niemcy wystosowali do Łotyszy, Estończyków i Ukraińców, czyli narodów wyzwolonych spod władzy bolszewickiej. Tam również spotkał się on z odzewem i już w 1942 roku powstały formacje SS rekrutowane z przedstawicieli tych narodowości.